برخی از والدین ممکن است تنها کارهایی خاص همچون تفکیک زباله‌ها یا جارو کردن زمین را بر عهده فرزندان خود بگذارند و برخی دیگر ممکن است کودکانی داشته باشند که در تمام کارهای خانه کمک می‌کنند. به عنوان یک قانون کلی، کودکان خردسال‌تر نیاز به نظارت بیشتری دارند، در حالی که کودکان بزرگتر می‌توانند از عهده‌ی چند کار خانه به صورت مستقل برآیند.
هر کاری که می‌خواهید بر عهده‌ی کودکان سنین دبستان بگذارید، سعی کنید آن را متناسب با توانایی‌ها و کارهایی که فرزندتان دوست دارد انجام دهد، تغییر دهید. سپردن کار، عزت نفس کودکان را تقویت می‌کند، اهمیت داشتن یک شغل را به آنها می‌آموزد و دلیل تمیز و منظم نگه داشتن وسایل را نشان می‌دهد.
اهمیت مشارکت کودک در خانه
اعتقاد هر خانواده درمورد میزان مشارکت کودک در خانه و وظایف او متفاوت است. اگرچه عده زیادی معتقدند وظایف بچه‌ها در خانه محدود به کارهای شخصی است و مسئولیتی در قبال «بشور و بپز» ندارند، بسیاری از کارشناسان تربیت کودک بر این باورند که مشارکت کودک در کارهای خانه اتفاقا نتایج خوبی به‌دنبال دارد. چراکه مستقیما بر احساس مسئولیت و اعتمادبه‌نفس کودک اثر می‌گذارد، آن را بالا می‌برد و کودک احساس می‌کند ارزشمند است. به‌علاوه برای انجام این مسئولیت‌ها در آینده آماده می‌شود.
سن کودکی بهترین زمان ممکن برای تقویت احساس مسئولیتپذیری و شناخت وظایف شخصی است. از سوی دیگر فعالیت‌های خانه ارتباط میان مغز و بیان کودک را سریع‌تر شکل می‌دهند و فرزند شما سریع‌تر موفق به کسب مهارت‌های عضلانی و حرکتی می‌شود. مهم‌تر از همه، ذهن کودک تا وقتی به چالش کشیده نشود، آماده خلاقیت نیست. مشارکت در وظایف خانه ذهن و بدن کودک را وادار به خلاقیت برای انجام کارهای مختلف می‌کند.
وظایف متناسب با سن بچه ها
وظایف کودک را متناسب با ۳ عامل مهم تعیین کنید: سن کودک، توانایی او و وقت آزاد او. کودک در سنین پایین علاقه بیشتری به مشارکت در انجام وظایف خانه نشان می‌دهد. به شرط آنکه انجام کارها با قدردانی مستمر همراه باشد. در سنین بالاتر می‌توان این قدردانی را کمتر و طبق شروط و قراردادهای خاص به کودک داد. باهم قرار بگذارید که شب‌ها فرزندتان ظرف‌ها را بشورد، یا قرار بگذارید که هر شب کیسه زباله را بیرون از خانه بگذارد. وقتی که قرار می‌گذارید، حتما عواقب انجام‌ندادن آن کار را هم از همان ابتدا مشخص کنید. اینطوری فرزندتان هم احساس می‌کند بزرگ شده و باری از دوش والدین خود برداشته است.
مساله بعدی توجه به زمان خالی فرزندتان است. اگر فعالیت‌های مربوط به مدرسه یا کلاس‌های فوق‌برنامه مثل ورزش یا هنر بخش زیادی از وقت او را می‌گیرد، احتمالا فرصت کافی برای سپردن کارهای خانه به کودک وجود ندارد. در این شرایط می‌توانید برنامه مشارکت در کارهای خانه را برای روزهای آخر هفته تنظیم کنید.
