مراقب برچسب‌ها باشید

کم رویی و خجالت در کودکان: دلایل و روش‌های مقابله با آن

خجالتی بودن و کم‌رویی در کودکان یک رفتار عادی محسوب می‌شود ولی زمانی که مانع رشد اجتماعی کودک شود، به عنوان یک معضل باید با آن برخورد کرد.

برخی از کودکان به طور طبیعی خجالتی هستند. به این معنی که آن‌ها در موقعیت‌های اجتماعی احساس خوشایندی ندارند و نسبت به همسالان خود دیرتر گرم می‌شوند. در اغلب موارد این کودکان هنگام تعامل اجتماعی دچار اضطراب شده و در موارد حادتر به دلیل خجالتی بودن زندگی آن‌ها محدود می‌شود.

اگر شما به عنوان والد در موقعیت‌های اجتماعی از فرزندتان حمایت کنید یا رفتار اجتماعی شجاعانه آن‌ها را مورد تشویق قرار دهید، به کودک کم‌روی خود کمک بزرگی کرده‌اید. اما اگر احساس می‌کنید خجالتی بودن و کم‌رویی برای فرزند شما مشکل ایجاد می‌کند حتما از افراد حرفه‌ای کمک بگیرید.

در ادامه این مقاله شما را با راه کارهایی جهت کمک به کودکان کم‌رو آشنا می‌کنیم و به بررسی نکاتی در خصوص خجالتی بودن از سن نوزادی تا خردسالی می‌پردازیم. همراه ما باشید.

بررسی اجمالی خجالتی بودن و درمان کم رویی

خجالتی بودن یا کم‌رویی ویژگی رفتاری است که در آن فرد به خاطر ترس از قضاوت دیگران دچار احساس ناراحتی می‌شود. این مسأله می‌تواند در تعاملات اجتماعی منجر به مشکل شود و اثرات جدی روی زندگی فردی و حرفه‌ای فرد بگذارد.

درمان کم‌رویی می‌تواند از طریق روش‌های مختلف انجام شود:

1. روان‌درمانی: روان‌پزشک یا روان‌شناس می‌تواند با فرد کار کند تا دلایل عمده کم‌رویی را پیدا کرده و راه‌های مقابله با آن‌ها را آموزش دهد.

2. داروهای ضد اضطراب: در برخی موارد، پزشک ممکن است داروهای ضد اضطراب تجویز کند تا علائم را کنترل کند.

3. تمرین‌های اجتماعی: تمرین و مشارکت در فعالیت‌های گروهی و اجتماعی می‌تواند به بهبود تعاملات اجتماعی کمک کند.

4. تکنیک‌های آرام‌سازی: تمرینات تنفس عمیق، یوگا و مدیتیشن می‌تواند در کاهش استرس و اضطراب کمک کند.

درمان کم‌رویی یک فرآیند طولانی مدت است و نیاز به تلاش و پیگیری دارد. ترکیبی از روش‌های فوق می‌تواند به فرد کمک کند تا به تدریج اعتماد به نفس اجتماعی خود را افزایش دهد و به طور موثرتر با دیگران ارتباط برقرار کند.

انواع کمرویی و خجالتی بودن

کمرویی و خجالتی بودن می‌تواند به انواع مختلفی تقسیم شود که در زیر به برخی از این انواع اشاره خواهم کرد:

1. خجالت اجتماعی: در این نوع کمرویی، افراد در موقعیت‌های اجتماعی مثل تعاملات گروهی، سخنرانی‌ها یا حضور در جمع‌های بزرگ احساس ناامنی و ترس از نقد و انتقاد دیگران را تجربه می‌کنند.

2. خجالت از بدن: برخی افراد احساس می‌کنند که بدن‌شان باعث خجالت می‌شود، مثلاً به دلیل وزن، اندام‌های خاص یا مشکلات پوستی. این احساس می‌تواند تا اندازه‌ای بر روی رفتارها و تعاملات اجتماعی‌شان تأثیر بگذارد.

3. کمرویی در موقعیت‌های مهم: برخی از افراد تنها در موقعیت‌های خاصی مانند مصاحبت با افراد مهم، مصاحبت با افراد مقامات یا تصمیم‌گیری‌های مهم احساس کمرویی می‌کنند.

