نکات کلیدی:
- عزت‌نفس یعنی دوست داشتنِ خود و خودباوری.
- عزت‌نفس به کودکان کمک می‌کند تا با چالش‌ها روبهرو شوند، چیزهای جدید را امتحان کرده و به خوبی پرورش پیدا کنند.
- روابط محبت‌آمیز، بازخوردهای متعادل و تشویق و هم‌دلی باعث افزایش عزت‌نفس در کودکان می‌شود.
عزت نفس چیست؟
عزت‌نفس یعنی دوست‌داشتن خود، احساس ارزشمند بودن، خودباوری و آگاهی از کارهایی که به‌خوبی انجام می‌دهیم. عزت‌نفس کودکان به آنها اعتماد به نفس می‌دهد تا:
مطالب مرتبط:
- پدیده‌های جدید را امتحان کنند و زمانی که کارها طبق برنامه پیش نرفت، دوباره تلاش کنند.
- کارهایی را انجام دهند که شاید از آنها لذت نبرند یا در حالت عادی در انجامشان خوب نباشند.
- به‌جای نادیده‌گرفتن چالش‌ها، با آنها روبهرو شوند.
کودکان با امتحان کردن چیزهای جدید، رویا‌رویی با چالش‌ها و سپس بازگشت به وضعیت عادی، راه و روش زندگی را آموخته و رشد می‌کنند. به همین دلیل است که عزت‌نفس می‌تواند بخش مهمی از رشد کودک باشد.
روابط گرم و صمیمی پایه و اساس عزت‌نفس کودک است، زیرا باعث می‌شوند کودک احساس ارزشمندی کند. روابط شما با فرزندتان بر اساس مجموعه‌ای از کنش و واکنش‌های متعادل و متناسب با شرایط شکل می‌گیرد. آداب و رسوم خانوادگی نیز در این میان اهمیت بسزایی دارد، زیرا روابط خانوادگی را شکل داده و به فرزندان حس تعلق می‌دهند.
بیشتر بخوانید: ۷ راه کار برای داشتن کودکی بخشنده
عزت نفس در نوزادان
در حقیقت، نوزادان و شیرخوارگان عزت‌نفسی به آن معنا ندارند، چرا که هنوز خودشان را فردی مستقل از دیگران نمی‌دانند. اما با توجه به موارد زیر همچنان می‌توانید پایه‌های عزت‌نفسی سالم را در روان او پی ریزی کنید:
- با ملایمت از نوزاد مراقبت کنید.
- وقتی گریه می‌کند، او را آرام کنید.
- نوازش و لبخند را از یاد نبرید.
این تعاملات گرم و صمیمی به نوزاد نشان می‌دهد که دوست‌داشتنی و محبوب است.
عزت نفس در کودکان نوپا
کودکان نوپا تازه شروع به درک خود، توانایی‌هایشان و آنچه آنها را متمایز می‌کند، کرده‌اند. موارد زیر روش‌های ایجاد عزت‌نفس در کودکان نوپا هستند:
- بگذارید کودک، از میان گزینه‌های ایمن و مناسب سنش، حق انتخاب داشته باشد. مثلا خودش تصمیم بگیرد که می‌خواهد با کدام اسباب‌بازی سرگرم شود و یا نان خود را با مربا بخورد یا کره‌ی بادام‌زمینی. به این ترتیب او حس هیجان‌انگیز کنترل‌گری را تجربه کرده و این به رشد اعتماد به نفس و خودشناسی‌اش کمک می‌کند.
- به کودک فرصت «نه گفتن» بدهید. کودک نوپا نیاز دارد که خودی نشان دهد و یاد بگیرد که تصمیماتش عواقبی دارند. مثلاً اگر از او خواستید که لباس گرم‌تر بپوشد و او امتناع کرد و «نه» گفت، هیچ اشکالی ندارد، اندکی سرما به او آسیب نمی‌زند.
- اجازه دهید محیط پیرامونش را کشف کند، اما آماده باشید تا در صورت نیاز در دسترس باشید و کمکش کنید. برای مثال، ممکن است فرزندتان مجذوب مورچه‌ای شده باشد، اما همین که مورچه روی پایش راه رود، وحشت‌زده شود. در این زمان، به شما نیاز دارد تا خیالش را جمع کنید که چیزی برای نگرانی وجود ندارد.
- به فرزندتان آموزش دهید تا برای مواجهه با موقعیتهای چالش برانگیز اجتماعی آماده باشد. احتمالا برای کودکان نوپا سخت است که چیزی را با کسی تقسیم کنند و یا به‌نوبت کاری را انجام دهند، زیرا تازه در حال شناخت خود و آنچه به آنها تعلق دارد، هستند. پس مثلا می‌توانید بگویید: «دیگه نوبت منه که اون ماشین قرمز رو داشته باشم. مرسی که دادیش بهم. آفرین به تو».
عزت نفس در کودکان پیش‌دبستانی
در این سن، کودکان اغلب خود را با دیگران مقایسه کرده و سوالاتی برای مقایسه می‌پرسند. سوالاتی همچون آیا در کاری که انجام می‌دهند قوی‌ترین، سریع‌ترین و بهترین هستند یا نه. در این مواقع شما می‌توانید نقش بسیار مهم در پرورش عزت‌نفس آنها داشته باشید و کمک کنید تا برای خود ارزش قائل شوند.
مطالب آموزشی:
آموزش آنلاین علوم تجربی پایه هفتم
- به فرزندتان بازخوردهایی متعادل بدهید. کودک را برای انجام کارها، امتحان چیزهای جدید و به کار گرفتن تمام تلاششان، تشویق کنید، نه صرفاً برای «بهترین» بودن در هر کاری. به این ترتیب او می‌آموزد برای موفقیت‌های دیگران نیز ارزش قائل شود. مثلاً بگویید: «آفرین که توی مسابقه تمام تلاشت رو کردی. من بهت افتخار می‌کنم. بیا بریم برنده شدن سارا رو هم تبریک بگیم.»
