راه‌کارهای ساده برای متمرکز شدن دلایل عدم تمرکز دانش آموزان و ۱۹ روش برای افزایش تمرکز دانش آموزان
اگر شما هم احساس کرده‌اید که دانش‌آموزان شما تمرکزی اندازه‌ی یک ماهی قرمز کوچک را دارند، بدانید که تنها نیستید! معلمان مدت‌هاست تلاش می‌کنند برخی دانش‌آموزان را وادار به حفظ تمرکز در کلاس کنند اما تحقیقات فزاینده نشان می‌دهد بچهها توانایی تمرکز کردن به روش بزرگسالان را ندارند.
این موضوع، لزوما اتفاق بدی نیست. در یک مطالعه روی کودکان و بزرگسالان که در دانشگاه ایالتی اوهایوی ایالات متحد آمریکا برای درک بهتر تمرکز و یادآوری انجام شده است، محققان دریافتند که بچهها قادر نیستند همانند بزرگسالان تمرکز کنند، اما بیشتر از بزرگسالان مسائل را به یاد می‌آورند، حتی اگر ذهنشان پراکنده باشد.
متمرکز و حواس‌‌جمع نگه‌داشتن کودکان، بهویژه در دوران پرهیاهوی دبستان و بعد از آن در سنین بالاتر و دوران بلوغ، گاهی دشوار است. البته تمرکز نداشتن فقط مشکلی مرتبط با دانش‌آموزان مدرسه‌ای نیست.
حال سوال این است که آیا باید از تلاش برای افزایش تمرکز دانش‌آموزان کلاس درس خود دست بکشید؟ جواب منفی است! ما این مقاله را از چکیده تحقیقات مختلف گردآوری کرده‌ایم تا بدانید علت عدم تمرکز دانش آموزان چیست و چه استراتژی‌هایی برای بهبود تمرکز در کلاس درس موثر است.
استیسی استاتهرت از مؤسسه‌ی اسکیپتون انگلستان طی تحقیقی متوجه شد که افراد بالغ در بریتانیا، به‌طور میانگین بیش از ۱۴ دقیقه نمی‌توانند روی یک موضوع متمرکز باقی بمانند.
با پیدایش و حضور همه جانبه تکنولوژی در خانواده‌ها، بالا رفتن سرعت زندگی و افزایش عدم تمرکز بین تمامی نسل‌ها، جای تعجب نیست که حفظ تمرکز در کلاس برای کودکان روز‌به‌روز دشوارتر میشود.
نبود تمرکز در بزرگسالان شاید منجر به از دست رفتن یک برنامه‌ی تلویزیونی خوب شود اما حواس پرتی در کودکان بر روند تحصیل آنها تاثیر منفی خواهد داشت. دلایلی زیادی را می‌توان برای اختلال تمرکز کودکان در کلاس برشمرد که برخی از آنها ممکن است از کنترل بچهها خارج باشد.
به عنوان مثال برخی از کودکان ممکن است اختلالات یادگیری همچون دیسلکسیا داشته باشند، محیط حواسشان را پرت کند یا اینکه در معرض شیوه‌ی آموزشی مناسبی قرار نگیرند. متأسفانه، دلیل تمرکز ضعیف هرچه باشد، مشارکت کم و عدم تمرکز منتج به عملکرد و نمره‌هایی ضعیف، بی‌رغبتی به مدرسه و تداوم رفتار‌های اخلالگرانه میشود.
مدت زمان حفظ تمرکز در دانش‌آموزان چقدر است؟
جای تعجب ندارد که مدت زمانی که هر دانش آموز می تواند تمرکز خود را حفظ کند، نسبتا منحصر به فرد است. یکی از مواردی که دانشمندان علوم اعصاب به ما می‌گویند این است که با بزرگتر شدن بچهها، میانگین طول توجه او نیز بیشتر میشود.
طبق نظر بسیاری از کارشناسان، میانگین طول توجه کودک را می‌توان با این فرمول ساده محاسبه کرد:
میانگین زمان حفظ تمرکز = (۲ الی ۵ دقیقه) * سن
| میانگین زمان تمرکز | سن |
| ۸ – ۲۰ دقیقه | ۴ |
| ۱۰ – ۲۵ دقیقه | ۵ |
| ۱۲ – ۳۰ دقیقه | ۶ |
| ۱۴ – ۳۵ دقیقه | ۷ |
| ۱۶ – ۴۵ دقیقه | ۸ |
| ۱۸ – ۴۵ دقیقه | ۹ |
| ۲۰ – ۵۰ دقیقه | ۱۰ |
| ۲۲ – ۵۵ دقیقه | ۱۱ |
| ۲۴ – ۶۰ دقیقه | ۱۲ |
البته این یک نتیجه‌گیری کلی است و شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد با افزایش حجم رسانه‌ها، آموزش‌پذیری مغز در یک موضوع خاص برای بچهها در حال سخت‌تر شدن است. به عنوان مثال، یک پژوهش توسط بنیاد خانواده کایزر نشان داد که نیمی از بچه‌های ۸ تا ۱۸ ساله در حین انجام تکالیف خود، به طور همزمان در حال تماشای یک برنامه تلویزیونی یا گشت‌و‌گذار در اینترنت هم هستند. جالب است بدانید که این داده‌ها مربوط به سال ۲۰۱۰، یعنی قبل از به وجود آمدن خیلی از اپلیکیشن‌های امروزی، است.