4. کمرویی در موقعیت‌های ناشناخته: این نوع از کمرویی زمانی رخ می‌دهد که افراد با موقعیت‌های جدید و ناشناخته مواجه می‌شوند، مانند سفر به مکان‌های جدید یا تعامل با افراد ناشناخته.

همچنین، افراد می‌توانند ترکیبی از انواع کمرویی و خجالتی بودن را تجربه کنند. 

تعریف کمرویی کودکان

همه انسان‌ها در برخی مواقع خجالتی می‌شوند. البته نباید خجالتی بودن را با درونگرایی اشتباه گرفت. کمرویی زمانی بغرنج محسوب است که مشکلاتی را برای انجام فعالیت‌های روزمره ایجاد کند. به ویژه در مورد کودکان این امر می‌تواند دغدغه‌ مهمی باشد. 

به طور کلی کمرویی یکی از رایج‌ترین رفتارهای نوزادان و کودکان است که خود را به شکل اجتناب از تعامل نشان می‌دهد. در این حالت کودک هنگام حضور در جمع به والدین خود می‌چسبد، گریه می‌کند، قایم می‌شود یا سعی می‌کند سر خود را با دستانش پنهان کند یا چشمانش را بپوشاند. 

کودک کمرو از شرکت در بازی‌ها یا صحبت کردن با والدین، سایر کودکان یا مربیان اجتناب می‌کند. در این حالت فرد در دوست پیدا کردن مشکل پیدا می‌کند، یا به جای مشارکت در فعالیت‌ها دیگران را تماشا می‌کند. گاهی کمرویی تا پایان دوران مدرسه همراه کودک باقی می‌ماند.

درباره خجالتی بودن و کودکان کم‌رو

رفتار خجالتی در کودکان متداول است. به عنوان مثال کودک ممکن است مدام به والدین خود بچسبد، در موقعیت‌های اجتماعی به گریه بیفتد یا با پنهان کردن سر، حرکت کردن، دور شدن و بستن چشم‌ها از نظر فیزیکی خود را از تعامل اجتماعی به دور نگه دارد.

 یک کودک پیش دبستانی ممکن است تمایلی به صحبت کردن با فرد غریبه از خود نشان ندهد. او ممکن است در اغلب موارد پشت یکی از والدین خود پنهان شود یا از شرکت در بازی‌ها خودداری کند.

خجالتی بودن کودکان در سن مدرسه به شکل دیگری نمود پیدا می‌کند. کودک در سن مدرسه ممکن است از پاسخ دادن به سوالات در کلاس درس اجتناب کند. او ترجیح می‌دهد به‌جای اینکه وقت خود را برای دوست پیدا کردن بگذارد، با تماشای بازی دیگران از انجام فعالیت‌های جدید به دور بماند و به آرامی گوشه‌ای بنشیند.

برخی از کودکان خجالتی‌تر از دیگران هستند و این موضوع هیچ ایرادی ندارد.، زیرا خجالتی بودن قسمتی از خلق و خوی آنها به شمار می‌آید. در واقع این رفتار روشی است که بچه‌های کم‌رو به واسطه آن دنیا پاسخ می‌دهند.

کودکانی که خجالتی به نظر می‌رسند، پس از شناختن یک فرد یا موقعیت، گرم شده و راحت‌تر رفتار می‌کنند. بنابراین بهتر است به جای «خجالتی» خطاب کردن آنها از عبارت «دیر گرم شدن» استفاده کنیم. اگر به کودکان خود برچسب خجالتی بزنید باعث می‌شود احساس کنند مشکلی در آنها وجود دارد یا به دلیل کم‌رویی خود نمی‌توانند کاری انجام دهند.

علائم خجالتی بودن کودکان

والدین معمولاً درک درستی از خجالتی یا درونگرا بودن کودکان خود ندارند. از این رو ممکن است در تشخیص مشکل کودک خود دچار مشکل باشند. در ادامه برخی از مهم‌ترین علائم خجالتی بودن کودکان را معرفی کرده‌ایم.

گرم گرفتن طی زمان

مهم‌ترین علامت کودکان خجالتی این است که آن‌ها معمولا از آدم‌های غریبه یا محیط‌های ناآشنا اجتناب می‌کنند. بنابراین با شناخت تدریجی یک فرد یا گروه، آهسته وارد روابط می‌شوند. بچه‌های کمرو که در موقعیت‌های جدید قرار می‌گیرند، به مرور اعتماد به نفس بیشتری پیدا می‌کنند و راحت‌تر ارتباط برقرار می‌کنند.

