یک راهنمای آهنگین

فواید موسیقی برای کودکان

باران و سرمای هفته گذشته باعث شد که همه‌ اعضای خانواده ما کمی سرگردان و بدخلق باشند. هر روز صبح وقتی به کودک خردسالم توضیح می‌دادم که بیرون رفتن خوب نیست، او خود را جلوی در به زمین می‌انداخت و گریه می‌کرد.

می‌دانستم او چه احساسی دارد، من هم همین حس را داشتم، به همین دلیل یک روز موسیقی شاد پخش کردم تا خانواده‌ام را شاد کنم، اما هیچ کداممان حوصله‌ی جنب و جوش و رقصیدن نداشتیم.

بعد، سراغ «موسیقی‌هایی آرام برای روزهای بارانی» رفتم، در حالی که صدای نواختن آرام پیانو پخش می‌شد، من و دخترم روی کاناپه دراز کشیدیم و درباره کارهایی که بعد از تمام شدن بارندگی می‌خواستیم انجام بدهیم، حرف زدیم و به طور ناگهانی، روزمان بسیار لذت‌بخش شد. به نظر می‌رسد آن موسیقی آرام دقیقا همان چیزی بود که ما به آن نیاز داشتیم.

تجربه‌ای که خواندید، نوشته خانم لیندسی پروت هورن بیکر بود. لیندسی، نویسنده‌، همسر، مادر و مشاور بالینی حوزه کودکان در شبکه PBS ایالات متحده آمریکا است. بخشی از تحقیقات او متمرکز بر اصول فرزندپروری است.

فواید موسیقی برای کودکان

موسیقی، به خودی خود یک زبان است و بهترین قسمتش این است که در دسترس همگان قرار دارد. مغز و بدن ما برای موسیقی ساخته شده‌اند. فرقی نمی‌کند در چه سن و سالی هستیم یا چه شغل و توانایی‌هایی داریم، موسیقی برای همه‌ی انسان‌ها قابل دسترسی است.

بسیاری از والدین، پدربزرگ و مادربزرگ‌ها احساس می‌کنند استعداد یا مهارت کافی برای برقراری ارتباط با موسیقی را ندارند، اما حقیقت این است که آن‌ها باید بدون نگرانی، حس ناامنی‌شان در مورد آنچه از یک موسیقی انتظار دارند را رها کنند. بچه‌های ما عاشق آواز خواندن، رقصیدن و نواختن موسیقی با ما هستند، بی‌آنکه فرقی داشته باشد که به چه شکل یا صدایی بیرون می‌آید. ما حتی نیازی به کلمات نداریم، یک آهنگ می‌تواند فقط مجموعه‌ای از صداهای بی‌معنی باشد. آنچه از همه مهم‌تر است، ارتباطات احساسی‌ و سلامت اجتماعی-عاطفی‌ایی است که ایجاد می‌کنیم.

در ادامه مهم‌ترین فواید موسیقی برای کودکان را بررسی خواهیم کرد. مواردی که شما عزیزان به‌عنوان پدر و مادر باید بدانید

۱. تاثیر موسیقی بر هوش کودکان؛ احساسی، اجتماعی و هیجانی

موسیقی یک فعالیت اجتماعی است. شنیدن و خواندن آهنگ‌ها در جوامعی مثل مدرسه یا خانواده به گسترش روابط تازه و تقویت روابط قبلی کمک می‌کند. چیزی شبیه یک پل میان آدم‌ها که به کودکان کمک می‌کند تفاوت‌ها را بشناسند، آگاهی فرهنگی خود را توسعه دهند و احساسات خود و دیگران را لمس کند.