واقعیت دیگری که وجود دارد این است که ابتلا به اختلال «کم‌توجهی – بیش‌فعالی» یا «ADHD» در حال رشد است. در حال حاضر تخمین زده میشود که ۹/۴ درصد از کودکان آمریکایی به این اختلال – که مرتبط با میزان توجه – است مبتلا شده‌اند و بسیاری از این کودکان دارای اختلالات دیگری نیز هستند که می‌تواند بر توانایی آنها در تمرکز در کلاس تأثیر بگذارد؛ از اضطراب گرفته تا افسردگی و اوتیسم.
البته این واقعیت ساده هم وجود دارد که گاهی اوقات بچهها – درست مثل ما – روزهای بدی دارند که قدرت تمرکز یا توجه آنها را تحت تاثیر قرار می‌دهد.
بیشتر بخوانید: ۳ روش برای افزایش تمرکز و تحمل کودکان دوران کرونا
چرا متمرکز بودن دانش‌آموزان مهم است؟
پاسخ بدیهی است. شما می‌خواهید دانش‌آموزانتان تمرکز داشته باشند تا تمام مطالب درسی را به طور کامل بیاموزند. اما مسائل مربوط به بچه‌هایی که در کلاس شما تمرکز نمی‌کنند، بسیار فراتر از یک بی‌توجهی ساده در کلاس درس است.
تحقیقی در کانادا نشان داده که بین عدم تمرکز دانش‌آموز در کلاس درس و میانگین حقوق پایین‌تر در بزرگسالی، همبستگی وجود دارد. این تحقیق که در مجله پزشکی «JAMA Psychiatry» منتشر شده است، نشان داد که تنها یک واحد کاهش از میانگین میزان بی‌توجهی در سن ۶ سالگی، نزدیک ۳۰۰۰ دلار از درآمد سالانه مردان بالغ و حدود ۲۰۰۰ دلار از درآمد سالانه زنان بالغ را به جیب آنان بازمی‌گرداند.
چند لحظه – یا حتی یک یا دو روز – عدم تمرکز بچهها در کلاس، داستانی دیگر است اما بی‌توجهی اگر مزمن شود، عواقبی طولانی مدت به همراه خواهد داشت. با در نظر گرفتن این موضوع، باید متوجه شویم که عدم تمرکز در دانش‌آموزان گذراست یا ممکن است ادامه دار شود. توجه کردن به علائم و نشانه‌ها به ما کمک می‌کند تا سریع‌تر در صدد رفع مشکل عدم تمرکز در دانش‌آموزان باشیم.
نشانه های عدم تمرکز در دانش‌آموزان و کودکان
خیره شدن به محیط اطراف
اگر کودک شما مدام به بیرون از پنجره یا محیط اطراف نگاه می‌کند در حالی که قرار است درگیر فعالیت‌هایی مانند تکالیف یا کارهای خانه باشد، می‌توان گفت کودک شما تمرکز پایینی دارد.
پرش فکری
پرش فکری به این معنا است که رشته فکری کودک مدام از موضوعی به موضوع دیگر منحرف میشود. برای مثال وقتی کودک در حال تعریف داستان است، بدون اینکه بداند به سراغ داستان‌های نامرتبط می‌رود. یا اگر موضوعی باعث شود داستان را قطع کند، به سختی به یاد می‌آورد که داستان کجا متوقف شده است.
نیاز به تکرار دستورالعمل‌ها
کودکی که از عدم تمرکز رنج می‌برد، هنگام انجام کارها حواسش پرت میشود و نیاز دارد که دستورالعمل‌ها را تکرار کنید تا دوباره آن را به خاطر بیاورد.
طولانی شدن کارها و وظایف
یکی نشانه‌های عدم تمرکز دانش‌آموزان در کلاس، طولانی شدن انجام تکالیف است. برای مثال انجام تکالیف کودکی که تمرکز پایینی دارد، دو یا سه برابر سایر دانش آموزان طول می‌کشد.