نداشتن اعتماد به نفس 

 اگر فرزند شما در موقعیت‌های اجتماعی دچار اضطراب، دلهره و ترس می‌شود، دچار کمرویی است. البته منظور جمعیت‌های بزرگ مانند تجمع مردم هنگام اجرای برنامه موسیقی نیست. بلکه این ترس حتی در زمان قرارگیری بین گروه‌های کوچک یا دایره اندکی از همسالانش نیز رخ می‌دهد. 

بی‌تحرک شدن کودک

 اگر کودک شما با قرار گرفتن در مقابل دیگران از ترس خشکش می‌زند و نمی‌تواند هیچ کاری انجام دهد، کمرو محسوب می‌شود. در این حالت کودک افکار اضطراب آوری دارد، ضربان قلب او بالا می‌رود، به سرعت نفس می‌کشد و پس از چند دقیقه متوجه خواهید شد که به شدت عرق کرده است.

نحوه تشخیص کودکان خجالتی و کمرو

گاهی والدین به اشتباه نسبت به واکنش صحیح فرزندان خود در برابر غریبه‌ها یا موقعیت‌های ناشناخته برچسب خجالتی می‌زنند. بنابراین در قدم اول باید آگاه باشید که فرزند شما در چه صورتی خجالتی یا کمرو محسوب می‌شود.

• کودک خجالتی در موقعیت‌های اجتماعی احساس آسیب‌پذیری می‌کند. آن‌ها دیرتر با دیگران گرم می‌گیرند اما نسبت به تنهایی خود احساس شرم دارند. در واقع در بسیاری از اوقات خواهان برقراری ارتباط هستند، اما در این مسیر ناموفق هستند.
• کودکان خجالتی اغلب ترجیح می‌دهند که تنها باشند. اما زمانی که متوجه شدید فرزند شما با بچه‌های دیگر هیچ ارتباطی ندارد، همیشه غمگین به نظر می‌رسد و افکار منفی دارد، مشکل او فراتر از کمرویی است. در این حالت باید زمینه‌های ابتلا به افسردگی را بررسی کنید. 
• اینکه کودک شما در برخی از مواقع خجالتی باشد، طبیعی است. اما اینکه فرزند شما در همه حال پشت شما پنهان شود یا از صحبت کردن با بزرگسالان امتناع کند، نشانه یک مشکل است. به خصوص اگر فرزند در درک احساسات دیگران ناتوان باشد و مدام دچار سو تعبیر شود.

روش‌های پیشگیری از کمرویی کودکان

گاهی کودکان به دلیل واکنش‌های نامناسب اطرافیان و رفتار غلط والدین خجالتی می‌شوند. از این رو بهتر است که یک سری راه‌کارها را برای پیشگیری از کمرویی کودکان به کار گیرید. در ادامه برخی از این روش‌ها را ارائه کرده‌ایم که به کارگیری آن‌ها تا حد زیادی نتیجه‌بخش خواهد بود.

• به جای تمسخر یا اجبار کودکان به برقراری ارتباط با دیگران، باید رفتار همدلانه و با مهربانی از خود نشان دهید.
• آن‌ها را مجبور نکنید مستقیماً به سراغ یک بزرگسال ناآشنا بروند. در عوض بزرگسالان را تشویق کنید تا به آرامی و با بازی کردن به کودکان نزدیک شوند.
• آنها را از خود دور نکنید. زمانی که در یک موقعیت اجتماعی قرار گرفتید (مانند یک دورهمی یا زمین بازی) کودک را طرد نکنید. بلکه او را تشویق کنید در حالی که نزدیک شماست، به کاوش در محیط اطراف خود بپردازد. او به مرور فاصله گرفتن از شما را یاد می‌گیرد.
• به کودک کمک کنید احساسات خود را بازگو کند. زمانی که احساس کردید کودک شما ترسیده با او در مورد آن موضوع صحبت کنید. 
• از دلداری بیش از حد پرهیز کنید. دلداری دادن بیش از حد این پیام را می‌فرستد که کودک واقعا در یک موقعیت ترسناک قرار دارد. این کار به طور تصادفی رفتار خجالتی کودک را تشویق خواهد کرد.
• رفتار شجاعانه کودک را تشویق کنید. مثلاً زمانی که به دیگران پاسخ می‌دهد، چیز جدیدی را امتحان می‌کند یا تماس چشمی برقرار می‌کند، به او آفرین بگویید.

