کودکان با نقاشی حرف می‌زنند

تفسیر نقاشی کودکان و عناصر مهم در نقاشی آن‌‌ها

آیا می‌دانستید تفسیر نقاشی کودکان از جمله موضوعات مهم در زمینه روانشناسی کودک است؟ در واقع تفسیر نقاشی‌های کودکانه باعث می‌شود بتوانیم با دقت بیشتری به کودکان توجه کرده و از این طریق به دنبال مشکلات و نیاز آن‌ها بگردیم.

کودک به طرق مختلفی با محیط پیرامون خود ارتباط برقرار می‌کند، اما ما بزرگسالان اغلب برای درک فرزندانمان کاملا به ارتباط گفتاری با آن‌ها متکی هستیم. بنابراین تجزیه و تحلیل نقاشی‌های کودکان راهی است برای شناخت بیشتر وضعیت روحی و روانی آن‌ها. به علاوه تفسیر نقاشی با تکیه بر روانشناسی کودکان درک بهتری از شخصیت کودک به ارمغان آورده و به والدین و درمانگران وسیله‌ای برای کمک به کودک در گذر از موقعیت‌های سخت و نگران کننده ارائه می‌دهد. این مسئله در جهان امروز و با پیشرفت و توسعه علم روانشناسی به یکی از مهم‌ترین دستاوردهای بشر تبدیل شده و کارکردهای بی‌نظیری در زمینه تربیت، پرورش و درمان کودکان دارد. از این رو تصمیم گرفتیم این مطلب را به روانشناسی نقاشی کودکان و نحوه تفسیرنقاشی کودک اختصاص داده و با هم عناصر مهم در تفسیر نقاشی کودکان را بررسی کنیم؛ پس این مطلب را از دست ندهید!

تفسیر نقاشی کودکان، کلید ورود به ذهن کودک

روانشناسان تحقیقات زیادی در مورد تفسیر نقاشی کودک انجام داده‌اند. آن‌ها معتقدند چون کودکان از احساسات خود آگاه نیستند و نمی‌توانند آن‌ها را به زبان بیان کنند، نقاشی راه خوبی برای درک لایه‌های زیرین ذهن کودکان است. از طریق شکل، شدت ضربات، رنگ، اندازه، موقعیت و سایر نشانه‌های بصری نقاشی کودک، ما می‌توانیم چیزهای زیادی درباره او مانند ترس‌ها، امیدها، رویاها و… کشف و شخصیت و نحوه تعامل او با دنیا را بهتر درک کنیم.

درمانگران بر این باورند که نقاشی روش خوبی برای بیان استرس و تسکین کودک در مواقع دشوار و پیچیده است.

پزشکان نیز امروزه در درمان مشکلاتی مانند خیس کردن تخت، مکیدن شست و لکنت از طریق هنر درمانی بسیار موفق بوده‌اند. علاوه بر این، کودکان کوچکتر ممکن است به اندازه کافی برای بیان کلامی آماده نباشند و نتوانند خواسته‌ها و نیازهای خود را در قالب زبان با والد یا مراقب خود در میان بگذارند. در چنین شرایطی مطالعه و تفسیر نقاشی‌های کودک می‌تواند راه خوبی برای درک ذهنیت او باشد. بنابراین ابزارهای رنگ‌آمیزی مانند کتاب نقاشی و رنگ‌آمیزی با مجموعه‌ای از مداد رنگی یا آبرنگ به کودک خود بدهید و منتظر برون ریزی کودک خود باشید! مطمئن باشید نقاشی کودکتان حرف‌های زیادی برای گفتن دارد!

عناصر مهم در تفسیر نقاشی کودک

برای تفسیر و تحلیل نقاشی کودک نیاز به دانشی پیرامون عناصر و ویژگی‌های نقاشی داریم. برخی از عوامل مهم در تفسیر نقاشی کودکان را در ادامه بررسی می‌کنیم.