- توضیح دهید که باختن نیز بخشی از زندگی است. سعی کنید قبل از اینکه بپرسید: «برنده شدی؟»، سؤال‌هایی از قبیل «تلاشت رو کردی؟» یا «بهت خوش گذشت؟» را مطرح کنید. این نشان‌دهنده‌ی آن است که شما، بدون در نظر گرفتن برد و باخت، برایش ارزش قائلید و او تشویق می‌شود به همین ترتیب رفتار کند.
- با او بازی‌های ساده‌ی تخته‌ای و کارتی انجام دهید. از این دست بازی‌ها، که نوبتی انجام می‌شوند، به کودک کمک می‌کند تا یاد بگیرد چگونه با دیگران کنار بیاید و مشارکت کند و در موقعیتهای اجتماعی مهارت و اعتماد به نفس داشته باشد.
- فرزندتان را تشویق کنید تا در کارهای خانه به شما کمک کند، مثلا در چیدن میز یا جمع‌کردن لبا‌س‌ها. این کار نشان می‌دهد که از مسئولیت‌پذیر بودنش اطمینان دارید و این اعتماد باعث می‌شود فرزندتان حس خوبی به خودش داشته باشد.
- نسبت به علاقه‌مندی‌های فرزندتان اشتیاق نشان دهید. برای مثال می‌توانید برای امانت گرفتن کتابی درباره‌ی موضوع محبوبش به کتابخانه مراجعه کنید یا زمانی را به او اختصاص دهید تا به توپ‌بازی، ساخت پازل و هر کاری که کودکتان از انجامش لذت می‌برد، بپردازید.
دور هم جمع شدن اعضای خانواده در هر وعده‌ی غذایی می‌تواند راه آسان و در عین حال پراهمیتی برای تقویت حس ارزش و تعلق در کودکان باشد، چرا که بچه‌ها می‌توانند در تدارک آن همکاری و مشارکت داشته باشد. مثلاً با چیدن میز، شستن سبزیجات و هم زدن سالاد. همچنین به همه‌ی اعضای خانواده این فرصت داده می‌شود تا درباره‌ی مسائلی که برایشان مهم است صحبت کنند.
بیشتر بخوانید: ۴۱ راه کار ساده برای پرورش کودکی همدل و مهربان
عزت نفس در کودکان دبستانی
کودکان دبستانی در مدرسه خود را با دوستان و هم‌کلاسی‌هایشان مقایسه می‌کنند. در این سن، عزت‌نفس به چیزهای زیادی بستگی دارد؛ از جمله میزان یادگیری، ظاهر، عملکردشان در ورزش و توانایی‌شان در پیدا کردن دوست.
احتمالا این‌طور به نظر می‌رسد که چالش‌های مدرسه باعث کاهش عزت‌نفس کودکان می‌شود، زیرا ممکن است کودک شما برای اولین بار نسبت به دیگران احساس ناتوانی کند، اما در واقع این موضوع به او کمک می‌کند تا یاد بگیرد که لازمه‌ی دوست داشته شدن، ارزشمندی و توانا بودن این نیست که در همه‌چیز کامل و بی‌عیب و نقص باشد.
با روش‌های زیر می‌توانید به آنها کمک کنید:
- هنگامی که از مدرسه برگشت، مهر و محبت و نوازش بیشتری نثارش کنید.
- به تلاش و شهامتی که فرزندتان برای انجام کارهای دشوار و امتحان چیزهای جدید به کار می‌گیرد بیشتر توجه کنید. مثلاً بگویید: «می‌دونم که برای آواز خوندن جلوی بچه‌ها اضطراب داشتی، اما اون‌قدر شجاع بودی که انجامش بدی».
- تشویقش کنید تا اگر کارها دفعه اول طبق برنامه پیش نرفت، دوباره تلاش کند. می‌توانید بگویید: «ادامه بده، یه بار دیگه سعیت رو بکن. من مطمئنم که تو می‌تونی». با این کار مقاومت و انعطاف‌پذیری فرزندتان را نیز افزایش می‌دهید.
- به او آموزش دهید که چگونه در موقعیتهای حساس و دشوارِ اجتماعی رفتار کند. مثلاً بگویید: «هر وقت می‌خوای وارد جمعی بشی، سعی کن یه لبخند بزرگ روی لب‌هات باشه. وقتی خوشحال به نظر برسی، بچه‌ها دلشون می‌خواد باهات بازی کنن». حتی می‌توانید ابتدا این موقعیت را با فرزندتان شبیه‌سازی کنید تا نقش بازی کند.
- با مکالمه با معلم و مطلع شدن از وضعیت فرزندتان ارتباط خوبی میان خانه و مدرسه ایجاد کنید. در صورت امکان در فعالیت‌های مدرسه مشارکت داشته باشید و به درس‌ها و تکالیف فرزندتان توجه نشان دهید.
در ارتباط بودن با آدم‌هایی که به کودک اهمیت می‌دهند، روی عزت‌نفس او بسیار تاثیرگذار است و باعث تقویت حس خودشناسی‌شان می‌شود. او را تشویق کنید تا به دیدار مادربزرگ و پدربزرگ، خاله‌‌ها، عمو‌ها و خویشاوندان برود یا حتی می‌توانید با یکدیگر در اجتماعات مذهبی محلی، باشگاه‌های ورزشی و یا کارهای عام‌المنفعه شرکت کنید.
بیشتر بخوانید: چرا بچه‌هادروغ می‌گویند و چاره چیست؟