عدم اعتماد به نفس
کودکی که تمرکز پایینی دارد هنگام برخورد با مسائلی که نیاز به تمرکز دارند، خود را سرزنش کرده و اغلب اوقات عزت نفس پایینی دارد.
بی قراری
کودکی که مشکل عدم تمرکز دارد، تقریباً همیشه بی قرار است و نمی‌تواند هنگام انجام یک کار توجه کافی داشته باشد.
عدم توانایی سازماندهی
عدم تمرکز در دانش‌آموزان معمولاً خود را در عدم توانایی سازماندهی وظایف و وسایل شخصی نشان می‌دهد. برای مثال کودک دائماً وسایل خود را گم کرده و یا فراموش می‌کند که در حال انجام چه کاری بوده است.
عدم واکنش به موقع به صحبت‌ها
کودکی که تمرکز ندارد، شنونده خوبی نیست! برای مثال زمانی که مستقیماً با کودک صحبت می‌کنید، به نظر می‌رسد که به حرف‌های شما واکنشی نشان نمی‌دهد.
دلایل عدم تمرکز دانش آموزان در کلاس
همه ما ممکن است هر از گاهی در کلاس علاقه و تمرکز خود را از دست بدهیم، اما برای برخی از دانش آموزان این یک مسئله جدی است و مانع یادگیری آنها میشود. اما علت عدم تمرکز دانش آموزان چیست؟ در ادامه برخی دلایل رایج عدم تمرکز دانش آموزان در مدرسه را با هم می‌خوانیم:
اختلال نقص توجه و بیش فعالی (ADHD)
این اختلال یک اختلال رشدی رایج است که بر بخش‌هایی از مغز که توجه، تکانه‌ها و تمرکز را کنترل می‌کنند، تأثیر می‌گذارد. علائم رایج اختلال نقص توجه و بیش فعالی عبارتند از: توجه کوتاه، بی‌قراری و اضطراب مداوم و تکانشی بودن. افراد مبتلا به این اختلال، فیلترهایی برای نادیده گرفتن آنچه در اطرافشان می‌گذرد، ندارند و همین موضوع نیز منجر به عدم تمرکز آنها میشود.
کمبود خواب
همه ما می‌دانیم که خواب برای توانایی تمرکز ما حیاتی است. به معنای دیگر کمبود خواب کافی فرآیندهای فکری ما را کند می‌کند و کودکان نیز از این قاعده مستثنی نیستند. برای کودکانی که خواب نامنظم و ناکافی دارند، انجام کارهایی که نیاز به هر نوع تفکر پیچیده ای دارند، دشوار است. خواب کم همچنین بر حافظه دانش آموزان نیز تأثیر می‌گذارد.
استرس
استرس و اضطراب می‌تواند هر دانش آموزی را در هر سنی تحت تاثیر قرار دهد. این استرس بیشتر اوقات قابل کنترل است اما با این وجود زمانی که مزمن و مداوم میشود، روی ذهن و روح کودک تأثیر منفی می‌گذارد. یکی از بزرگترین آسیب‌های استرس در کودکان، کاهش تمرکز آنها به ویژه هنگام یادگیری و آموزش است.
مشکلات عاطفی و روانی
مشکلات عاطفی و روانی شامل موارد مختلفی از اضطراب، اختلال دوقطبی، افسردگی، مشکلات یادگیری مانند ADHD، نارساخوانی، سندرم آسپرگر یا … می‌شوند. تمامی این مشکلات می‌توانند روی تمرکز دانش آموز تأثیر منفی بگذارند و با مشاهده نشانه‌های اولیه باید به سرعت درمان شوند.
محیط
محیط اطراف کودک به صورت مستقیم روی تمرکز او تأثیر دارد. بنابراین با کنترل سر و صدا، نور، دما و پرهیز از دیوارهای شلوغ با اعلان ها و پوسترهای بیش از حد روی آن، کلاس را به محیطی تبدیل کنید که همه در آن احساس راحتی کنند.
محتوای درس
فهم مطالب و سرفصل‌های پیچیده و نامناسب با گروه سنی دانش‌آموزان، برای آنها دشوار است و این موضوع می‌تواند منجر به از دست دادن علاقه و تمرکز شود. بنابراین بهتر است مراقبان و معلمان سبک تدریس و مطالب خود را بر این اساس تطبیق داده و سعی کنند مطالب جالب و روش‌های تدریس خلاقانه را امتحان کنند.