برداشت اولیه

اولین نگاه به نقاشی کودک شما گاهی اوقات اولین سرنخ را از افکار فرزندتان به شما می‌دهد. شما می‌توانید با نگاه به نقاشی فرزندتان با همان نگاه اولیه نیز نقاشی را تحلیل کرده و برداشت اولیه داشته باشید.

مفهوم رنگ‌ها در نقاشی کودکان

رنگ‌هایی که کودک استفاده می‌کند، عنصر مهم بعدی در تفسیر روانشناسی نقاشی کودک است. کودکان، همانطور که بزرگ می‌شوند، تجربیات زیادی پیدا کرده و نسبت به این تجربیات هیجان زیادی از خود بروز می‌دهند!

به دنبال این هیجان و احساسات شدید، کودک در نقاشی‌های خود از رنگ‌های متنوع استفاده می‌کند. هر چه کودک شما از رنگ‌های بیشتری در نقاشی‌های خود استفاده کند، زندگی شادتر و هیجان انگیزتری دارد! جالب است بدانید ساده‌ترین مرحله برای تفسیر نقاشی کودک، آشنایی با روانشناسی رنگ‌هاست! بنابراین بیایید با هم سری بزنیم به دنیای رنگ‌ها:

رنگ سبز

این رنگ نشان از امید، آرامش و حس هماهنگی با دنیای اطراف داشته و در نقاشی‌های کودکان آرام و حساس، رنگ غالب است. این رنگ همچنین نشان دهنده تمایل کودک به دوست داشته شدن و مورد توجه قرار گرفتن است و استفاده بیش از حد از این رنگ می‌تواند نشانه‌ای از اختلال اضطراب جدایی یا وابستگی زیاد باشد.

رنگ آبی

آبی در روانشناسی نمادی از آرامش، رفاه و آسایش است. این رنگ یکی از رنگ‌های مورد علاقه کودکان خجالتی، درونگرا، حساس و متفکر است. استفاده بیش از حد از رنگ آبی در نقاشی کودکان می‌تواند هشداری جدی برای شب ادراری کودک باشد.

رنگ صورتی

صورتی نشان دهنده آرامش، تعادل و احساسات است. کودکانی که دوست دارند در دنیای خیالی زندگی کنند، از این استفاده می‌کنند. فرقی نمی‌کند پسر باشند یا دختر؛ این رنگ، رنگ تخیل است! بنابراین استفاده مکرر از این رنگ نشان دهنده نیاز کودک به فرار از واقعیت و پناه به دنیای جادویی و خیالات است.

رنگ زرد

رنگ زرد نماد شادی، خوش بینی، اجتماعی بودن، امید و انرژی است. این رنگ با ویژگی‌های دوران کودکی هماهنگ است. استفاده از رنگ زرد در نقاشی، بیانگر کودکان شاد و سرزنده است، اما استفاده مکرر از آن تنش در محیط یا مشکلات سخت و دردناک را نشان می‌دهد.

رنگ بنفش

این رنگ تضاد و تمایلات همگن را نشان می‌دهد. اگر این رنگ در نقاشی کودک غالب باشد، بیانگر یک نارضایتی حیاتی و جدی در کودک است و به سرعت باید پیگیری شود.

رنگ قرمز

قرمز یک رنگ تحریک کننده و البته رایج در نقاشی‌های کودکان است. رنگ قرمز را می‌توان به دو صورت مختلف تفسیر کرد. اگر در حد متوسط استفاده شود، انرژی و اشتیاق را توصیف می‌کند؛ اما در صورت استفاده بیش از حد، نشان دهنده‌عدم تعادل، خصومت، پرخاشگری، کج خلقی و تمایل به ابراز احساسات شدید است.

رنگ قهوه‌ای

این رنگ نشان دهنده مسئولیت‌پذیری است. به همین دلیل است که کودکان منطقی و محتاط بیشتر از این رنگ در نقاشی‌های خود استفاده می‌کنند. استفاده بیش از حد از رنگ قهوه‌ای نشان می‌دهد که کودک تحت مسئولیت‌های نامناسب و بیش از تواناییش قرار گرفته است.

