از جرقه تا حل بحران:

مدیریت دعوای میان کودکان و خواهر و برادرهای خردسال

هر شخصی که بیشتر از یک فرزند داشته باشد می‌داند که حتی خواهر و برادرهایی که بهترین دوست هم هستند هم می‌توانند اعصاب یکدیگر را به هم بریزند. آن‌ها مجبور به زندگی زیر یک سقف هستند و بیشتر اوقات فراغت خود را با هم می‌گذرانند و از این رو به ناچار، برای دریافت توجه و منابع محدود رقابت می‌کنند. چه کسی در این موقعیت حداقل یک بار عصبانی نمی‌شود؟

اوضاع وقتی خراب می‌شود که این دعواها حالتی دائمی پیدا می‌کنند. در این شرایط والدین چه کاری باید انجام دهند؟ این وضعیت می‌تواند خانه را مانند یک میدان جنگ کند. خوشبختانه، سکه روی دیگری هم دارد. علی‌رغم اینکه دعوای خواهر و برادر مطمئنا می‌تواند استرس‌زا باشد، فرصتی برای آموختن مهارت‌های اجتماعی – که در دنیای واقعی به آن احتیاج دارند – نیز هست. اگر والدین این چالش را فرصتی برای آموزش ببینند، اتفاقات مثبتی رقم می‌خورد. یادگیری شیوه‌ی سالم مدیریت درگیری خواهر و برادرها می‌تواند به بچه‌ها نکاتی ارزشمند در مورد رعایت نوبت، تقسیم کردن، مشاوره با بزرگترها و استفاده از کلمات به جای نیروی فیزیکی جهت حل یک مشکل را آموزش دهد.

دعوا در میان کودکان

دعوای میان کودکان و خواهر و برادرهای کم سن و سال زمانی اتفاق می­‌افتد که ناسازگاری­‌هایشان به پرخاشگری می‌انجامد. برای مثال، درگیری فیزیکی، فریاد زدن، کتک‌کاری، فحش و خطاب کردن یکدیگر به صورت توهین­‌آمیز. کودکان هنوز کنترل هیجانات خود را نیاموخته‌اند، از این رو ناسازگاری و دعوا طبیعی است.

دعواهای کودکان بر سر اسباب بازی

کودکان نوپا، تازه شروع به یادگیری مفاهیم استقلال و مالکیت کرده‌اند. سهیم شدن اسباب بازی‌هایشان با دیگران در این مرحله از نظر آن‌ها می‌تواند تهدیدی برای قلمروشان باشد. اگر با کودکان نوپایی که دائماً بر سر اسباب‌بازی‌ دعوا می‌کنند، دست و پنجه نرم می‌کنید، نگران نباشید زیرا رفتار آن‌ها طبیعی و از نظر رشدی مناسب است. با رشد فرزندان‌تان وضعیت بهتر خواهد شد.

کودکان بر سر اسباب بازی‌های خود با بقیه دعوا می‌کنند، زیرا:

• در به اشتراک گذاشتن وسایل و اسباب بازی‌های خود مشکل دارند.
• برخی از کودکان عادت دارند با توسل به زور، اسباب بازی‌ها و وسایل کودکان دیگر را بگیرند و از آن‌ها استفاده کنند.
• هنوز نمی‌دانند چگونه احساسات خود را کنترل کنند.
• در حال یادگیری استفاده از کلمات برای حل مسائل هستند.
• می‌خواهند افراد و چیزهای زندگی خود را کنترل کنند.
• وقتی نمی‌توانند تصمیم بگیرند که اوضاع چگونه باشد، ممکن است عصبانی شوند.
• درک اینکه دیگران نظرات متفاوتی دارند، برایشان مشکل است.