چگونه تمرکز دانش‌آموزان و کودکان را افزایش دهیم؟
بعد از اینکه دلایل و نشانه‌های عدم تمرکز در دانش‌آموزان را شناسایی کردید و دامنه میزان حفظ تمرکز را در گروه سنی کلاس تدریسی خود، مشخص کردید، به این فکر کنید که چگونه می‌توانید محتوای درسی و فعالیت‌های کلاسی را به نحوی ارائه دهید که از وجود حداکثر تمرکز در کلاس، اطمینان داشته باشید. این استراتژی‌ها می‌تواند به بهبود تمرکز در کلاس کمک کند.
۱- از امتیاز مراکز آموزشی خصوصی استفاده کنید
مراکز آموزشی خصوصی علاوه بر فراهم آوردن وسایل کمک آموزشی برای دانش‌آموزان و تدریس عمیق‌تر مفاهیم موجود در برنامه درسی، تاثیرات مثبت دیگری هم دارد. تحقیقات مستندی وجود دارد که نشان می‌دهد فعالیت‌های گروهی این مراکز جمع و جور و کوچکتر، به افزایش تمرکز دانش‌آموزان کمک می‌کند. پژوهشگران موسسه کارنگی ملون «Carnegie Mellon» و کالج معلمان کلمبیا در سال ۲۰۱۶ مطالعه‌ای را منتشر کردند که نشان می‌داد دانش‌آموزان در فعالیت‌های گروهیِ کلاس‌های پرجمعیت، بیشتر از کارهای گروهی کوچکتر یا انفرادی تمرکزشان بهم می‌خورد و حواسشان به موضوعات پراکنده پرت میشود. تفاوتی که از مقایسه رفتار دانش‌آموزان در مدارس دولتی و خصوصی به راحتی مشاهده میشود.
۲- درس‌های خود را مختصر و کوتاه کنید
ذهن بچهها معمولا بعد از حدود ۱۰ دقیقه شروع به منحرف شدن از موضوع می‌کند. هنگامی که در حال برنامه‌ریزی برای ارائه درس هستید، آن را به بخش‌های کوچکتر تقسیم کنید تا تمرکز دانش‌آموزان خود را بهبود بخشید. این بدان معنا نیست که لزوما تدریس در مورد موضوع را متوقف کنید بلکه می‌توانید در آموزش خود تنوع دهید. مثلا بدین‌گونه که از یک فعالیت گروهی به کار دو نفره یا از تمرین انفرادی به فعالیت در گروه‌های کوچک تغییر روش دهید.
۳- در کلاس خود روتینی را برای استراحت مغز اضافه کنید
در راستای کوتاه نگه داشتن دروس، باید در طول روز وقفه‌هایی برای استراحت مغز گنجانده شود تا به بچهها این امکان را بدهد که از شر افکار متفرقه رها شوند و قدرت تمرکز خود را بازگردانند. قاعده کلی این است که حدود ۳ تا ۵ دقیقه زمان استراحت را در نظر گرفته و به ذهن آنها فرصت دهید تا دوباره تنظیم شود.
با خلاقیت خود، می‌توانید با انجام یک بازی گروهی این کار را انجام دهید.
۴- فعالیت‌هایی را مختص بچه‌های سریع‌تر در نظر بگیرید
هیچ چیز نمی‌تواند به اندازه همکلاسی‌ای که زودتر از بقیه کارش را به اتمام رسانده و حوصله‌اش سر رفته، حواس بقیه را پرت کند و به علت اصلی عدم تمرکز دانش‌آموزان بدل شود. فعالیت‌هایی را برای این دسته از شاگردان در نظر بگیرید و از آنها بخواهید بلافاصله بعد از اتمام کارشان، به آن بپردازند تا هیچ زمانی برای پرت کردن حواس دیگر شاگردان پیدا نکنند.
تصویری برای رنگ کردن، حل کردن معما یا پازل، خواندن مطالب متفرقه می‌تواند گزینه‌های مناسبی باشند.
۵- از دانش‌آموزان تنبیه شده غافل نشوید
هرچند که تعلیق یا تنبیه گوشه کلاس ایستادن در خیلی از مدارس انجام نمی‌شود اما اگر در جایی که شما آموزش می‌دهید این موضوع، امری عادی است، می‌تواند به ضرر شما در متمرکز نگه داشتن کلاس تمام شود. انجام کاری را به کودک محول کنید. مثلا، به نظر می‌رسد انجام فعالیت بدنی یک عامل کلیدی در بهبود همه چیز – از حافظه گرفته تا حتی تمرکز – است!
۶- بازی‌های پرتحرک انجام دهید
همانطور که در مورد قبلی به آن اشاره کردیم، گنجاندن فعالیت بدنی در کلاس درس می‌تواند در بهبود تمرکز تاثیرگذار باشد. از بازی‌های پرتحرک جمعی در حین تمرین یا مرور درس استفاده کنید. بدین‌گونه، هم از مزایای فعالیت بدنی بهره خواهید برد و هم شادی مضاعفی در فضای کلاس به وجود خواهد آمد.