رنگ نارنجی

نارنجی نشان دهنده تمایل به پیشرفت یا کودکی است که نیاز به برقراری ارتباط با مردم دارد. هنگامی که کودکی بیش از حد از رنگ نارنجی استفاده می‌کند، می‌تواند نشانه‌ای از پرخاشگری و تحریک‌پذیری شدید او باشد.

رنگ سفید

حضور چشمگیر رنگ سفید در تفسیر نقاشی کودک، نشان دهنده خلاء عاطفی و ناتوانی در بیان احساسات کودک به والد یا مراقب خویش است. البته لازم به ذکر است که جای خالی نقاشی‌ها روی کاغذ طبیعی است.

رنگ مشکی

بر اساس برخی تحقیقاتی که به تازگی در زمینه روانشناسی نقاشی کودکان انجام شده؛ این رنگ نشان دهنده غم، ناامیدی و اضطراب در کودک است. البته برخی روانشناسان کودک بر این عقیده هستند که استفاده از رنگ مشکی در نقاشی کودکان با عزت نفس و اعتماد به نفس کودک رابطه مستقیم دارد. علیرغم این اختلاف نظر، محققان و متخصصان کودک معتقدند که یک نقاشی بسیار تیره یک علامت هشدار است!

رنگ خاکستری

رنگ خاکستری به عنوان رنگی خنثی ناتوانی در بیان احساسات کودک به اطرافیانش را نشان می‌دهد.

کامل یا ناقص بودن

اگر کودک شما نقاشی‌هایش را ناقص رها می‌کند یا نقاشی او پر از خطوط بدون هدف است، به احتمال زیاد به کمک نیاز دارد!

تفسیر چنین نقاشی‌هایی به کودک ناایمن و یک شخصیت تکانشی اشاره دارد. بنابراین اگر این الگو در مدت زمان طولانی‌تری ادامه یابد، والدین باید به دنبال کمک حرفه‌ای درمانگر کودک باشند. از سوی دیگر پاک کردن و اصلاح بیش از حد نقاشی توسط کودک ممکن است نشان دهنده سطح بالایی از اضطراب و برعکس، نقاشی کردن و افزودن طرح‌های بیش از حد، نشانگر نیاز کودک به توجه است.

موقعیت در کاغذ

موقعیت نقاشی در صفحه کاغذ کودک، نشان دهنده وضعیت ذهنی کودک است. متخصصان و روانشناسان بر این باور هستند که طراحی کودک در سمت چپ صفحه نقاشی، حاکی از خجالتی و درونگرا بودن کودک و طراحی در سمت راست کاغذ نقاشی، اغلب بیانگر میل کودک به برقراری ارتباط برون گرا بودن اوست.

معنی اشکال مختلف در نقاشی کودک

نقاشی کودکان همیشه ایده‌های خاصی را در مورد دنیای آن‌ها بیان می‌کند. به معنای دیگر ما حال و هوای کودک و احساسات او را می‌توانیم از نقاشی‌هایش کاملاً متوجه شویم. بنابراین در تفسیر نقاشی کودک به منابع اطلاعاتی دیگری مانند معانی اشکال مختلف در نقاشی کودکان نیاز داریم. به همین سبب در ادامه نگاهی می‌اندازیم به معانی اشکال رایج در نقاشی کودک. جالب است بدانید برخی از اشکالی که در نقاشی کودکان رایج هستند، عبارتند از:

• اعضای خانواده
• تصویر خود کودک
• خانه
• طبیعت، مثل ابر و درخت و …

در ادامه هرکدام از این نقاشی‌ها را بررسی می‌کنیم.