تمایز بین کمرویی و مسائل مربوط به سلامت روان

کمرویی و مسائل مربوط به سلامت روان ممکن است به نظر برسد که به یکدیگر شبیه هستند، اما در واقع این دو مفهوم از یکدیگر متمایز هستند. در زیر به تمایز بین این دو پرداخته خواهد شد:

کمرویی: کمرویی به معنای ترجیح دادن خودی خود بر دیگران یا احساس ترس و تردید در مواجهه با تعاملات اجتماعی یا نقد دیگران است. در واقع، افراد کمرو به دلیل احساس ناامنی، نگرانی از نقد و رفض دیگران یا احساس کمترین ارزش در مقایسه با دیگران، تمایل دارند کمتر در تعاملات اجتماعی شرکت کنند. این مسئله ممکن است به احساسات اضطراب، ترس و خجالت منجر شود. اگرچه کمرویی می‌تواند از یک مسئله عابری تا یک مشکل جدی تغییر کند، اما در کل ارتباطی مستقیم با مسائل روانی عمیق ندارد و بیشتر به موقعیت‌های اجتماعی مرتبط است.

مسائل مربوط به سلامت روان: مسائل مربوط به سلامت روان شامل مشکلات جدی‌تری می‌شوند که به عنوان اختلالات روانشناختی شناخته می‌شوند. این اختلالات می‌توانند زندگی روزمره و کیفیت زندگی را تحت تأثیر قرار دهند. به عنوان مثال، اختلالات اضطرابی مانند اختلال اضطراب عمومی یا اختلال ترس اجتماعی می‌توانند باعث محدودیت‌های جدی در تعاملات اجتماعی شوند. همچنین، اختلالات افسردگی، اختلال دوقطبی، اختلالات شخصیتی و… نیز به مسائل مربوط به سلامت روان مرتبط می‌شوند.

بنابراین، اصطلاح “کمرویی” به وضعیت‌های موقتی و گذرا اشاره دارد که می‌توانند در همه‌ی افراد رخ دهند. در حالی که مسائل مربوط به سلامت روان به اختلالات روانشناختی اشاره دارند که به درمان و مداخله حرفه‌ای نیاز دارند. 

چگونه به کودکان مبتلا به کم‌رویی کمک کنیم؟

خجالتی بودن کودکان همیشه با گذشت زمان از بین نمی‌رود، اما آن‌ها می‌توانند یاد بگیرند که در تعامل با دیگران اعتماد به نفس و راحتی بیشتری داشته باشند. در واقع شما می‌توانید یاد بگیرید چگونه به یک کودک خجالتی کمک کنید تا او با افراد جدید، تجربیات نو و موقعیت‌های ناشناخته کنار بیاید. در زیر با نکاتی که به شما کمک می‌کند آشنا می‌شوید:

برخوردهای صحیح با کمرویی کودک

برای برخورد صحیح با مشکل خجالتی بودن کودک، در قدم اول چیستی کمرویی را درک کنید. گاهی کودک شما فقط از قضاوت منفی می‌ترسد. گاهی هم کودک شما درونگراست یا عزت نفس خود را بر اثر یک سری خاطرات و اتفاقات گذشته از دست داده است.

فراموش نکنید که خجالتی بودن یک ویژگی دائمی نیست و معمولاً با گذشت زمان بهبود می‌یابد. کمرویی یک واکنش طبیعی به عدم اطمینان یا تازگی است و حتی در بسیاری از مواقع خوب است. زیرا باعث می‌شود که کودک کارهای خطرناک انجام ندهد.

کمک خواستن از یک مشاور حرفه‌ای می‌تواند به کودک کمک کند تا مهارت‌های اجتماعی خود را توسعه دهد و شرایط خود و دیگران را بهتر درک کند.

