به‌عقیده تمام روان‌شناسان و مربیان کودک، ۵ سال اولیه زندگی کودک نقش پررنگی در رشد او ایفا می‌کند. این اولین تجربه‌ها بر رشد مغز تاثیر می‌گذارد، ارتباطات عصبی را شکل می‌دهد و پایه و اساس یادگیری زبان، استدلال، حل مسئله، مهارت‌های اجتماعی، رفتاری و سلامت عاطفی است. ویژگی‌هایی که همه کودکان برای موفقیت در مدرسه و سال‌های بالاتر به آن نیاز دارند. همراه ما باشید تا با فواید پیش دبستانی و معایب پیش دبستانی در سال‌های اولیه آشنا شویم و درباره انتخاب پیش دبستانی مناسب کمی صحبت کنیم.
آیا پایه پیش دبستانی اجباری است؟
خیر. طبق قوانین نظام آموزش و پرورش ایران، در حال حاضر هیچ اجباری به گذراندن پایه پیش دبستانی و خواندن کتابهای این دوره برای کودکان وجود ندارد. اگرچه دروس و محتواهایی که در مهدکودک و پیش دبستانی به کودکان ارائه می‌شود زیر نظر آموزش و پرورش است، گذراندن این پایه کاملا اختیاری است. با این حال بسیاری از والدین با توجه به مزیت‌های غیرقابل‌انکار گذراندن این پایه، نام کودک را در کلاس‌های پیش دبستانی می‌نویسند تا زمینه پیشرفت، سازگاری و یادگیری فرزند دلبند خود را فراهم کرده و کودک را با مهارت‌های فردی و اجتماعی قوی راهی مدرسه کنند.
فواید پیش دبستانی چیست؟
نام‌نویسی در پایه پیش دبستانی مزایای بالقوه زیادی دارد که در ادامه به چند مورد از مهم‌ترین آنها اشاره می‌کنیم.
تقویت مهارت‌های حرکتی
در این پایه کودک با فعالیت‌های مختلف نظیر تاب‌سواری، دوچرخه‌سواری، دویدن، شرکت در فعالیت‌های ورزشی مناسب سن خود یا حتی برش کاغذ، پرکردن یک لیوان آب، درست‌کردن کاردستی و … مهارت‌های حرکتی را سریع‌تر توسعه می‌دهد.
دوری از ناهنجاری‌های اجتماعی و القای حس اعتماد‌به‌نفس
بازی و سرگرمی کودکانه در کلاس پیش دبستانی مثل قصه‌گویی، بازی با اسباب‌بازی‌های مختلف، خمیربازی و … کودکان خجالتی و درونگرا را مشتاق و با اعتماد به نفس می‌کند.
رشد اجتماعی و عاطفی
یکی از فواید پیش دبستانی این است که در این مقطع کودک مهارت‌های خود را با فعالیت‌های گروهی بهبود می‌بخشد؛ توانایی‌های خود را باور می‌کند و نسبت به خود و اطرافیان خود آگاه‌تر می‌شود.
یادگیری مراقبت از خود
معلم پیش دبستانی به کودکان یاد می‌دهد هر روز با شستن دست‌ها، تمیزکردن میز و صندلی، استفاده از دستمال، ریختن زباله در سطح زباله، کاشت درخت، گیاهان و .. از خود و محیط اطراف خود بیشتر مراقبت کند.
تقویت قوه تصمیم‌گیری
کودکان با فعالیت‌های پایه پیش‌دبستانی تفکر انتقادی، حل مسئله و تصمیم‌گیری را یاد می‌گیرند. این مهارت‌ها در آینده منجر به تصمیم‌هایی می‌شوند که تاثیر پایدار در زندگی فرد دارند.
مهارت‌های ریاضی و سواد پایه
قطعا والدین نمی‌توانند تمام بازی‌ها و فعالیت‌هایی که منجر به درک مفاهیم پایه ریاضی می‌شوند، از معرفی شکل‌ها گرفته تا اندازه‌ها، ساختارها، قد و وزن و زاویه را در خانه به کودک بیاموزند. کودک در کلاس پیش دبستانی با ابزارهای رنگارنگ و جذاب این مفاهیم را بهتر از همیشه یاد می‌گیرد.