برای مثال، بازی‌هایی مثل پانتومیم، بشین‌پاشو و غیره.
بیشتر بخوانید: اهمیت بازی در دنیای کودکان پیش دبستانی
۷- از دانش‌آموزان خود بخواهید به فعالیت‌های درسی امتیاز دهند
بازخوردهای دانش‌آموزان برای کمک به شما در موثرتر کردن آموزش بسیار مفید خواهد بود. شما متوجه خواهید شد که هر فعالیتی که انجام داده‌اید چقدر آنها را درگیر کرده و یا چقدر جذاب نبوده است. از اینکه از دانش‌آموزان خود بپرسید کارهای کلاسی را چقدر جالب می‌دانند، نترسید. همچنین بپرسید در حین انجام آن کار آیا – کم و یا زیاد – غرق در افکار خودشان شده‌اند؟
۸- دکور محیط درس را ساده نگه دارید
خانم کری گادوین، استاد دانشگاه ایالتی کنت است. او به دلیل تحقیقاتش در محافل آموزشی در مورد اینکه چگونه دکوراسیون کلاس می‌تواند بر توانایی تمرکز دانش‌آموزان تاثیر بگذارد، شناخته شده است. البته که همه ما عاشق دکوراسیون زیبا هستیم، اما تحقیقات ایشان در سال ۲۰۱۶ نشان‌دهنده این واقعیت است که تزئینات زیاد و سنگین در کلاس درس می‌تواند مانع یادگیری شود.
۹- اجازه دهید دانش‌آموزان آدامس بجوند
می‌دانیم که حتی به زبان آوردن این موضوع، می‌تواند خشم سرایداران مدرسه را نسبت به شما برانگیزد! اما خوب است بدانید تحقیقات نشان داده است که جویدن آدامس به حفظ مدت زمان بیشتری از تمرکز کمک می‌کند، به ویژه در هنگام انجام کارهایی که نیازمند حافظه بصری هستند.
البته بسیاری از معلمان ترجیح می‌دهند آدامس جویدن را فقط در زمان امتحانات مجاز اعلام کنند که دانش‌آموزان قدرت تمرکز بیشتری در حین آزمون داشته باشند.
۱۰- به بچهها اجازه دهید از اسباب‌بازی‌های فیجت استفاده کنند
اگرچه استفاده از این نوع اسباب‌بازی ضداسترس در بسیاری از کلاس‌ها ممنوع شده است اما شواهد رو به رشدی وجود دارد که نشان می‌دهد فیجت‌ها یا همان اسباب‌بازی‌های حباب‌دار، چرخاننده‌ها، کلیک‌کننده‌ها و غیره می‌توانند در متمرکز نگه‌داشتن بچهها روی فعالیت‌های کلاس مفید بوده و از عدم تمرکز دانش آموزان بکاهند.
۱۱- یک روال روزانه ذهن آگاهی ایجاد کنید
تمرکز برای اکثر ما به طور طبیعی به وجود نمی‌آید بلکه باید آن را تمرین کرد. استفاده از ذهن‌آگاهی در کلاس درس مزایای گوناگونی دارد و از جمله آنها می‌توان توانایی تمرین تمرکز را نام برد. مجموعه‌ای از فعالیت‌های کوتاه و آسان ذهن‌آگاهی برای بچهها وجود دارد که می‌توان آنها را در برنامه روزانه خود بگنجانید.
برنامه‌ریزی کنید که یک تمرین ذهن‌آگاهی ۵ تا ۱۰ دقیقه‌ای را در زمانی اجرا کنید که می‌دانید دانش‌آموزان به چیزی اضافی برای بهبود تمرکز و نهایت استفاده از توانایی یادگیریشان در آموزشی که در شرف وقوع است، نیاز دارند.
برای مثال، تمرکز بر روی تنفس، فکر کردن به شرایطی آرامش‌بخش در حین تنفس یا خوردن یک خوراکی کوچک مانند تکه‌ای میوه یا شکلات و تمرکز بر جنس و مزه و بوی آن و غیره.