به هیچ عنوان کودکان خود را در موقعیت‌های ترسناک قرار ندهید. همچنین می‌توانید با آن‌ها قرار گرفتن در موقعیت‌های استرس‌زا را تمرین کنید. به عنوان مثال به آن‌ها توضیح بدهید که چگونه در صورت بالا رفتن اضطرابشان خود را آرام کنند.

راه‌کارهای رفتاری با کمرویی کودکان

اگر فرزندی دارید که احساس می‌کنید کمرو است، توصیه می‌شود روش‌‌های زیر را نسبت به او به کار بگیرید.

• برای فرزند خود قرارهای ملاقاتی را ترتیب بدهید که فقط با یک کودک دیگر همراه شود. هول دادن کودک به گروه‌های بازی گسترده‌تر می‌تواند آن‌ها را دچار تنش بسیاری کند. 
• جنبه‌های مختلف کمرو بودن کودک خود را شناسایی کنید. مثلاً از یاد نبرید که اضطراب فراتر از خجالتی بودن است و معمولاً با علائم فیزیکی همراه است. در این حالت باید در قدم اول مدیریت اضطراب را به کودک خود بیاموزید. 
• کودک خود را حمایت کنید. مثلاً در جلسات ابتداییِ یک کلاس ورزشی یا فعالیت هنری همراه او باشید. البته اجازه دهید که خود کودک برای معاشرت به دیگران پیش قدم شود.
• حتی اگر نگرانی‌های فرزندتان برای شما غیر منطقی به نظر می‌رسد، سعی کنید آنها را صادقانه بپذیرید و دانش خود را در این زمینه بالا ببرید.
• از مقایسه منفی کودک با سایر افراد خودداری کنید. تشویق کودک و افزایش عزت نفس او قدم کوچک اما مهمی برای رفع مشکل خواهد بود.
• به کودک خود زمان بدهید تا احساس راحتی کند. آنها را مجبور نکنید مستقیماً به سراغ یک بزرگسال غریبه بروند. در عوض، بزرگسالان را تشویق کنید تا با یک اسباب بازی در نزدیکی کودک شما بازی کرده و از صدایی آرام استفاده کنند.
• در موقعیت‌های اجتماعی همچون گروه‌های بازی یا گروه‌های والدین با تشویق کودکتان در کنارش بمانید و از او بخواهید جست و جو کند. سپس با گذشت زمان هر چه فرزندتان احساس راحتی بیشتری پیدا کرد شما هم می‌توانید کم‌کم برای لحظه های کوتاهی از او دور شوید. به عنوان مثال، در حالی که کودک شما روی زمین بازی می کند، با سایر بزرگسالان روی یک صندلی بنشینید. اگر لازم شد دوباره می‌توانید به نزدیکی فرزندتان بروید.
• اجازه دهید فرزندتان بداند احساساتی که دارد درست و طبیعی است و به او کمک کنید احساساتش را مدیریت کند. به عنوان مثال به او بگویید: « می‌دونم کمی ترسیدی چون نمی‌دونی چه کسی تو مهمانی حضور داره.  بیا قبل از اینکه وارد بشیم با هم یواشکی یه نگاه بندازیم و ببینیم کی داخل مهمونیه».
• از دلداری بیش از حد کودک خود بپرهیزید. دلداری بیش از حد این پیام را می فرستد که یک موقعیت ترسناک پیش روی شماست. از طرفی توجه اغراق‌آمیز ممکن است به طور اتفاقی رفتار خجالتی را در کودک شما تشویق کند.
• رفتارهای «شجاعانه» مانند پاسخ دادن به دیگران، برقراری تماس چشمی، آزمودن چیزهای جدید یا نچسبیدن فرزندتان به شما را تحسین کنید. در تعریف و تمجید خود به شکل خاصی عمل کنید. به عنوان مثال، «عزیز دلم، من از نحوه سلام کردن تو به پسری که تو پارک دیدیم خوشم اومد. دقت کردی که وقتی این کار رو انجام دادی چطور لبخند زد؟».
• سعی کنید رفتار اجتماعی با اعتماد به نفس را خودتان انجام دهید تا فرزندتان بتواند شما را تماشا کند و از شما بیاموزد. به عنوان مثال هنگامی که شخصی به شما سلام می کند، همیشه با صدایی رسا جواب سلام بگویید.

روش هایی برای کاهش کم رویی و کاهش خجالت