تصویر خود کودک

یکی از متدوال‌ترین اشکالی که کودک ترسیم می‌کند، تصویری از خودش است. در تفسیر نقاشی کودک، این موضوع که خودش را چگونه و در چه مکانی از کاغذ نشان می‌دهد، جالب توجه است. معمولا کودکان با اعتماد به نفس سعی می‌کنند در مرکز تصویر باشند، اما کودکان خجالتی تمایل دارند خود را کوچکتر و در حضور حیوانات یا گیاهان ترسیم کنند. به علاوه نشانه‌هایی همچون هیکل‌های بزرگ، بدون گردن و عدم تقارن اندام ها، حاکی از کودک تکانشی است. از سوی دیگر اگر کودکی احساس خطر یا ترس کند، اغلب اشکالی مانند ابرهای طوفانی یا صاعقه را بالای سر خودش می‌کشد.

اعضای خانواده

کودکان تمایل شدیدی به ترسیم اعضای خانواده خود دارند چراکه اغلب در دایره روابط امن آن‌ها قرار دارند. در تصاویر خانوادگی، افرادی که برای کودک اهمیت ویژه‌ای دارند، به خصوص بزرگ و در مرکز تصویر کشیده می‌شوند. به همین دلیل هم اگر کودکان اشخاص دیگری را در کنار اعضای خانواده خود ترسیم کنند، می‌توان نتیجه گرفت که آن‌ها نقش مهمی در زندگی کودک دارند. همچنین اگر یکی از اعضای خانواده قد بلند و درشت هیکل کشیده شود، اغلب نشان دهنده این است که این شخص قدرت بیشتری نسبت به دیگر اعضای خانواده دارد!  

از سوی دیگر هنگامی که کودکان ویژگی‌های جنسیتی را یاد می‌گیرند، زن و مرد را به شیوه‌ای کلیشه‌ای به تصویر می‌کشند. به عنوان مثال، برای آقایان یک ریش بلند و برای خانم‌ها موهای بلند ترسیم می‌کنند. اما به محض ورود کودک به سنین پیش دبستانی، آلت تناسلی وارد نقاشی کودکان می‌شود. توجه داشته باشید نشانه‌هایی همچون قد کوتاه، صورت بدون بینی یا دهان، هیکل‌های ریز و بازوهای نزدیک به بدن؛ نشان دهنده اضطراب شدید در کودکان است. دست‌ها و دندان‌های بزرگ، بازوهای دراز، چشم‌های ضربدری یا به شکل علامت مثبت نیز نشان از یک کودک پر خشم و عصبانی دارد.

خانه

نقاشی خانه نیز در میان کودکان به خصوص سنین پیش دبستانی بسیار محبوب است. این خانه‌های رنگارنگ نماد مهمی از وضعیت امنیت آن‌ها هستند. برای مثال کودکان آرام و شاد اغلب یک خانه بسیار بزرگ را با تزئینات زیاد نقاشی می‌کنند.

طبیعت

خورشید، درختان، گل‌ها و ابرها اشکالی هستند که کودکان دوست دارند در نقاشی‌های خود به تصویر بکشند. هر چه سن آن‌ها بالاتر می‌رود، این تصاویر نیز واقعی‌تر می‌شوند. نقاشی طبیعت جاندار چیزهای زیادی در مورد رشد و بلوغ کودک می‌گوید. از سوی دیگر برخی از مفسران و متخصصان بر این باورند که نقاشی طبیعت کودکان، خود نمادی از پدر و مادر و نحوه تجربه حضور والدین و رابطه با آن‌ها هستند. حضور مادر به طور مستقیم یا غیرمستقیم در طرح‌هایی که عنصر آب، زمین و جنگل بر آن غالب است، نشان داده می‌شود. از سوی دیگر، شخصیت پدری در نمادهایی نشان داده می‌شود که انرژی دریافت و منتقل می‌کنند، مانند خورشید، آتش و باد.