بیشتر بخوانید: ۱۱ استراتژی برای علاقه‌‌مند کردن دانش‌آموزان به یادگیری
۱۲- حواستان به زمان‌بندی باشد
حالا که متوجه میانگین زمان حفظ تمرکز در سنین مختلف شده‌اید، مراقب زمان سپری شده از آغاز فعالیت درسی خود باشید. از دانش‌آموزانی که می‌دانید با عدم تمرکز دست و پنجه نرم می‌کنند بخواهید بعد از مدت زمانی مشخص، فعالیتی که به او محول کرده‌اید را به شما نشان دهند. این عمل ساده، آنها را ملزم می‌کند که روش قبلی خود و مشغولیت به امور متفرقه را با تلاش برای برقراری ارتباط با شما جایگزین کنند. این کار می‌تواند راهی موثر برای متمرکز نگه داشتن دانش‌آموزانی است که به راحتی حواسشان پرت می‌شوند و این مزیت را دارد که به آنها – در صورت نیاز – فرصت درخواست کمک یا توضیح می‌دهد.
۱۳- انعطاف و تنوع در نشستن دانش‌آموزان ایجاد کنید
نحوه نشستن منعطف یکی دیگر از رویکردهای فعال برای بهبود عملکرد دانش‌آموزان است. روشی برای تنظیم کلاس درس که با کنار گذاشتن مفهوم سنتی «ردیفی از میزهای روبروی معلم» انجام میشود. سعی کنید گزینه‌های گوناگونی از چیدمان صندلی‌ها را برای دانش‌آموزان فراهم کنید تا بتوانند راحت‌ترین حالت را برای خود انتخاب کنند.
۱۴- بازی‌های حافظه‌ای انجام دهید
بازی‌های حافظه یا سایر بازی‌های تمرکز‌محور را در دسترس دانش‌آموزان قرار دهید تا در زمان‌های مناسب بازی کنند. عمل ساده تمرکز برای مدت طولانی – در حالی که در فضای ذهنی بازی انجام میشود – تمرینی ارزشمند برای بهبود مهارت‌ها حفظ توجه است.
در نهایت، واقعا راه‌های زیادی برای بهبود دامنه تمرکز کلاس شما وجود دارد، اما ارزشمندترین رویکرد، آن‌هایی هستند که تجربیات عملی، آموزش‌های کاربردی و یادگیری مبتنی بر تحقیق که نیازمند تفکر خلاق و حل مسئله توسط دانش‌آموز هستند را تسهیل می‌کند.
۱۵– آب و رژیم غذایی مناسب تعیین کنید
برخی از روش‌های موثر بر بهبود تمرکز کودک حتی قبل از ورود او به کلاس آغاز می‌شوند. رژیم غذایی کودک یکی از همین موارد است که در سطح تمرکز او به‌شدت موثر است چرا که غذا علاوه بر بدن، ذهن او را نیز تغذیه می‌کند.
صبحانه برای همه افراد مهم‌ترین وعده‌ی غذایی روز است و تغذیه مناسب کودک در وعده صبح می‌تواند میزان مشارکت و فعالیت ذهنی او را بیشتر و طولانی‌تر کند. غذاهایی مانند غلات جو دوسر، حلیم و موز انرژی بچهها را به آرامی منتشر می‌کنند و باعث می‌شوند کودک برای مدت بیشتری فعالیت داشته و تا سر رسیدن زمان ناهار احساس گرسنگی نکند. در حقیقت رژیم مناسب باعث تغذیه پیوسته مغز در تمام طول صبح میشود.
از سوی دیگر، گزینه‌های ناسالمی همچون غلات شکری، حجم زیادی از انرژی در کودک تولید می‌کند که به سرعت هم کم‌رنگ میشود. در نتیجه، مغز سریع‌تر خسته شده و پیش از زمان ناهار احساس گرسنگی سر می‌رسد و همانطور که می‌دانید هیچ عاملی بیشتر از گرسنگی مخل تمرکز حواس کلاس نیست.
عیب دیگر در خصوص غذاهای پر قند این است که انرژی زیاده از حدی در کودک ایجاد می‌کنند و چون مجالی برای تخلیه این انرژی مضاعف وجود ندارد هیچ بعید نیست که در انجام رفتار‌های شیطنت‌آمیز نسبت به هم‌کلاسی‌ها و معلم‌ها بروز پیدا کند.
امگای روغن ماهی، مکمل مناسبی برای تقویت تمرکز، فعالیت‌های شناختی و توجه بچهها است و مصرف آن بهویژه در ایام امتحانات، توصیه میشود. دکتر الکس ریچاردسون و مادلین پورتوود در آزمایشی انجام شده در بریتانیا به بچهها مکمل‌های حاوی امگا ۳ داده و پیشرفت‌های واضح و روشنی را در ۴۰ درصد از شرکت‌کنندگان مشاهده کردند. غذاهای تازه و طبیعی نیز برای کودکان بسیار سودمند هستند. تحقیقات زیادی نشان داده است که میوه و سبزیجات بدن را غنی از آنتی‌اکسیدان‌ها می‌کنند که موجب تقویت قدرت مغز میشود.
