فرزندپروری بدون استرس

علائم و عوارض وجود استرس در کودکان و درمان استرس کودکان

استرس، برخی از کودکان را آزرده و برخی دیگر را فلج کند. با این حال، بچه های امروزی در واقع بیشترین حجم استرس را دارند. خواه به دلیل امتحان‌های سخت، فشار برای دریافت نمرات بالا، یا بارهای سنگین تکالیف باشد، استرس می‌تواند از دلایل متفاوتی نشات بگیرد. نکته کلیدی اینجا‌ست که کشف کنید فرزندتان چگونه با این اضطراب دست و پنجه نرم می‌کند تا در مرحله بعد بتوانید به او در غلبه بر این استرس کمک کنید.

استرس در کودکان به چه معناست؟

استرس در کودکان به تنش یا فشار فیزیکی، ذهنی و عاطفی اطلاق می‌شود که ممکن است در طول روز به کودک وارد شود. استرس در کودکان می‌تواند ناشی از عوامل مختلفی باشد، از جمله خواسته‌های تحصیلی، مسائل خانوادگی، رفتار نامناسب همسالان یا تغییرات در محیط کودکان. به علاوه کودکانی که استرس و تنش زیادی را تحمل می‌کنند اغلب علائم خاصی از خود نشان می‌دهند که در ادامه به آن‌ها می‌پردازیم.

تفاوت استرس با اضطراب در کودکان

استرس و اضطراب با هم مرتبط هستند و اغلب دست به دست هم می‌دهند، اما یک چیز نیستند. به طور کلی استرس پاسخی به یک فشار یا تقاضای خارجی است که اغلب به عنوان یک عامل استرس‌زا از آن یاد می‌شود و می‌تواند ناشی از رویدادها، موقعیت‌ها یا حتی افکار خود ما باشد. از سوی دیگر، اضطراب یک احساس دائمی از نگرانی، ترس یا ناراحتی است که لزوماً با هیچ عامل استرس‌زا خاصی مرتبط نیست.

استرس و اضطراب در مدت و شدت نیز با یکدیگر متفاوت هستند. استرس معمولاً در پاسخ به یک رویداد یا موقعیت خاص رخ می‌دهد و زمانی که عامل استرس‌زا از بین برود، استرس معمولاً فروکش می ‌کند. اما، اضطراب طولانی‌تر، شدیدتر و طاقت فرساتر از استرس است.

انواع استرس در کودکان

انواع مختلفی از استرس وجود دارد که کودکان ممکن است تجربه کنند. در ادامه با انواع استرس در کودکان آشنا می‌شویم:

استرس تحصیلی

این استرس مربوط به فشارهای ناشی از تکالیف مدرسه، امتحانات و انتظارات تحصیلی والدین از کودک است.

فشار و بدرفتاری همسالان

 فشار همسالان مانند بدرفتاری در مدرسه یا قلدری، می‌تواند باعث ایجاد استرس در کودکان ابتدایی شود. زمانی که کودکان احساس می‌کنند تحت فشار هستند سعی می‌کنند با رفتارها یا انتظارات دوستان خود سازگار شوند و این موضوع به تدریج باعث افزایش سطح استرس آن‌ها می‌شود.

استرس اجتماعی

استرس اجتماعی زمانی رخ می‌دهد که کودکان در موقعیت‌های اجتماعی، مانند دوست‌یابی یا قرار گرفتن در یک گروه، احساس تنش یا اضطراب کنند.

استرس خانواده

این نوع استرس می‌تواند ناشی از درگیری یا بی‌ثباتی درون خانواده باشد، مانند طلاق، مشاجره پدر و مارد، مشکلات مالی، یا بیماری یکی از اعضای خانواده.

استرس مرتبط با تروما

 کودکانی که یک رویداد آسیب‌زا یا تروما، مانند سوء استفاده جنسی، آزار جسمی، یا یک بلای طبیعی مانند تصادف سهمگین را تجربه کنند، دچار استرس بعد از سانحه یا PTSD می‌شوند.