تأثیر دعواها بر روابط کودکان

اکثر والدین، اختلاف نظر و دعوا میان کودکان را نمی‌پسندند و سعی می‌کنند در کوتاه‌ترین زمان ممکن آن را حل و فصل نمایند. اما تمام کارشناسان کودک، درست عکس این کار را توصیه می‌نمایند. آن‌ها معتقد هستند که دعواها و تعارضات معمول که بین خردسالان پیش می‌آید، فرصت مناسبی برای تقویت و آموزش مهارت‌های حل مسئله به کودکان است. علاوه بر این می‌تواند باعث شود که کودکان احترام گذاشتن به یکدیگر، تحمل کردن نظر یا عمل خلاف میل‌شان، صبوری و همدلی با دوستان را بیاموزند. آموختن ویژگی‌های اینچنینی، کودکان را برای مقابله با مشکلات سال‌های نوجوانی و بزرگسالی آماده می‌کند. و از این رو به والدین پیشنهاد می‌شود که در دعوای کودکان دخالت نکنند؛ مگر آنکه احتمال آسیب جسمی آن‌ها در میان باشد.

مسئله مهمی که بهتر است مد نظر قرار دهید، آن است که دعوای کودکان لزوما باعث بهم خوردن روابط و سردی آن‌ها نسبت به یکدیگر نمی‌شود و چه بسیارند دوستی‌هایی که از دل همین دعواها و اختلاف نظرها شکل گرفته‌اند و سال‌های متمادی ادامه داشته‌اند. در واقع نقش والدین در مدیریت دعواهای کودکان را نمی‌توان نادیده گرفت. مهم‌‌ترین دلیلی که ممکن است باعث شود دعوای کودکان بر روابط آن‌ها تأثیر منفی بگذارد، دخالت نابجای بزرگترها و اطرافیان و جانبداری آن‌ها از یکی از طرفین دعواست. در این صورت، کودکی که مقصر دانسته شده، نسبت به کودک مورد حمایت دچار حس انزجار خواهد شد و ممکن است تصمیم به تلافی و یا قطع رابطه با او بگیرد.

راهنمایی‌های عملی برای مدیریت دعوای کودکان بر سر اسباب‌بازی

استفاده از روش‌های صلح آمیز در حل دعواها میان کودکان، بهترین و مطمئن‌ترین راه برای مدیریت دعواهای کودکان نوپا و خردسالان است. در زیر چندین راهنمای عملی و موثر برای ختم به خیر کردن دعواهای کودکانه بر سر اسباب بازی آورده شده است.

تا حد امکان مداخله نکنید

برای مدیریت دعوای کودکان سر اسباب بازی، عجله نکنید و زود وارد عمل نشوید. در خیلی از موارد، کودکان راهی برای حل مشکل‌شان پیدا خواهند کرد. اما اگر دعوا بین کودکان نوپا و کم سن و سال اتفاق افتاده است و یا خطر آسیب جسمی وجود دارد، لازم است با احتیاط مداخله کنید، اما چگونه؟

آرامش‌تان را حفظ کنید

آرام بمانید، فریاد نزنید و از تنبیه بدنی استفاده نکنید. دعوا را متوقف کنید. به کودک آسیب دیده دلداری دهید و به کودک پرخاشگر زمان دهید تا آرام شود (به ازای هر سال از سن کودک، ۱ دقیقه)

قضاوت ممنوع!

هیچ چیز با احساسات وحشیانه حل نمی‌شود. بنابراین هرگز در وسط کشمکش کودکان، تصمیم گیری نکنید و حق را به یک طرف ندهید؛ حتی اگر مطمئن هستید که چه کسی تقصیرکار است. مهم است که حرف‌های هر دو طرف را بشنوید. به جای حل سریع مسئله، به عنوان فرصتی برای یک تجربه یادگیری بالقوه به آن نگاه کنید. با لحن آرام و شمرده، هر دو طرف را آرام کنید.

آن‌ها را تشویق کنید تا در مورد مشکل‌شان صحبت کنند

برای کودکان مهم است که در این مورد نه تنها با شما بلکه با یکدیگر نیز صحبت کنند. اجازه دهید فرزندان‌تان به جای حساب کردن روی قضاوت بزرگترها، با هم صحبت کرده و راه حل‌های مناسبی پیدا کنند. این به بهبود مهارت‌های بین فردی، توانایی حل مسئله و بلوغ عاطفی آنها کمک می‌کند.