فواید مشارکت کودک در کار خانه
در ادامه می‌خوانید تعیین وظایف کودک در خانه و پایبندی به آنها چه اثرات مثبتی بر شخصیت کودک و البته مسئولیتپذیری اجتماعی او به‌دنبال دارد. مهمترین فواید تعیین وظایف بچه‌ها در خانه عبارت است از:
- کودک قدردان والدین خود می‌شود و می‌آموزد انجام فعالیت‌های روزمره خانه مثل غذا درست کردن، تمیزکاری و … وظیفه بدیهی والدین نیست. بعد از چند بار انجام این کارها، قطعا بیش از پیش قدردان زحمات والدین خود خواهد بود.
- وقتی شما به‌عنوان والدین نیاز دارید فرزندتان عملی انجام دهد. کودک احساس مهم و ارزشمند بودن می‌کند و با گوشت و خونش درک می‌کند که عضوی از یک خانواده است.
- کودک نظم و انضباط را فرا می‌گیرد. درک می‌کند که هرچیزی جای مناسب خود را دارد و اتاق منظم بهتر از اتاق شلخه و درهم است. منظم بودن چه در مسائل شخصی چه به‌عنوان یک عضو خانواده بی‌نهایت مهم است.
- کودک آماده انجام وظایفی می‌شود که در آینده خواه‌ناخواه باید انجامشان دهد. اگر ما امروز از عهده کارهای خانه خود برمی‌آییم، در کودکی از والدین خود یاد گرفته‌ایم آشپزی کنیم، لباس بشوییم و وسایل و اتاقمان را مرتب کنیم.
- کودک یاد می‌گیرد خودکفا باشد. فرزند دلبند شما هر بار که یک کار جدید را به تنهایی و بدون کمک شما به پایان می‌رساند، یاد می‌گیرد بدر نبود شما خودکفا باشد و روی پای خود بایستد.
- کودکی که در محیط کوچک خانه با مفهوم یکپارچگی و کار گروهی آشنا شده باشد، در اجتماع از پس کارهای گروهی بزرگ بهتر برمیآید و از عهده وظایفی که به‌عنوان عضوی از تیم دارد، بهتر برمیآید.
- کودک مسئولیت‌پذیر می‌شود. زمانی که یک وظیفه مشخص را به فرزندتان می‌سپارید و بازه زمانی خاصی برای انجام آن تعیین می‌کنید، کودک شما در برابر انجام این کار «متعهد» شده و برای اولین بار در زندگی با احساس شیرین مسئولیتپذیری آشنا می‌شود.
مهمترین وظایف کودک با توجه به سن آنها
یکی از مهمترین مسائلی که باید درمورد وظایف بچه‌ها در خانه بدانید، تناسب وظایف سپرده شده با سن کودک است. در ادامه برخی از مهمترین وظایف کودک در خانه را با توجه به سن او بیان کرده‌ایم.
- کودکان ۴ تا ۵ ساله باید بتوانند رخت‌خواب خود را مرتب کنند، اسباب‌بازی‌هایشان را جمع کنند، سفره پهن کنند، میز بچینند، ظرف‌های کثیف را به آشپزخانه ببرند و کفش‌ها را مرتب بچینند.
- کودکان ۸ تا ۱۱ ساله باید بتوانند در آماده‌سازی غذاها کمک کنند، لباس‌ها را بشورند، پهن و جمع کنند، حیاط خانه را تمیز کنند، جارو بکشند، گردگیری کنند، سطل زباله‌های کوچک را تخلیه کنند، زباله‌ها را تفکیک و در سطل بازیافت مخصوص بریزند و حتی آنها را بیرون ببرند، ظرف‌ها را از ماشین ظرفشویی خارج کرده و اعضای کوچک‌تر خانواده را سرگرم کنند.
- کودکان ۱۲ سال به بالا باید بتوانند بخشی از خریدهای خانه را انجام دهند، در آشپزی وعده‌های روزانه نقش جدی‌تری ایفا کنند و به‌طور مستقل در نظافت و شستشوی ظروف و لباس‌ها کمک کنند.