رژیم غذایی مناسب کودکان علاوه بر اینکه بر حافظه، تمرکز و ظرفیت ذهنی تاثیرگذار است، مواد مغذی مورد نیاز و سوخت حیاتی مغز به سرعت در حال رشد آنها را نیز تامین می‌کند.
نه فقط خوراک کودک که میزان و محتوای نوشیدنی مورد مصرف او نیز بر سطح تمرکز موثر است. تحقیقات متعدد ثابت کرده است که نوشیدن آب در طول روز عادتی شایسته برای کودکان است. امروزه ذائقه کودکان کم سن و سال بیشتر به سمت نوشیدنی‌های کافئینی، قندی و نوشیدنی‌های انرژی‌زا رفته است. این نوشیدنی‌ها بیش از مقدار لازم قند وارد بدن کودکان می‌کنند و تقریبا هیچ ارزش غذایی ندارند.
۱۶- ورزش برای عدم تمرکز دانش‌آموزان
تحقیقات بسیاری به این نتیجه رسیده‌اند که ورزش برای تمرکز حواس کودکان مدرسه‌ای بسیار مفید است. مطالعه‌ای در دانمارک نشان داده است که پیاده‌روی به سوی مدرسه به جای استفاده از خودرو یا وسایل حمل و نقل عمومی سطح تمرکز کودک را در طول صبح افزایش می‌دهد.
پیاده‌روی علاوه بر مزایای روان‌شناختی، برای سلامت عمومی کودک نیز مفید است، خصوصا این روزها که مصرف خوراکی و نوشیدنی‌های وسوسه‌برانگیز و ناسالم، افزایشی روزافزون در میان بچهها دارد.
همین مطالعه نشان داد وقت‌گذرانی در فضای آزاد، سلامت روان بچهها را افزایش داده است به‌طوری که ۹۸ درصد معلمان اذعان داشته‌اند که فعالیت کودکان در فضای آزاد موجب تقویت مهارت‌های اجتماعی آنها شده است و ۸۴ درصد نیز این امر را عامل خوشحالی بیشتر کودکان دانسته‌اند. در بررسی سطح تمرکز دانش‌آموزان نیز معلمان نتایج جالبی گزارش کرده و ۷۵ درصد از آنها اعلام داشتند که بازی در فضای آزاد بیرون موجب تقویت تمرکز بچهها میشود.
ایجاد موقعیت زمانی و مکانی برای فعالیت و بازی کودکان به این معنی است که آنها انرژی‌های جسمانی خود را پیش از کلاس تخلیه کرده و برای نشستن دوباره روی نیمکت و متمرکز شدن، آماده‌اند.
۱۷- خواب و استراحت
جای تعجب ندارد که یک برنامه‌ی خواب مناسب به کودک کمک می‌کند در طول روز عملکرد بهتری داشته باشد. این عادت سالم باعث میشود ذهن و جسم، بعد از یک روز طولانی و پر از تعامل و تمرکز و بازی، زمان کافی برای تجدیدقوا داشته باشد.
کودکان مدرسه‌ای در سنین بین ۶ تا ۱۳ سال به دلایل مختلف به ۹ تا ۱۱ ساعت خواب روزانه نیاز دارند. اول آنکه، خواب برای رشد طبیعی، سالم و شاداب کودک لازم است. دوم اینکه الگو‌های خواب ناکافی منجر به تندخویی و دم‌دمی‌مزاجی شدن بچهها می‌شوند و دست آخر اینکه کودکان این روزها بیشتر از هر زمان دیگری در معرض تکنولوژی و نمایشگر‌ها و قرار دارند و این موضوع نیاز آنها به استراحت و فاصله گرفتن از این ابزار‌ها را دوچندان می‌کند.
وقفه‌های زمانی برای آسایش و استراحت عادت دیگری است که می‌تواند تمرکز را در ادامه‌‌ی روز برای کودک تسهیل کند و البته مهم است که میان «استراحت» و بازی و اوقات فراغت تفاوت قائل شویم.
به عنوان مثال این که کودک که در حین بازه‌ی استراحت خود مشغول بازی با کنسول‌ها شود، چندان جالب نیست چرا که این فعالیت، بازی کردن تلقی میشود و خود نیازمند گونه‌‌ی دیگری از تمرکز است.
گفتنی است که بسیاری از معلمان و والدین برای آرام کردن ذهن کودکان در ایام مدرسه و دوباره متمرکز کردنشان به تمرینات ذهن‌آگاهی روی می‌آورند.
