دلایل احتمالی زیادی برای بروز مشکل در رفتار خردسالان و کودکان وجود دارد. رفتار ناشایست کودکان غالبا به این دلیل است که آنها خسته، گرسنه، بیش از حد هیجان زده، ناامید یا بی‌حوصله هستند. در ادامه چند مورد از رایج‌ترین دلایل بد رفتاری کودکان را با هم مرور می‌کنیم و با هم راهکارهایی را بررسی می‌کنیم تا بتوانیم با مشکل بدرفتاری کودکان مقابله کنیم.
دلایل بد رفتاری کودکان چیست؟
۱. خستگی، بی‌حوصلگی و نداشتن سرگرمی
یکی از مهم‌ترین عوامل بد رفتاری کودکانه بی‌حوصلگی است. بچه‌هایی که وقت خالی زیاد دارند و برنامه خوبی برای روزمره آنها تنظیم نشده است، معمولا برای والدین دردسرساز می‌شوند! برنامه روزانه کودک باید پر از فعالیت‌های محرک مغز باشد. فعالیت‌هایی که کودک با انجام آنها احساس موفقیت کند.
۲. نداشتن نظم و روتین
کودکان نمی‌توانند احساسات خود را با کلمه بیان کنند. بنابراین برای بیان ناامنی‌های خود به رفتارهای نادرست پناه می‌برند. اکثر کودکان زمانی که برنامه روزانه را نمی‌دانند و از اتفاقات پیش‌رو بی‌خبرند بدخلقی می‌کنند. اگر در شرایطی هستید که نمی‌توانید روتین منظمی برای روزمره کودک تعیین کنید، صبور باشید و نا‌آرامی او را درک کنید.
۳. نادیده‌گرفتن نیازهای کودک
برخی از والدین تصور می‌کنند کل نیاز بچه‌ها محدود می‌شود به تغذیه خوب، لباس خوب، اتاق خوب و داشتن اسباب‌بازی‌های موردعلاقه. همه کودکان بیان واضح و روشن نیازهای خود را بلد نیستند و وقتی به چیزی احتیاج دارند که در اختیار ندارند، توان بیان‌کردنش را هم ندارند، عصبی و بدخلق می‌شوند.
۴. تلاش برای جلب توجه
خیلی وقت‌ها بدرفتاری در کودکان نتیجه تلاش برای جلب توجه، واکنش و نگرانی والدین و اطرافیان است. در نتیجه مواقعی که احساس می‌کند هیچکس حواسش به او نیست و ناامیدی و تنهایی تمام وجودش را فرا گرفته، تلاش می‌کند با بدخلقی توجه دیگران را به‌سمت خود بکشاند.
۵. تقلید از اشخاص دیگر
یکی از کارهایی که بچه‌ها خیلی زود یاد می‌گیرند، تقلیدکردن از اطرافیان است. بچه‌ها در بدو تولد شخصیت ندارند و آن را در تعامل با اطرافیان به‌دست می‌آورند. بنابراین اگر معلم در کلاس صدایش را بلند کند، والدین در خانه پرخاشگری کنند یا بچه‌های اطرافش بدرفتار باشند، کودک خیلی زود این رفتار نادرست را یاد می‌گیرد و آینه‌وار تقلید می‌کند. این یکی دیگر از انواع بد رفتاری کودکان است.
۶. محک‌زدن حد و مرز والدین
اگر کودکی برای مدت طولانی از چیزی محروم شده باشد، هرازچندگاهی تلاش می‌کند این محدودیت را بشکند. حداقل شانس خود را امتحان می‌کند تا ببیند والدین هنوز هم نسبت به انجام آن کار حساسیت نشان می‌دهند یا خیر. برخی از پدر و مادرها این عمل هوشمندانه کودک را پای بدرفتاری او می‌گذارند.
۷. ابراز استقلال
بچه‌ها وقتی چیز جدیدی یاد می‌گیرند، مشتاقند آموخته‌های خود را به دوستان و بزرگ‌ترها نشان دهند. گاهی این نمایش با حس خود برتربینی همراه می‌شود. کودک با خود می‌گوید «من به تنهایی از پس این کار برمی‌آیم» و این فکر زمینه بدرفتاری را در او به وجود می‌آورد.
۸. مشکلات و اختلالات رفتاری
کودکانی که با مشکلات و اختلالاتی مثل ADHD، اختلال طیف اوتیسم یا اضطراب دست‌و‌پنجه نرم می‌کنند، به‌خاطر ناتوانی‌های جسمی به رفتارهای مخرب روی می‌آورند. این کودکان نسبت به کودکان معمولی به توجه بیشتری نیاز دارند و زمانی که نیازهای آنها برای مدت طولانی مورد توجه قرار نمی‌گیرد، بدرفتاری‌های کودکانه از آنها سر می‌زند که ناشی از مشکلات رفتاری کودکان است.