راه‌کارهای مشارکت کودک در کار خانه
شما والدین عزیز می‌توانید با چند راهکار ساده و قابل اجرا، مشارکت کودک در کار خانه را به یک عادت تبدیل کنید. این نکات کلیدی را درمورد وظایف بچه ها در خانه به خاطر بسپارید.
- همیشه وظیفه‌ای برای انجام داشته باشید. سعی کنید بیشتر اوقات کارهایی که می‌دانید فرزندتان از عهده انجامش برمیآید را به او بسپرید.
- از وظایف و مسئولیت‌های شخصی شروع کنید. با وظایف ساده‌ای مثل شستشوی دست‌ها، مسواک زدن و لباس پوشیدن شروع کنید و آن را به کارهای بزرگتر مثل شستشوی ظروف بسط دهید.
- کارهای سخت را به کودک کم سن‌و‌سال محول نکنید. دشواری وظایفی مثل شستشوی چاقوهای تیز یا جابجایی ظرف‌های شکستنی کودک را نسبت به کارکردن در خانه دلسرد می‌کند.
- به کودک زمان بدهید. قطعا کودک خردسال شما نمی‌تواند به‌سرعت شما وظایف محول‌شده را انجام دهد. دامنه توجه فرزندان خرسال کوتاه است و حتی ممکن است کارش را فراموش کند یا به تعویض بیاندازد. بنابراین باید صبور باشید.
- کلیشه‌های جنسیتی را کنار بگذارید. دختر و پسر ندارد؛ هر دو باید کارهای آشپزخانه و کارهای بیرون از خانه را یاد بگیرند.
- وظایف را «دقیق» تعریف کنید. به‌جای اینکه بگویید «آشپزخانه را تمیز کن»، دقیقا بگویید که لطفا «ظرف‌ها را بشور»، «پیشخوان را گردگیری کن» یا «کف آشپرخانه را طی بکش».
- در آن واحد یک یا دو وظیفه اعلام کنید. هرچه تعداد وظایف محول‌شده بیشتر باشد، کودک گیج‌تر می‌شود و حتی ممکن است همه را با هم به تعویق بیاندازد!
- انجام وظایف خانه را لذت‌بخش‌تر کنید. هیچ‌کس، حتی بزرگترها هم انجام کارهای تکراری خانه را دوست ندارند. بنابراین برای کمک به فرزندتان بد نیست آن را با بازی و موسیقی ترکیب کنید.
- درست و غلط نکنید. اگر کودکان وظیفه‌ای را به شیوه خود انجام داد و نتیجه آنطور که شما انتظار داشتید بی‌نقص نبود، کار انجام‌شده را به شیوه درست تکرار نکنید و سعی کنید فعلا با آن کنار بیایید!
- تحسین و قدردانی کنید. ایرادگیری شما تنها نتیجه‌ای که دارد، دلسردکردن کودک نسبت به کاری است که انجام می‌دهد. مثل یک ناظم سخت‌گیر بالای سر کودک نایستید و به‌اصطلاح مو را از ماست نکشید. به او بفهمانید که در انجام کارها به او اعتماد دارید و در نهایت تشویق کنید.
- تنوع کاری ایجاد کنید. به‌جای آنکه یکسری وظایف مشخص را برای همیشه به فرزندتان بسپارید، هر هفته یا هر ما برنامه وظایف را تغییر دهید.
نکاتی در مورد مشارکت کودکان برای کار در خانه
کودکان می‌خواهند کمک کنند
از این میل طبیعی فرزندتان استفاده کنید و هیجان او برای انجام کارهای خانه را، متناسب با سنش تشویق کنید. فرزندتان را مجبور به انجام کاری نکنید که خودش نمی‌خواهد. در عوض، کار را سرگرم‌کننده و جذاب کنید تا او خود بخواهد آن را انجام دهد. جایزه و پاداش، راه‌های بسیار خوبی برای تشویق بچه‌ها به مشارکت در انجام کارهاست. برای مثال به او بگویید که برای هر کاری که به اتمام می‌رساند، یک ستاره دریافت می‌کند و در پایان هفته، او می‌تواند در ازای تعداد مشخصی از ستاره‌ها، یک فعالیت خانوادگی را برای مدت یک ساعت کامل ترتیب بدهد.