آموزش نظم و انضباط
کودکان برای تمرکز و دوری از حواس‌پرتی به ساختاری منظم در اطراف خود نیاز دارند. کلاس پیش دبستانی این محیط را برای کودک ایجاد می‌کند. کودک یاد می‌گیرد به فضای همکلاسی‌های خود احترام بگذارد و آنقدر غرق در پیروی از جدول زمانی شود که نظم و انضباط ملکه ذهن او شود.
آمادگی ذهنی برای حضور در مدرسه
در نهایت یکی دیگر از فواید پیش دبستانی این است که اگر کودکان با مفاهیم اولیه درس و مدرسه به خوبی آشنا باشند، کسب مهارت‌های تازه برای آنها جالب و سرگرم‌کننده خواهد بود. کتاب‌ها و فعالیت‌های پیش دبستانی با آموزش مهارت‌ها و آگاهی اجتماعی، از نظر احساسی و تحصیلی کودک را برای کلاس‌های بالاتر آماده می‌کنند.
اهداف شناختی و تحصیلی
- آشنایی با اعداد و عملیات ساده ریاضیات مثل جمع
- آشنایی با حیوانات، طبیعت، اعضای بدن و غیره
- مشاهده، پیمایش، و توصیف محیط
- یادگیری نام فصول، خواندن ساعت، بهداشت و موارد دیگر
اهداف اجتماعی و عاطفی
- یادگیری مشارکت
- آشنایی با آداب
- استقلال و خوداتکایی
- قدرت حل تعارض
اهداف زبانی
- آشنایی با واژگان و شناسایی اشیاء
- تقویت خواندن و نوشتن
- تقویت زبان فارسی و انگلیسی
معایب پیش دبستانی چیست؟
تمام مزیت‌هایی که در بخش قبل اشاره کردیم، به‌معنی بی‌عیب‌و‌نقص بودن کلاس‌های پیش دبستانی نیست. خیلی‌ها انتقادهای مختلفی به برنامه‌های این پایه درسی وارد می‌کنند و نگرانی‌های ریز و درشتی پیرامون آن دارند. در ادامه به مهم‌ترین آنها اشاره می‌کنیم.
مشکلات یادگیری زودهنگام
- یادگیری زودهنگام موضوعاتی مثل خواندن، نوشتن و ریاضی قبل از مدرسه می‌تواند منجر به ناامیدی کودک شود و عشق به یادگیری را مختل کند. این یکی از مهم‌ترین معایب پیش دبستانی است.
اضطراب جدایی
- بسیاری از کودکان خردسال به سختی از والدین خود جدا می‌شوند و در سنین پایین اصلا آماده جدایی از خانواده و حضور چند ساعته در مدرسه
- نیستند.
بیشتر بخوانید: راهکارهایی برای کنترل و درمان اضطراب جدایی در نوزادان و کودکان
ناکارآمدی
- برخی از منتقدان استدلال می‌کنند که فعالیت‌های پایه پیش دبستانی تأثیر چشمگیری بر موفقیت تحصیلی کودک در مدرسه ندارد.
محدودکردن خلاقیت کودک
- کودک یاد می‌گیرد که معلم تنها منبع اطلاعات و دانش است و این مسئله دامنه یادگیری و توانایی او برای تفکر خلاقانه را محدود کند. در مقابل، کودکانی که در کلاس پیش دبستانی شرکت نمی‌کنند، معمولا بیشتر جستجو می‌کنند و گزینه‌های مختلف را در نظر می‌گیرند.
راهنمای انتخاب پیش دبستانی مناسب
در جایگاه والدین برای آنکه فواید پیش دبستانی را به حداکثر و معایب آن را به حداقل برسانید، باید بتوانید با در نظر گرفتن معیارهای مختلف، بهترین پیش دبستانی منطقه را انتخاب کنید. محیط انتخابی باید برای کودک آرامش‌بخش و پاسخگوی نیازهای روحی او باشد؛ بنابراین خود کودک باید بتواند بعد از بازدید از محل، نظرش را آزادانه درباره آن بیان کند.
- فضای پیش دبستانی باید بزرگ، تمیز، حیاط‌دار و پر از امکانات لازم برای بازی و آموزش باشد. ظاهر مجموعه شاد و به تعداد کافی کلاس و مربی داشته باشد.