۹. تماشای بیش از حد فیلم و سریال
درصد زیادی از بد رفتاری کودکان از تماشای یک برنامه تلویزیونی یا انجام یک بازی ویدیویی سرچشمه می‌گیرد و این مسئله جای نگرانی دارد! اگر می‌بینید کودکتان بعد از نشستن پای تلویزیون پرخاشگر شده و بددهنی می‌کند، خیلی زود با شناسایی برنامه مخرب و محدودیت دسترسی فرزندتان به آن، جلوی این آسیب را بگیرید.
۱۰. فقدان کنترل احساسات
کودکان هم مثل آدم بزرگ‌ها سرشار از عواطف و احساساتند اما گهگاه تشخیص این احساسات برایشان دشوار است. گاهی اوقات بدرفتاری کودکان ناشی از احساس بدی است که از پرخاشگری معلم یا اطرافیان در وجود فرزندتان به وجود آمده و کودک را وادار به بدرفتاری می‌کند.
علائم بدرفتاری در کودکان چیست؟
بدرفتاری‌های گاه‌گاه در کودکان اتفاق عجیبی نیست. این موجودات دوست‌داشتنی هم هرازگاهی مثل ما بزرگ‌ترها عصبانی می‌شوند، حرف آدم‌ها را قطع می‌کنند و گوش شنوا ندارند. اما اگر این رفتارها ادامه‌دار شود، آن‌وقت مسئله نگران‌کننده است و باید به دنبال یافتن علت باشید. در ادامه این بخش با رایج‌ترین علائم بدرفتاری در کودکان آشنا می‌شویم.
۱. عدم تعادل عواطف و احساسات
اولین نتیجه عدم مهار و مدیریت احساسات، زودرنجی کودک است. اسباب‌بازی‌هایش را خراب می‌کند، کتاب‌هایش را پاره می‌کند و خیلی وقت‌ها واکنش‌های عاطفی و رفتاری ناخوشایند نسبت به موقعیت‌هایی در زندگی دارد. البته بعضی از والدین اینها را نشانه آزادی و رشد مهارت‌های رهبری کودک می‌دانند.
۲. انزواطلبی اجتماعی
بد رفتاری کودکانه اگر با رفتارهایی مثل پرخاشگری، فریاد کشیدن، پرتاب کردن و شکستن اشیاء همراه باشد، طبیعتا بچه‌ها تمایلی به دوستی با او ندارند و خیلی زود در جامعه همسالانش تنها می‌شود.
۳. کلام توهین‌آمیز
کودکان هنگام عصبانیت فریاد می زنند. اما اگر حتی قبل از ده سالگی شروع به فحش دادن کنند، باید نگران باشید! گاهی اوقات کلام توهین آمیز کودکان تله‌ای برای شماست تا وارد مشاجره شوید و شما هم پرخاش کنید. اگر بوی چنین رفتاری به مشامتان می‌رسد، خیلی زود قدمی برای اصلاح آن بردارید.
۴. بی‌احترامی کودک
اگر بدرفتاری در کودکان تشدید شود، قطعا یک جایی به بی احترامی ختم خواهد شد! کودک باید معنی روابط را بداند، برای آنها ارزش قائل شود و احترام را بشناسد. هرگز نگذارید این بی‌احترامی برای کودک عادی شود.
۵. پرخاشگری و رفتار خشونت آمیز
اختلالات خلقی مثل اختلال سلوک، طبیعت تکانشی یا ناامیدی ذاتی می‌تواند باعث پرخاشگری در کودکان خردسال در خانه یا در مدرسه شود. لگد زدن، هل دادن یا گاز گرفتن واکنش‌های خشونت‌آمیز و به‌معنای بدرفتاری کودک است.
۶. دروغگویی کودک
رایج‌ترین بدرفتاری کودکان دروغ گفتن است. والدین به‌راحتی می‌توانند این رفتار را در کودکان تشخیص دهند و با مشاهده آن احساس نگرانی کنند. باید بدانید بچه‌ها فقط وقتی دروغ می‌گویند که احساس خطر می‌کنند! برای اینکه بیشتر با دلایل دروغگویی کودکان آشنا شوید می‌توانید مقاله: «چرا بچه‌ها دروغ می‌گویند؟» را از بلاگ فیلیمومدرسه مطالعه کنید.