نظرات کودک را درمورد کارهایی که دوست دارد امتحان کند، بپرسید
اگر کاری برای سن فرزندتان خیلی سخت یا خطرناک است، یک کار جایگزین پیشنهاد دهید. به عنوان مثال، اگر کودک شما برای خرد کردن سبزیجات خیلی کوچک است اما می‌خواهد در پختن شام کمک کند، می‌تواند به جای این کار، کاهو را برای سالاد با دست تکه تکه کند، یا موادغذایی را اندازه گرفته و باهم مخلوط کند.
فرزندتان می‌گوید که حوصله‌اش سر رفته است
دلیل این امر ممکن است این باشد که کودکان خردسال اغلب توجه محدودی دارند. او حتی ممکن است در انجام کارهای خانه به شکلی که می‌خواهد مشکل داشته باشد. از فرزندتان بپرسید که آیا دوست دارد این کار را با شما انجام دهد یا در غیر این صورت، به او اجازه دهید آن کار را با کار دیگری که به همان اندازه برایش چالش‌برانگیز است و انجام دادنش هم چندان ساده نیست، عوض کند.
کارهای خانه را برای کودکان سرگرم‌کننده کنید
زمانی که خانه‌تان را تمیز می‌کنید، یک موزیک شاد بگذارید و با آن همخوانی و حرکت کنید تا به خودتان و فرزندتان انگیزه بدهد. این کار نه تنها شما را به تحرک وادار می‌کند، بلکه حتی تمیز کردن سرویس بهداشتی را هم بسیار سرگرم‌کننده خواهد کرد.
کودکتان را بسیار تحسین کنید
در ابتدای پروژه سپردن وطایف خانه به کودک، ممکن است فرزند خردسال شما خرابکاری کند یا کار را درست انجام دهد. اما خیالتان راحت باشد، او با گذشت زمان و تمرین، بهتر می‌شود. این سرمایه‌گذاری در زمان در درازمدت جواب می‌دهد و هنگامی که فرزند شما نوجوانی برومند شد، بسیاری از کارهای خانه را به عهده بر می‌گیرد.
مانند بسیاری از موضوعات دیگر در حوزه پرورش فرزند، در این مورد نیز شما اگر زمان بگذارید، نتیجه می‌گیرید. شما با صرف زمان برای آموزش فرزند خردسال جهت بر عهده گرفتن مسئولیت کارهای خانه، الگویی می‌سازید که بعدها، یعنی زمانی که فرزندتان بزرگ شد، نتایجی پربار و مطلوب – هم برای خانواده و هم برای شخص او – در پی خواهد داشت.
۱۰ کار خانگی که می‌توانید به فرزند خود بسپارید
۱- آبیاری گیاهان
اگر در خانه گیاه دارید، همه‌ی اعضای خانواده از اکسیژن و زیبایی‌شان بهره می‌برند. فرزند ۹ ساله شما باید بتواند یک آبپاش کوچک را بردارد و به گیاهان آب بدهد. از آنجا که آبیاری گیاهان فقط یک‌بار در هفته انجام می‌شود، وظیفه سنگینی برای یک کودک نیست.
۲- مراقبت از کودکان کوچک‌تر
گرچه نمی‌توان از کودکان انتظار داشت برای مدت طولانی مراقب خواهر و برادرهای کوچک‌ترشان باشند، اما باید بتوانند در زمان حضور والدین در خانه از پس این کار بربیایند. کودکان باید بتوانند وقتی که والدین می‌خواهند به کسی تلفن بزنند یا دوش بگیرند، مواظب فرزندان کوچک‌تر باشند.