ببینید آیا امکان استفاده مشترک وجود دارد

برخی از اسباب بازی‌ها مانند لگو یا شن بازی را می‌توان به صورت مشترک استفاده کرد. این کار، مطلوب‌ترین نتیجه را خواهد داشت زیرا می‌تواند یک بحث دشوار را به یک فرصت پیوند سالم تبدیل کند. همچنین به آن‌ها کمک می‌کند تا بیاموزند که از همان سال‌های اول کودکی چگونه با دیگران منصف و با ملاحظه رفتار کنند. اگر می‌خواهید فرزندتان تمایل به اشتراک گذاری اسباب‌بازی را به عنوان یک ویژگی شخصیتی خوب در نظر بگیرد، با تمجید یا تعریف کردن از او برای به اشتراک گذاشتن اسباب بازی مورد نظر، این رفتار را در او پرورش دهید اما هرگز او را برای اشتراک گذاری تحت فشار قرار ندهید. شما باید سعی کنید او را به سمت این رفتار تشویق کنید. وادار کردن کودک به اشتراک گذاشتن وسیله بازی‌اش، با گرفتن زورکی اسباب بازی از دست او تفاوت چندانی ندارد.

از آن‌ها بخواهید نوبتی بازی کنند

اگر استفاده مشترک از اسباب بازی امکان پذیر نبود، بازی کردن به صورت نوبتی را پیشنهاد دهید. سعی کنید تا حد امکان، اولین نوبت به کودکی که مالک واقعی اسباب بازی است، برسد زیرا اینگونه منصفانه‌تر خواهد بود. همچنین می‌توانید از آن‌ها بخواهید اسباب بازی‌هایی که می‌خواهند را با هم معاوضه کنند. این نوع سازش به تقویت مهارت‌های حل مسئله آن‌ها کمک می‌کند و حتی ممکن است در موقعیت‌های دیگری که ممکن است با آن‌ها مواجه شوند نیز به کارشان بیاید.

اگر هیچ یک از این راه حل‌ها موثر نبود، از آن‌ها بخواهید اسباب بازی را کنار بگذارند

ممکن است هر دو کودک آنقدر لجباز باشند که هیچ یک از روش‌های بالا را قبول نکنند. در اینصورت لازم است اسباب بازی مورد نظر را کنار بگذارند زیرا با این کار متوجه می‌شوند که عصبانیت، آن‌ها را به جایی نخواهد رساند. اما این درخواست را طوری مطرح کنید که آن‌ها بفهمند مشکل اسباب بازی یا همبازی آن‌ها نیست، بلکه این است که نمی‌خواهند به دنبال راه‌حل خوبی باشند. مطمئن شوید که کاملا متوجه این مسئله شده‌اند. در غیر اینصورت ممکن است در نهایت یکدیگر را سرزنش کنند که به عصبانیت بیشتر منجر می‌شود و اوضاع را بدتر می‌کند.

اهمیت تقویت مهارت‌های ارتباطی در کودکان

کودکانی که در دوران خردسالی و نوجوانی موفق شده‌اند مهارت‌های ارتباطی کافی و مناسبی بدست آورند، در سنین بزرگسالی روابط اجتماعی قوی‌تر و محکم‌تری خواهند شد. آن‌ها در زندگی خانوادگی، تعامل با همکاران و ارتباط با دوستان و سایر افراد پیرامون‌شان بهتر و موفق‌تر عمل می‌کنند. علاوه بر اینها اعتماد بنفس بالاتری خواهند داشت و غالبا دوستان بیشتری دارند. به همین دلیل ضروری است که والدین به تقویت مهارت‌های ارتباطی کودکان توجه کافی داشته باشند. بازی با همسالان، یک راه ساده و در عین حال بسیار موثر برای بهبود مهارت‌های ارتباطی کودکان است.