۷. کنترل‌گری کودک
برخی از کودکان برای آنکه حرف خود را به کرسی بنشانند به هر ریسمانی چنگ می‌اندازند و در نهایت با تسلیم پدر و مادر، قدرت خود را اثبات می‌کنند. گاهی وقت‌ها می‌بینید فرزندتان بهانه یک اسباب‌بازی را می‌گیرد و با مخالفت شما آنقدر گریه می‌کند تا تسلیم شوید و آن اسباب‌بازی را بخرید! این یکی از رایج‌ترین بدرفتاری‌ها در بچه‌های کوچک است.
۸. بی‌انگیزگی کودک
بی‌انگیزی کودکان یک مسئله کاملا جدی و حائز اهمیت است. کودکی که حتی میل به بازی ندارد و در هیچ‌یک از فعالیت‌های گروهی و بازی‌های دسته‌جمعی همسالانش شرکت نمی‌کند، به کمک نیاز دارد!
۹. بی وقفه صحبت کردن
حرف‌زدن از افکار و ایده‌هایی که کودکتان در سر می‌پروراند اصلا بد نیست، اما گاهی این رفتار به پریدن میان کلام دیگران و فرصت‌ندادن به بقیه ختم می‌شود که خوشایند نیست.
۱۰. فرار از انجام وظایف و تسلیم شدن
خیلی وقت‌ها کودکان نسبت به انجام کارهای به‌ظاهر سخت و حوصله‌بر، تمایلی نشان نمی‌دهند. اما بعضی از آنها به‌طور کامل از انجام وظایف خود امتناع می‌کنند و با گریه‌کردن و فریاد کشیدن از مسئولیت‌های خود شانه خالی می‌کنند. بعضی از آنها هم به «تنبلی» خو می‌گیرند و اصلا سراغ کارهای خود نمی‌روند چون می‌دانند در نهایت والدین این وظایف را انجام خواهند داد. این یکی از بزرگ‌ترین مشکلات والدین با کودکان بدرفتار است.
۱۱. بی‌نظمی کودک
اگر فرزندتان مدام چیزی را جا می‌گذارد، گم می‌کند و اصلا به خاطر نمی‌آورد که کجا گذاشته است، شاید فکر کنید فعلا نظم و مرتب بودن اهمیتی ندارد و وقتی بزرگ شود یاد می‌گیرد. در حالی که باید بدانید این رفتار ناخوشایند در آینده بر توانایی سازماندهی و مهارت‌های اجرایی فرزندتان اثر منفی می‌گذارد.
چگونه با رفتار بد کودکان برخورد کنیم؟
اگر رفتار مشکل ساز کودک باعث ناراحتی شما، خودش یا بقیه اعضای خانواده می‌شود، باید با آن مقابله کنید.
کاری که احساس می‌کنید درست است را انجام دهید
برخورد شما باید برای فرزندتان، خودتان و خانواده مناسب باشد. اگر به کاری که انجام می‌دهید اعتقاد ندارید یا فکر می‌کنید درست نیست، عمل شما احتمالا کارساز نخواهد بود. بچه‌ها به راحتی متوجه می‌شوند که منظور شما با کلماتی که به زبان می‌آورید همخوانی ندارد.
تسلیم نشوید
زمانی که تصمیم به انجام کاری گرفتید، در آن مداومت به خرج دهید. راه‌حل ها زمانبر هستند و طول می‌کشد تا تاثیرگذار باشند. از شریک زندگی خود، یک دوست یا مشاور درخواست حمایت کنید. توصیه می‌شود کسی را داشته باشید که در مورد کاری که انجام می‌دهید با او صحبت کنید.
ثابت قدم باشید
کودکان به ثبات نیاز دارند. اگر یک روز به رفتار خاص فرزندتان به گونه‌ای واکنش نشان دهید و روز دیگر به گونه‌ای دیگر، او را گیج می‌کنید. همچنین مهم است که همه افراد نزدیک به فرزندتان به یک شیوه رفتاری با او برخورد کنند.
سعی کنید بیش از حد واکنش نشان ندهید
واکنش نشان ندادن می‌تواند کار دشواری باشد. وقتی کودک شما به طور مکرر رفتاری آزاردهنده‌ای انجام می‌دهد، عصبانیت و ناامیدی شما افزایش می‌یابد.
گاهی اوقات غیرممکن است عصبانیت خود را نشان ندهید، اما سعی کنید آرام بمانید. سریعا حواس خودتان را با چیزهای دیگری که از آن لذت می‌برید و احساس خوبی در شما به وجود می‌آورد، پرت کنید. همچنین می‌توانید راه‌های دیگری برای کنار آمدن با استیصال خود پیدا کنید، مانند صحبت کردن با والدین دیگر.