۳- غذا درست کردن
هیچ‌کس از کودک ۹ ساله توقع ندارد برای کل خانواده غذایی پر و پیمان بپزد، اما درست کردن غذاهای ساده برای کودکان در این سن آسان است. کودک ۹ ساله باید بتواند صبحانه‌اش را خودش آماده کند یا برای اعضای خانواده ساندویچ درست کند. والدین می‌توانند گهگاه این وظیفه را به کودک بسپارند. این کار به‌ویژه در فصل مدرسه کمک بزرگی به والدین است. پیشنهاد: در فصل مدرسه، اگر کودک بتواند تغذیۀ مدرسه‌اش را خودش آماده کند بار بزرگی از دوش والدین برداشته می‌شود.
بیشتر بخوانید: ۱۳ استراتژی برای علاقه مند کردن کودکان به خوردن غذاهای جدید
۴- تمیز کردن شیشه‌ها
کودکان بالای ۸ سال کاملا توانایی نگه‌داشتن اسپری شیشه‌پاک‌کن و دستمال را دارند و این یعنی می‌توانید مسئولیت پاک کردن شیشه‌ها را به آنها بسپارید. کنند.
۵- خالی کردن ماشین ظرفشویی
ماشین ظرفشویی اختراع بزرگی بود که سال‌هاست به خانواده‌ها کمک می کند، اما باز هم کاری به نام خالی کردن ظرف‌های تمیز وجود دارد. به نقل از وبگاه WebMD که یک سایت منتشرکنندۀ اخبار مربوط به سلامتی است، کودک ۹ ساله اگر جای ظروف را بلد باشد، می‌تواند به تنهایی ماشین ظرفشویی را خالی کند.
۶- تعویض ملحفه‌های تخت
کودکانی که به سن ۸ سالگی می‌رسند، باید بتوانند ملحفه‌های تختشان را عوض کنند و تخت را دوباره مرتب کنند. البته ممکن است به راهنمایی‌های ساده‌ای نیاز داشته باشند، اما بالاخره راه انجامش را یاد می‌گیرند.
۷- چیدن میز
پیشنهاد می‌کنیم وقتی زمان شام می‌رسد، از فرزندتان بخواهید میز را بچیند.
طبق نظر وبگاه Great Schools، کودکان می‌توانند وسایل مورد نیاز همه را روی میز بچینند و بعد از تمام شدن غذا میز را جمع کنند. بهتر است این کار را به شکل دائمی به کودک محول نکنید و یک یا دوبار در هفته از او بخواهید میز را بچیند و جمع کند.
۸- تمیز کردن خانه
طبق یکی از مقالات وبگاه Your Modern Family، کودکان ۸ تا ۱۲ ساله آماده شروع تمیزکاری‌های بزرگ‌تری مثل تمیز کردن خانه هستند. می‌توانید ابتدا تمیزکاری یک اتاق کوچک‌تر را به کودک بسپارید، اما فرزندتان باید بتواند از پس تمیز کردن خانه، یا حداقل گردگیری سطوح بربیاید.
۹- تا کردن لباس‌ها
یکی از شکایت‌های همیشگی والدین تعداد زیاد لباس‌هایی است که باید بشویند و تا کنند، اما اکنون دیگر کودکتان می‌تواند در انجام این کار کمک کند. اگر والدین مسئول شستن لباس‌های فرزندانشان هستند، می‌توانند لباس‌های هرکس را بعد از شستن روی تختش بگذارند تا کودک خودش لباسش را تا کند و سرجایش بگذارد.
فقط به سپردن لباس‌های خود کودک به او بسنده نکنید، هراز‌گاهی از او بخواهید لباس‌های همه اعضای خانواده را تا کند.
۱۰- رسیدگی به حیوان خانگی
اگر حیوان خانگی دارید، فرزندتان می‌تواند در رسیدگی به حیوان مشارکت کند. مثلا می تواند به حیوان آب یا غذا بدهد. اگر قصد دارید مسئولیت‌هایی بیشتر از دادن آب و غذا به کودکتان بدهید، باید نوع حیوان و میزان توانایی و رشد فردی کودک را در نظر بگیرید.