چرا باید دعوای بین فرزندان را کنترل کرد؟

فقط بچه‌های شما نیستند که باهم سر ناسازگاری دارند! در بسیاری از خانه‌ها جروبحث و دعوای بین کودکان وجود دارد و اتفاق عجیبی نیست. اتفاقا خیلی‌وقت‌ها بحث منجر به یادگیری می‌شود و نتایج خوبی به‌دنبال دارد. اما تا جایی که معقولانه و کم باشد! زیادشدن بحث‌ها و شدت‌یافتن آنها، به‌خصوص اگر منجر به آسیب فیزیکی یا رد و بدل شدن کلمات توهین‌آمیز بین فرزندان شود، زمینه دشمنی و کینه‌های عمیق‌تر را به وجود می‌آورد که نه‌تنها در آینده تبعات بدی به‌دنبال دارد، بلکه آرامش لحظه حال را برهم می‌زند.

بنابراین کنترل دعوای بین فرزندان قبل از آنکه دعوا‌کردن عادی و رابطه بین بچه‌ها سرد شود، وظیفه پدر و مادر است. باید مداخله کنید و به‌جای «دعوا نکردن»، «درست دعوا کردن» را به کودکان خود بیاموزید تا در محیط خانه یاد بگیرند چطور با مشکلات خود کنار بیایند. این مهارت بعدها در مواجهه با مشکلات بیرون از خانه به‌وفور به کارشان می‌آید. آنها به انسان‌های بالغی تبدیل می‌شوند که از کودکی پذیرش تفاوت‌ها و مهارت حل اختلاف را به خوبی یاد گرفته‌اند. گذشته از این، تشنج و نا‌آرامی از فضای گرم و صمیمی خانواده دور می‌شود.

چه زمانی در دعوای خواهر و برادرها مداخله کنیم؟

همیشه لازم نیست به عنوان پدر یا مادر وارد دعوای بین فرزندان خود شوید. اتفاقا بهتر است گاهی به آن‌ها فرصت بدهید خودشان مسائل را حل کنند تا نحوه ارتباط با یکدیگر که یکی از مهم‌ترین مهارت‌های اجتماعی است را بیاموزند. اما وقتی یک اختلاف نظر ساده به دعوای شدید تبدیل می‌شود، قبل از آنکه کسی آسیب ببیند باید وارد عمل شوید و به آن‌ها یاد دهید چطور احساسات خود را درست بیان کنند.

همیشه قبل از آنکه بچه‌ها شروع به گریه کنند بحث را متوقف و آن‌ها را از هم دور کنید. مثلا می‌توانید چند دقیقه به هرکدام فضا بدهید تا در اتاق خود آرام بگیرند. همچنین اگر می‌بینید دعوا فیزیکی شده و بچه‌ها به هم آسیب می‌زنند، به هم فحش می‌دهند و توهین می‌کنند یا یکی از بچه‌ها زور می‌گوید، حتما در دعوای بین کودکان مداخله کنید.

مراحل خاتمه دادن به دعوای خواهر و برادر:

در اینجا به شما می­‌گوییم که وقتی دعوا درمی‌­گیرد، چه باید بکنیم:

1. قبل از اینکه بچه‌ها بزنند زیر گریه مداخله کنید. ممکن است لازم باشد برای این کار کودکان را به صورت فیزیکی جدا کنید یا آن­ها را به دو جهت مخالف اتاق بفرستید تا اوضاع آرام شود.
2. خونسردی خود را حفظ کنید. شاید غیرممکن به نظر برسد، اما قرار نیست اوضاع را بدتر کنیم. سعی کنید انرژی خود را برای بازخورد مثبت دادن به رفتاری که می­‌خواهید تشویق کنید، نگه دارید.
3. به آن­‌ها بگویید بعداً در مورد این قضیه مکالمه خواهید داشت. کودکان اغلب در این زمان آن‌قدر ناراحت هستند که متوجه صحبت­‌های شما نمی­‌شوند. قبل از اینکه در مورد مسئله حرف بزنید، صبر کنید تا اوضاع آرام شود. در مورد کودکان بزرگ­تر شاید حتی لازم باشد تا روز بعد صبر کنید.
4. اگر در خانواده‌ خود از سیستم تشویق و تنبیه استفاده می­‌کنید، آن را منصفانه و در مورد تمام بچه­‌ها اعمال کنید. برای مثال، اگر دعوای خواهر و برادرها بر سر یک اسباب‌بازی است، اجازه ندهید هیچ‌ کدام از آن­ها بعد از دعوا آن اسباب‌بازی را داشته باشند.