همچنین این‌طور که از شواهد پیداست، گوش دادن به موسیقی بر رشد هوش ذهنی کودکان نیز اثر شگفت‌انگیزی می‌گذارد. تا جایی که برخی از کودکان در معرض موسیقی، گویا سریع‌تر از هم‌سالان خود فرایند یادگیری زبان را طی می‌کنند. در واقع جنین در شکم مادر از هفته پنجم به بعد موسیقی را می‌شنود و همگام با آن تکامل و رشد هوش را پشت‌سر می‌گذارد. از همان سن به بعد، بخش‌های مربوط به شنوایی، حافظه، حرکت و احساسات تحت تاثیر نغمه‌های موسیقی قرار می‌گیرند.

۲. تاثیر موسیقی بر روان کودک

کودک و بزرگسال فرقی ندارند؛ همه ما برای تصمیم‌گیری و عملکرد بهتر در زندگی به آرامش درونی نیاز داریم. موسیقی مناسب این آرامش را در عمق جان ما می‌نشاند و روان را آرام می‌کند. این مسئله به‌قدری جدی است که بسیاری از متخصصان سلامت از موسیقی‌درمانی برای رفع اضطراب و استرس کودکان و آرام‌سازی آن‌ها بهره می‌برند.

محال است تاثیرش را در خانه ندیده باشید. اگر کودک خردسال دارید، همین حالا یک موسیقی شاد و باکیفیت پخش کنید و تاثیر آن را بر خلق‌و‌خوی فرزندتان ببینید. در کمتر از چند دقیقه احساس غم و اندوه از بین می‌رود و حس طراوت و شادی جایگزین می‌شود.

۳. تاثیر موسیقی بر اعتماد به نفس کودک

از لحظه‌ای که اولین لالایی را برای کودک خود می‌خوانید، فرزندتان شروع به برقراری ارتباط با موسیقی می‌کند و این ارتباط بعدها روی مهم‌ترین ویژگی‌های شخصیتی یعنی اعتماد به نفس و عزت نفس کودک تاثیر می‌گذارد. افزایش اعتماد به نفس یکی از پررنگ‌ترین فواید موسیقی برای کودکان محسوب می‌شود.

زمانی که کودک دلبندتان یاد می‌گیرد قطعه‌ای را بنوازد یا وقتی برای اولین بار در مقابل تماشاگران می‌نوازد مورد تشویق قرار می‌گیرد، اولین جرقه‌های نگرش مثبت و رضایت از خود زده می‌شود و رفته‌رفته اعتماد به نفس او بالا می‌رود. طبق تحقیقاتی که تا امروز انجام شده، این کودکان در دوران مدرسه نمرات بهتری کسب می‌کنند و در فعالیت‌های جانبی مثل ورزش بهتر عمل می‌کنند.

۴. رابطه موسیقی و خلاقیت کودک

تا امروز تحقیقات بسیاری در زمینه ارتباط موسیقی و خلاقیت کودکان انجام شده و نتیجه این بوده که صدای خوش قدرت تخیل و تفکر خلاق کودک را تقویت می‌کند و با افزایش ظرفیت ذهنی، درک او را از مفاهیم انتزاعی بالا می‌برد. این نغمه‌ها کودک را در معرض الگوهای مختلف صدا و ملودی قرار می‌دهند و توانایی ایده‌پردازی ذهن کودک را به‌طور کاملا ناخودآگاه تقویت می‌کنند. از سوی دیگر کودکی که مدام در معرض موسیقی ملایم و مناسب است، یاد می‌گیرد احساسات خود را به شکل‌های مختلف بیان کنند؛ با نوشتن، کشیدن، تعریف‌کردن یا در صورت امکان با خلق یک موسیقی جدید. این یکی از مهم‌ترین آثار افزایش خلاقیت در کودکان است.

۵. تاثیر موسیقی بر سرعت و کیفیت یادگیری کودک

سرعت یادگیری یکی از عواملی است که کودک را نابغه یا برعکس معرفی می‌کند و موسیقی به‌تنهایی می‌تواند روی کیفیت و سرعت یادگیری کودک تاثیر بگذارد. به‌خصوص اگر این آشنایی از سنین پایین و قبل از پیش دبستانی شکل بگیرد. کودکی که برای نواختن و تمرین موسیقی، تمام تفکرش را به کار می‌اندازد با تمرکز به نتیجه می‌رسد، رفته‌رفته قدرت حل مسئله و استفاده از عقل و منطقش بیشتر و بیشتر می‌شود.