با فرزندتان صحبت کنید
بچه ها برای فهمیدن منظور شما، مجبور نیستند الزاما حرف زدن را بلد باشند. به آنها توضیح دهید که چرا می‌خواهید کاری را به شیوه‌ای که شما می‌گویید انجام دهند. به عنوان مثال، توضیح دهید که چرا می‌خواهید هنگام عبور از خیابان دست شما را بگیرند.
هنگامی که فرزندتان صحبت کردن را آموخت، او را تشویق کنید تا دلیل عصبانیت یا ناراحتی خود را توضیح دهد. این کار به آنها کمک می‌کند تا احساس استیصال کمتری کنند.
در مورد رفتارهای خوب، واکنش مثبت داشته باشید
وقتی رفتار کودک آزار دهنده و دشوار است، ممکن است بقیه کارهایی که به خوبی انجام می‌دهد نادیده گرفته شوند. وقتی از کاری که فرزندتان انجام داده یا رفتارش راضی هستید به او بگویید. می‌توانید با توجه کردن، در آغوش گرفتن یا لبخند، کودکتان را متوجه رضایت و خرسندی خود بکنید.
جایزه بدهید
با پاداش دادن به فرزندتان به دلیل انجام رفتارهای خوب، او را تشویق کنید. مثلا آنها را تحسین کنید و غذا یا خوراکی مورد علاقه‌شان را تهیه کنید.
اگر فرزندتان رفتار خوبی دارد، به او بگویید چقدر از رفتارش راضی هستید. دقیق باشید و به رفتار مورد نظر اشاره کنید. می‌توانید جملاتی از این قبیل بگویید: «آفرین که وقتی ازت خواستم اسباب‌بازی‌هات را جمع کنی، گوش کردی».
تا زمانی که فرزندتان کار مورد درخواست را انجام نداده است، به او جایزه ندهید. این رشوه است نه پاداش!
سیلی نزنید
سیلی زدن ممکن است کودک را از انجام کاری که در آن لحظه انجام می‌دهد باز دارد، اما تأثیر مثبت پایداری نخواهد داشت.
بچه‌ها با الگو سازی، یاد می‌گیرند. بنابراین، اگر فرزندتان را کتک بزنید، در واقع به آنها آموزش داده‌اید که کتک زدن عملی پذیرفته شده است. کودکانی که والدینشان با آنها رفتار پرخاشگرانه‌ای دارند، احتمال بیشتری دارد که خودشان پرخاشگر باشند. بهتر است به جای این‌کار، الگوی بهتری برای کودکتان باشید.
بیشتر بخوانید: چگونه رفتارهای بد فرزندم را متوقف کنم؟
مواردی که بر رفتار کودک شما تأثیر می‌گذارد
- تغییرات زندگی: هر تغییری در زندگی کودک ممکن است برای آنها دشوار باشد. این تغییرات می‌تواند تولد یک نوزاد جدید، اسباب‌کشی، تغییر پرستار کودک، راه اندازی یک گروه بازی یا مواردی بسیار کوچکتر باشد.
- شما در حال گذراندن دوران سختی هستید: بچه‌ها به سرعت وجود مشکلات در خانواده یا ناراحتی شما را متوجه می‌شوند. کودکان ممکن است دقیقا زمانی که شما کمترین توانایی در تحمل و مقابله را دارید، بد رفتاری کنند. اگر مشکل دارید، خودتان را سرزنش نکنید و اگر فرزندتان با بد رفتاری واکنش نشان می‌دهد، او را سرزنش نکنید.
- چگونگی مقابله با بدرفتاری کودک در گذشته: گاهی اوقات فرزند شما ممکن است به دلیل نحوه برخورد شما با مشکلی در گذشته، واکنش خاصی نشان دهد. به عنوان مثال، اگر به کودک خود شیرینی داده‌اید تا در مغازه ساکت بماند، ممکن است هر بار که به آن‌جا می‌روید از شما انتظار شیرینی داشته باشد.
- نیاز به توجه: کودک شما ممکن است عصبانیت را راهی برای جلب توجه بداند، حتی اگر باعث توجه منفی از جانب شما باشد. آنها ممکن است شب‌ها به دلیل نیاز به نوازش و همراهی شما، از خواب بیدار شوند. سعی کنید زمانی که رفتارشان خوب است بیشتر به آنها توجه کنید و در مواقعی که مشکل‌زا هستند و بدقلقی می‌کنند توجه کمتری نشان دهید.
بیشتر بخوانید: چگونه رابطه‌ای بدون استرس با فرزندان خود داشته باشیم