بیشتر بخوانید: ۱۷ سوال رایج درباره خواب کودکان
۱۸- نظم
شاید تاثیر نظم بر تمرکز خرافات به نظر بیاید، اما این مفهوم هم توانایی جمع کردن حواس دانش‌آموزان بچهها را دارد و هم پرت کردن ذهن آنها را. نظم را از دو جنبه می‌توان بررسی کرد: اول، توانایی کودکان در نظم بخشیدن به خودشان و دوم، نظم و سامان محیط کلاس درس.
دانش‌آموزی که یادداشت‌برداری منظمی دارد، آنها را با رنگ کدگذاری می‌کند و در دسته‌بندی‌های مجزا قرار می‌دهد، در هنگام نیاز فوری به یکی از یادداشتها، دیگر زمانی را هدر نخواهد داد. این شیوه او را قادر می‌سازد با برگزیدن بهترین روش‌های نظم‌دهی سازگار با خودش، کنترل فرآیند آموزش را به دست بگیرد.
همچنین، نظم‌دهی به یادداشتها و تکالیف باعث میشود توجه کودک بیشتر به کارهای ناقص و فراموش‌شده جلب شود و این خود علاج یکی از دلایل بزرگ عملکرد ضعیف دانش‌آموزان است.
نظم‌دهی فقط به کار و تکالیف کودکان اختصاص ندارد و آنها می‌توانند فضاهای شخصی‌شان همچون میز، کمد، کشو و کوله‌پشتی را هم منظم کنند. این کار هم می‌تواند به نظام ذهنی دانش‌آموز و میزان توجه و تمرکزش در کلاس کمک کند. با منظم نگه داشتن این محیط‌ها، پیدا کردن وسایل آسان‌تر شده و زمان لازم برای جست‌وجو و پیدا کردن اشیاء مورد نیاز کاهش می‌یابد.
گاهی و به ویژه در دبستان، فضای کلاس باعث حواس‌پرتی و رویاپردازی کودک میشود. البته طبیعی است که هنگام آموزش کودکان کم سن و سال، معلمان تلاش می‌کنند از جنبه‌های مهیج‌تر آموزشی مانند رنگ و تصویر استفاده کنند، اما فضای بیش از حد آذین‌بندی‌شده‌ی کلاس می‌تواند نقش بزرگی در حواس‌پرتی کودک ایفا کند و به «اضافه‌بار احساسی» تبدیل شود. البته تمام تزئینات و دکوراسیون‌ها بد نیستند، خصوصا اگر موجب دانش‌افزایی کودک شوند.
۱۹- چیدمان صندلی‌ها
یکی دیگر از عوامل بزرگ حواس‌پرتی در کلاس، تمایل کودکان به تعامل با یکدیگر است. بعضی از بچهها حتی اگر مشغول حرف زدن با بغل‌دستی‌شان، تبادل جزوه یا بازی با صندلی نباشند، حواسشان پرت وسایل و گجت‌های همراهشان میشود. برخی از معلمان «استفاده از تلفن همراه» را عاملی موثر بر حواس‌پرتی دانش‌آموزان در کلاس دانسته‌اند.
با وجود این که برخی اقدامات ممکن است چندان دلخواه بچهها نباشد، اما می‌توان آنها را به نحوی مدیریت کرد که برای دانش‌آموز و معلم به یک میزان مفید باشند. طرح چیدمان فکرشده و دقیق صندلی‌ها یکی از این اقدامات سازنده‌ای است که می‌تواند به تعاملات دانش‌آموزان سروسامان دهد.
پرهیز از تشکیل «میزهای شیطنت»، یعنی جمع شدن چند کودک بی‌قرار و شلوغ در کنار یکدیگر یکی از اصولی است که باید در طراحی چیدمان کلاس به آن توجه کرد. قرار دادن دانش‌آموزان بدرفتار در یک کلاس و در کنار هم شاید لطفی برای حفظ توجه و تمرکز سایر دانش‌آموزان باشد، اما این شیوه برای خود آنها پیامدهای خوبی به همراه ندارد.
مورد بعدی دانش‌آموزانی هستند که می‌خواهند روی تکالیف و تمرین‌هایشان تمرکز کنند و فقط به توجه و همراهی بیشتری نسبت به سایرین احتیاج دارند. اگر معلمی تشخیص دهد توجه بیشتر برای کودکی مفید است، بهترین کار این است که او را در ردیف‌های جلو جا دهد تا به آسانی به معلم دسترسی داشته باشد و وقایع پشت سرش در کلاس بیش از این حواسش را پرت نکند.
این راهکار‌ها نقطه‌ی شروع خوبی برای معلمان و دانش‌آموزان است تا با کمک یکدیگر فضای آموزشی‌‌ِ آرام و متمرکز‌تری ایجاد کنند.