مدیریت سازنده‌ دعوای خواهر و برادرها:

این نکات به شما کمک می­‌کند زمانی که خواهر و برادرها دعوا می­‌کنند، اوضاع را آرام کنید:

• با بچه‌­ها عادلانه رفتار کنید. اما به یاد داشته باشید که عادلانه رفتار کردن الزاماً به معنای برخورد یکسان نیست. مثلاً شاید برخورد یکسان با کودک ۶ ساله و ۳ ساله ممکن نباشد.
• از مقایسه‌­های منفی بپرهیزید. گفتن چیزهای مثل «تو بزرگ‌تری باید بیشتر حواست باشه» یا «تو دردسرسازی» به کودک آسیب بیشتری زده و باعث دلخوری عمیق او می­‌شود.
• علت دعوا را شناسایی کنید. آن وقت می‌توانید بهترین کار را انجام دهید. برای مثال، اگر کودک، خواهر یا برادر خود را هل داده و اسباب‌بازی او را گرفته است، شما باید مداخله کنید. اگر این کار را نکنید، کودک یاد می­‌گیرد که دعوا راهی برای به دست آوردن آنچه می­‌خواهد است. راز دانستن دلیل دعواها و تصمیم­گیری در مورد روش درست برخورد با آن، این است که کودکانتان را زیر نظر بگیرید.

جالب ترین ها: تلاش برای تربیت فرزند موفق را متوقف کنید!

• قوانین شفاف خانوادگی داشته باشید. این طوری انتظارات برای رفتار مناسب کاملا مشخص است. می‌­توانید به فرزندانتان قوانین مربوط به موقعیت پیش آمده را یادآوری کرده و همواره عواقب از پیش تعیین شده را کامل پیاده کنید.
• برنامه‌ریزی داشته باشید. این یعنی بدانید در مورد ناسازگاری و اختلاف‌نظرهای کوچک نیز چگونه عمل کنید و آن‌ها را همچون دعوا و مرافعه­‌های بزرگ مدیریت کنید. مثلاً می‌توانید به کودکان کمک کنید تا اختلافات کوچک را خودشان با یکدیگر حل کنند، اما ممکن است تصمیم بگیرید زمانی که دعوا با فحش‌ یا خشونت فیزیکی همراه است یا هنگامی که بعد از توافق بر سر حل مسئله، دعوا دوباره بالا می‌گیرد، از تنبیه استفاده کنید.

حل مسئله بعد از دعوای خواهر و برادری: گام­‌هایی برای کودکان بزرگ­تر

آنچه شما بعد از دعوا انجام می­‌دهید به کودکان سنین مدرسه کمک می‌­کند چگونگی حل مسائل آتی خود را یاد بگیرند. برای دستیابی به بهترین نتیجه، تا برقراری آرامش و رسیدن زمانی که بچه‌ها دوباره آماده‌­ی فهم استدلال­‌ها شوند، صبر کنید. سپس این مراحل را پی بگیرید:

1. برنامه را به آن­ها بگویید. برای مثال، «من تصمیم گرفتم که هیچ‌کدوم از شماها از کامپیوتر استفاده نکنید تا زمانی که راهی پیدا کنیم که دیگه با هم دعوا نکنید. متوجه شدید؟ حالا حاضرید در مورد حل این مشکل صحبت کنیم؟».
2. از هر دو کودک بپرسید که به نظرشان مشکل چیست. تشویقشان کنید تا مشکل را از نگاه دیگری نیز ببینند. به آن­ها بگویید که ممکن است دو نفر با هم اختلاف‌نظر داشته باشند و در عین حال نظر هر دو درست باشد. شاید لازم باشد به ایشان یادآوری کنید که قبل از صحبت به یکدیگر گوش دهند.
3. از هر دو بپرسید که چه می­‌خواهند. همچنین می­‌توانید کمکشان کنید تا در مورد توقعاتشان فکر کنند. برای مثال، «علی، به نظرت منصفانه است که تو تمام‌وقت از کامپیوتر استفاده کنی؟».
4. ایده‌­های خود را با یکدیگر در میان بگذارید. اجازه دهید بچه‌ها هر چه در مورد حل مشکل به ذهنشان می‌­آید را مطرح کنند و بی‌آنکه نظراتشان را قضاوت کنید، مشوقشان باشید. نظرات خود را هم مطرح کرده و همه را یادداشت کنید.
5. به نظرات مطرح‌شده امتیاز بدهید. با این سؤال شروع کنید که به نظرشان کدام ایده عملی نیست. سپس به دنبال راه‌حلی با بیشترین مزایا و کمترین معایب باشید. برای مثال: «کدومتون فکر می‌­کنه که این ایده عملی است؟» یا «خوبی یا بدی این ایده چیه؟».
6. اگر در ابتدا نمی­توانید راه‌­حلی پیدا کنید، بعدا دوباره تلاش کنید. می­توانید از بچه­‌ها بخواهید که بروند و با هم ایده‌­ی دیگری پیدا کنند یا از دیگران که مشکل مشابهی داشته‌­اند، سؤال کنید. یادتان باشد شما همیشه می­توانید در کتاب­ها و سایت­های فرزندپروری به دنبال ایده باشید.
7. به‌محض اینکه همگی در مورد رویکردی توافق کردید، راه­‌حل را پیاده کرده و ببینید چطور پیش می‌­رود. اگر پیشرفتی حاصل نشد، دوباره از اول شروع کنید.

چه زمانی برای دعوای خواهر و برادر به دنبال کمک باشیم؟

اگر کودکانتان اغلب نسبت به یکدیگر پرخاشگر یا بداخلاق هستند، وقت آن است که به دنبال کمک حرفه‌ای باشید. این نوع تنش می‌­تواند برای کودکان بسیار آزاردهنده باشد و به بروز مشکل در روابط بعدی آن­‌ها منجر شود. بنابراین اگر برایتان مهم است که فرزندتان وقتی اوضاع بر وفق مرادش نیست، چطور رفتار کند، بهترین کار این است که با یک متخصص مشورت کنید. از صحبت با پزشک کودکتان شروع کنید.

گاه دعوای بین کودکان به دلیل اختلالی همچون بیش فعالی-نقص توجه یا همان «ADHD» است. اختلالی که کنترل رفتار را برای کودک دشوار می­‌کند. اگر به طور کلی نگران طرز رفتار کودکتان هستید، بد نیست که با یک متخصص صحبت کنید.

همچنین اگر حس می‌کنید درمانده و تحت فشار هستید، بهتر است که درخواست کمک کنید. از صحبت با خانواده، دوستان و والدین شروع کرده و اگر نیاز به راهنمای فوری دارید از مراکز مشاور کمک بگیرید.

سخن پایانی 

شنیدن سروصدای دعوای کودکان نوپا می‌تواند بسیار خسته کننده باشد، اما ضروری است که خونسردی خود را حفظ کنید. چشمان خود را ببندید، چند نفس عمیق بکشید، کمی آب بنوشید و برای مداخله کمی صبر کنید. اجازه دهید آن‌ها تا حد امکان، خودشان با هم کنار بیایند. اما در مواقعی که دعوا بالا گرفت و یا به برخورد فیزیکی کشیده شد، لازم است هر چه سریع‌تر برای مدیریت دعوای کودکان وارد عمل شوید. با حفظ آرامش خودتان، کودکان را آرام کنید و بدون قضاوت و جانبداری از کسی، به هر دو طرف اجازه دهید در مورد ناراحتی و احساسات خود صحبت کنند، سپس راه‌کارهای پیشنهاد شده در بالا را امتحان کنید.