- رفتار پرسنل مجموعه با شما، با یکدیگر و با کودکان باید کاملا تخصصی و حرفه‌ای باشد. مطمئن شوید مربیانی که در مجموعه مشغول به کارند، سابقه و تجربه کافی در این زمینه دارند و چندین دوره رفتاری و آموزشی کار با کودک را پشت‌سر گذاشته‌اند.
- برنامه‌های آموزشی مجموعه پیش دبستانی باید کاملا شفاف در قالب چارت کاری و برنامه زمان‌بندی در اختیار والدین قرار گیرد. سایت و صفحات مجازی مربوط به مجموعه اطلاعات خوبی درباره عملکرد آن در اختیارتان می‌گذارند. همچنین می‌توانید نکات مثبت و منفی مجموعه را از والدین سال قبل جویا شوید.
- برنامه غذایی (در صورت ارائه) باید منطبق با مواد موردنیاز کودک و کاملا سالم و مغذی باشد. مطمئن شوید تمام تغذیه‌ها از منابع مطمئن تهیه می‌شوند.
در کنار این موارد لازم است به مواردی مثل فاصله محل زندگی تا مکان پیش دبستانی دقت کنید و مطمئن شوید فاصله طولانی کودک راخسته و از حضور در کلاس‌ها دلزده نکند.
جمع‌بندی
مقطع پیش دبستانی با آموزش ساختاریافته و هدفمند از طریق شعر و بازی و رنگ‌آمیزی، ضمن آنکه تجربه‌ای چالش‌بر‌انگیز و لذت‌بخش است، کنجکاوی و تمایل مثبت کودک به یادگیری را برمی‌انگیزاند تا از همان دوران کودکی اعتماد به نفس، مهارت و میل به فکرکردن، حل مشکلات، برقراری ارتباط و درک از جهان اطراف خود را تقویت کند. فراموش نکنید که حضور دانش‌آموزان در پایه پیش دبستانی ضرورتی ندارد؛ اما تقریبا همه آنها برای آمادگی همه‌جانبه جهت ورود به مدارس به گذراندن آن نیاز دارند.
نظر شما درباره فواید و معایب پیش دبستانی چیست؟ نظرات‌تان را با ما و همراهان ما در میان بگذارید.
سوالات متداول
کودک در پیش دبستانی چه مهارت‌هایی یاد می‌گیرد؟
مهارت‌های حرکتی، شناختی، زبانی، اجتماعی، عاطفی، درک مفاهیم اولیه سواد، حل مسئله، خلاقیت، فعالیت بدنی، زبان و واژگان، مهارت ادراکی شنیداری، مهارت یادآوری، تمرکز و … در دوران پیش دبستانی تقویت می‌شوند.
چرا بازی در دوره پیش دبستانی اینقدر مهم است؟
بازی بخش مهمی از رشد اولیه دوران کودکی است و به سلامت شناختی، جسمی، اجتماعی و عاطفی کودکان خردسال کمک می‌کند. از طرفی فرصت خوبی برای والدین فراهم می‌کند تا با فرزند خود تعامل داشته باشند.
نشانه‌های آمادگی کودک برای پیش دبستانی چیست؟
اولا فرزند دلبندتان باید بتواند دستورالعمل‌های ساده را دنبال کند. برای مثال کودک شما باید بتواند لباس‌های خود را بپوشد و دندان‌های خود را مسواک بزند. دوما فرزندتان باید قدرت تعامل و برقراری ارتباط با کودکان دیگر را داشته باشد. سوما کودک باید بتواند نیازهای خود را بیان کند و به یادگیری چیزهای جدید و کاوش در دنیای اطراف خود علاقه نشان دهد.
چطور کودک را به پیش دبستانی عادت دهیم؟
با یک دوره گذار کوتاه مثلا چند ساعت در روز شروع کنید و با تشویق و جایزه، به کودک اعتماد به نفس بدهید. با مربی پیش دبستانی کودکتان در ارتباط باشید تا اگر فرزندتان با مشکل سازگاری دست‌و‌پنجه نرم می‌کند، هرچه زودتر باخبر شوید.