کودک با شنیدن ریتم و تکرار موسیقی، در زمینه حرف زدن، خواندن، نوشتن و … پیشرفت می‌کند و راحت‌تر از کودکان هم سن‌و‌سال خود ارتباط کلامی برقرار می‌کند. این نیز یکی از فواید موسیقی برای کودکان است.

۶. تاثیر موسیقی بر مهارت‌های حرکتی کودک

موسیقی و تحرک بدنی کاملا به یکدیگر مرتبط هستند. زمانی که کودک ریتم شاد و باکیفیتی می‌شنود، ناخودآگاه دوست دارد همراه با آن حرکت کند و یاد می‌گیرد حرکاتش را با ریتم موسیقی هماهنگ کند. تاثیر تقویت مهارت‌های حرکتی کودک در فعالیت‌هایی مثل ورزش، دویدن و حتی نواختن انواع سازها قابل مشاهده است.

کودکی که تلاش می‌کند نواختن سازی را فرا گیرد، هماهنگی میان دست و چشمش به‌مرور بیشتر و انگشتان دست او تقویت می‌شوند. این کودکان یاد می‌گیرند حرکات منظم‌تر و متعادل‌تری داشته باشند.

از نواختن سازهایی مانند پیانو یا گیتار گرفته تا برگزاری جلسات منظم با اعضای خانواده، روش‌های زیادی برای آشنایی فرزندان با موسیقی و تفریح در حال حرکت وجود دارد. فراموش نکنید رشد مهارت‌های حرکتی کودک از سنین پایین یک مسئله بسیار مهم است؛ وقتی می‌توان این مسئله را با فعالیت مفرحی مثل گوش دادن به موسیقی حل کرد، چرا که نه؟!

۷. موسیقی راهی مطمئن برای لمس احساسات است

زندگی – به ویژه زندگی با کودکان خردسال – اغلب پر از ناآرامی و شلوغی است. بزرگسالان می‌خواهند احساسشان را سریع گفته و بگذرند. یکی از بزرگترین مزایای موسیقی این است که فضایی امن و قابل اعتماد برای درک احساسات به ما ارائه می‌دهد. جن هوراک هولت، صاحب و مدیر مرکز آموزشی – اجتماعی «Pied Piper Studios» که بر استفاده از موسیقی و غنی‌سازی تجربیات دوران کودکی برای خانواده‌ها تمرکز دارد، می‌گوید: «وقتی می‌ترسیم، غمگینیم یا واقعا خوشحال هستیم، می‌توانیم موسیقی را به زندگی‌مان دعوت کنیم».

او ادامه می‌دهد: کودکان نوپا و خردسال شاید گاهی بتوانند احساسات خود را به خوبی بیان کنند، اما اکثر اوقات توانایی کنترل و مواجهه با آن را ندارند. هنگامی که کودکان با موسیقی درگیر می‌شوند، فرایندی اجتماعی و عاطفی در پشت صحنه به جریان می‌افتد. موسیقی احساس امنیت عاطفی را در کودکان افزایش داده و به آنها اجازه می‌دهد تا حس امنیت بیشتری داشته باشند و بتوانند احساسات خود را به طور کامل تجربه کنند. موسیقی همچنین تنفس را تنظیم کرده، سطح هورمون استرس را کاهش می‌دهد و «هورمون‌های شادی» را در بدنمان افزایش می‌بخشد.

۸. موسیقی باعث ایجاد ارتباط و احساس تعلق می‌شود

موسیقی در طول تاریخ، یک تجربه و روند اجتماعی بوده است. به همین دلیل وقتی به اشتراک گذاشته می‌شود‌، کارکرد مفیدتری دارد. مطالعات نشان می‌دهد که نواختن موسیقی به صورت گروهی در ابتدای دوران کودکی می‌تواند مهارت‌ «همکاری با دیگران» و احساس «تعلق اجتماعی» را افزایش دهد. هوراک هولت می‌گوید: «وقتی همراه با دیگران موسیقی می‌سازیم، امواج مغز و ضربان قلب ما ارتباطی می‌سازد که از سلامت اجتماعی-عاطفی ما حمایت می‌کند».