مراحل نقاشی کودکان

در روانشناسی کودکان، نقاشی به عنوان یک ابزار مهم و مؤثر برای بررسی و تفسیر احساسات و نیازهای کودکان مورد استفاده قرار می‌گیرد. تفسیر نقاشی کودکان در مورد خانواده بر اساس برخی ویژگی‌های خاص تحلیل می‌شوند. برای مثال، رنگ‌ها، شکل‌ها، اندازه‌ها و الگوها به عنوان عوامل مهم تفسیر نقاشی کودک در نظر گرفته می‌شوند.

برای بررسی معانی رایج در تحلیل نقاشی کودکان، باید به این نکته اشاره کرد که کودک شما در سه مرحله نقاشی می‌کشد، مرحله خط خطی، مرحله پیش طرحواره و مرحله طرحواره. از طریق این سه مرحله، نقاشی‌های کودک شما از خط خطی‌های تصادفی به تصاویر با معنا تبدیل شده و معانی پنهان آن آشکار می‌شود.

خط خطی کردن

در این مرحله هیچگونه واقع‌گرایی در تصاویر دیده نشده و اکثر فضای کاغذ نقاشی با خط خطی‌های نامفهوم علامت‌گذاری می‌شود. شاید برای شما به نظر برسد که این خطوط معنا و مفهوم خاصی ندارند، اما گاهی کودکان مفهومی به نام «رئالیسم جادویی» خلق می‌کنند. رئالیسم جادویی بدان معناست که وقتی خط خطی‌ها تمام می‌شوند، ممکن است بتوانید اشکال یا نقاشی‌های خاصی را در دل این خطوط ببینید.

پیش طرحواره

این مرحله بیشتر در روانشناسی نقاشی کودکان پیش دبستانی مورد استفاده قرار می‌گیرد. در این مرحله کودکان سعی می‌کنند اشکالی را خلق و روی کاغذ بیاورند که با چشمان خود می‌بینند. آن‌ها ممکن است ساده‌ترین اشیای پیرامون خود را بکشند، مانند چهره‌ها، مجسمه‌ها، ماشین‌ها، درختان و غیره. معمولاً هیچ جزئیات واقعی در این مرحله از نقاشی کودک وجود ندارد. در پایان این مرحله، کودکان شروع به اضافه کردن جزئیاتی می‌کنند که ایده‌هایشان را پرورش می‌دهد، مانند گل‌های جلوی خانه یا لباس‌های روی مجسمه.

طرحواره

در این مرحله جزئیات زیادی وجود دارد و کودک ممکن است از کلمات و نمادها استفاده کند. آن‌ها ممکن است از اشکال هوشمندانه مانند (v) برای طراحی پرندگان استفاده کنند. کودکان در این مرحله تا جایی که مهارت‌هایشان اجازه می‌دهد، واقعی نقاشی کرده و تصویر را از دیدگاه یا منظر خاصی نشان می‌دهند. آن‌ها اغلب می‌توانند یک داستان واضح را با این نقاشی‌ها بیان کنند.

کلام آخر

گل، درخت، آدم‌های جورواجور و صدها شکل دیگر در دفتر نقاشی کودکان؛ آیا مفهوم خاصی دارند؟ تفسیر نقاشی کودک تا چه حد امکان‌پذیر است؟ برای پاسخ این سوالات باید به سراغ روانشناسی نقاشی کودکان رفت. نقاشی یکی از راه‌هایی است که می‌توانیم به کمک آن احساسات و عواطف کودکان را رمزگشایی کنیم. می‌توانیم از کودکمان بخواهیم در مورد نقاشی‌اش با ما صحبت کند و یا از روانشناسان کودک کمک بگیریم. در این مطلب سری زدیم به دنیای جذاب و پر از رنگ نقاشی کودکان و چرایی و چگونگی تفسیر نقاشی کودکان و عناصر مهم آن را بررسی کردیم. پیشنهاد می‌کنیم مطالعه این مطلب را از دست ندهید به خصوص اگر جزو والدین دغدغه‌مند هستید.