بهترین موسیقی برای کودک کدام است؟

معمولا کودکان به طیف وسیعی از انواع موسیقی علاقه نشان می‌دهند و از سنین پایین دوست دارند انواع آهنگ‌ها را بشنوند. سبک‌های مختلف را برای فرزندتان پخش کنید و واکنش او را بسنجید. ببینید کدام سبک موسیقی و کدام هنرمند را بیشتر می‌پسندد و تحت تاثیر آن قرار می‌گیرد. مستقیما از او بپرسید و در این باره با هم صحبت کنید.

واقعیت این است که علی‌رغم تمام مزیت‌ها و اثرات مثبت موسیقی در پرورش کودک، اجازه نداریم هر نوع موسیقی را برای او پخش کنیم! بلکه باید هوشمندانه و با توجه به سن کودک انتخاب‌ها را گلچین کرده و مناسب‌ترین را در اختیار او بگذاریم. مثلا برای نوزادان و کودکان خردسال، موسیقی آرام و کلاسیک انتخاب فوق‌العاده مناسبی خواهد بود. اما برای کودکان کمی بزرگ‌تر، مثلا در مقطع پیش‌دبستانی، موسیقی‌های کودکانه و شاد گزینه‌های بهتری هستند.

۳ راه تعامل خانواده با موسیقی برای بیان و کنترل احساسات

۱- موسیقی را در دسترس قرار دهید

شما می‌توانید با ایجاد دسترسی برای فرزندتان به ابزارهای موسیقی، او را آماده کنید که از موسیقی به عنوان یک حمایت عاطفی استفاده کند. این دسترسی را در قالبی گسترده در نظر بگیرید:

به یاد داشته باشید نیازی به بیرون رفتن و خرید آلات موسیقی گرانقیمت نیست. وسایل خانه، سازهایی عالی می‌سازند.

۲- درباره موسیقی صحبت کنید

شما می‌توانید با گپ و گفت درباره رابطه‌ی خود با موسیقی، به فرزندانتان کمک کنید تا رابطه بین موسیقی و احساسات را کشف کند. وقتی احساس خاصی دارید، بازگو کردن آن برای فرزندتان بسیار با ارزش است. مثلا: «خبر خوبی شنیدم و خیلی هیجان زده‌ام، میخوام با این آهنگ برقصم» یا «احساس ناراحتی می‌کنم، می‌خواهم یه آهنگ غمگین گوش بدم». شما همچنین می‌توانید به موسیقی در دنیای فرزندتان توجه کنید و از آن برای کمک به ایجاد توصیفات احساسی استفاده کنید. مثلا: «اون زنگ، صدای کشداری می‌ده، مثل بدن ما که گاهی اوقات زمان زیادی نیاز داره تا احساس غم یا عصبانیت کنه» یا «صدای اون طبل اونقدر زیاده که کل اتاق رو برمی‌داره، بعضی وقت‌ها احساسات شاد تو به همین بزرگیه!».

۳- بدن خود را حرکت دهید

کودکان موسیقی را در بدن خود تجربه می‌کنند، نه فقط در ذهنشان. در واقع موسیقی و تحرک، شریک یکدیگر هستند. ساختن یا شنیدن موسیقی، باعث برانگیختن حرکت در بدن ما می‌شود. چه چیز دیگری ارتباط نزدیک با حرکات بدن دارد؟ بله! تنظیم احساسات. بنابراین بپرید، تاب بخورید، بچرخید و با آهنگ‌های مورد علاقه‌تان دست بزنید. اینها راه‌هایی طبیعی برای پردازش احساسات توسط بدن ما و البته کودکانمان هستند.