استرس عملکرد

استرس عملکرد می‌تواند در کودکانی رخ دهد که در ورزش، موسیقی یا سایر فعالیت‌هایی شرکت می‌کنند که به آن علاقه ندارند و یا برای موفقیت در آن از سوی والدین یا معلم خود تحت فشار هستند.

علائم استرس در کودکان

برای درمان استرس کودکان و کمک به آن‌ها اولین قدم شناسایی و تشخیص علائم استرس در کودکان است. رایج‌ترین علائم استرس در کودکان عبارتند از:

• افزایش بی‌قراری، تحریک پذیری یا عصبانیت، گوشه‌گیری یا پسرفت در رفتار (عملکرد کمتر از سن خود).
• نوسانات خلقی مکرر، نگرانی، غمگین بودن یا ترس بیش از حد.
• اختلالات خواب، کابوس، یا بیداری شبانه.
• ناراحتی فیزیکی مانند سردرد، معده درد، خستگی، تغییر در اشتها، یا مشکل در تمرکز.
• تغییر در عملکرد تحصیلی مانند کاهش انگیزه، مشکل در تمرکز، یا کاهش نمرات.
• کناره‌گیری اجتماعی، اجتناب از شرکت در فعالیت‌ها یا رویدادهایی که قبلاً از آن‌ها لذت می‌بردند، منزوی شدن یا داشتن مشکل در دوستیابی.
• تغییر در عادات غذایی مانند خوردن بیشتر یا کمتر از حد معمول
• کاهش عزت نفس، احساس بی‌کفایتی، داشتن اعتماد به نفس پایین، یا تردید.

بهترین رفتار برای مواجهه با استرس کودک

قبل از اینکه بهترین رفتار برای مواجهه با استرس کودک را بررسی کنیم، باید به این نکته طلایی اشاره کنیم که شما به عنوان والد یا مراقب کودک، نقش مهمی در کنترل استرس فرزندتان دارید. بنابراین شما کسی هستید که می‌توانید با تشخیص زودهنگام نشانه‌های استرس در کودک، به او کمک کنید. گاهی به علت مشغله‌های روزمره یا فشار زندگی از کودک ممکن است از او غافل شوید، اما این کار کمکی به فرزندتان نمی‌‌کند. بنابراین سعی کنید فعالانه به نگرانی‌های آن‌ها گوش دهید. با آن‌ها همدلی کنید و به آن‌ها بفهمانید که احساساتشان معتبر است.

ایجاد یک محیط امن و حمایتی جزو وظایف شماست. فضایی امن فراهم کنید که کودک در آن احساس راحتی کند و ترس از قضاوت یا فشار نداشته باشد. در صورت لزوم به دنبال کمک حرفه‌ای باشید از یک درمانگر یا روانشناس کودک کمک بگیرید.

فقط والدین شاد می‌توانند نسلی شاد تربیت کنند. برای ایجاد تاثیرات ناخودآگاه مثبت در ذهن کودکان، باید ارتباط خوبی بین پدر و مادر و فرزندان وجود داشته باشد و فقط والدینی که استرس ندارند می‌توانند به فرزندان خود زندگی بدون استرس را بیاموزند.

این دسته از والدین، به راحتی با فرزند خود ارتباط برقرار می‌کنند. در واقع کودکان تمایلی به صحبت با والدینی که همیشه تحت استرس هستند، ندارند. آنها تمایلی به انتقال عقاید، افکار و مشکلات خود به چنین پدر و مادری ندارند.

عوامل بوجود آورنده استرس بین والدین و فرزندان

۱- زندگی کردن در گذشته و خاطرات

والدینی که ذهن آن‌ها همیشه در گذشته ساکن است نمی‌توانند با فرزندان خود ارتباط برقرار کنند. کودکان به راحتی گذشته خود را فراموش کرده و همیشه در زمان حال زندگی می‌کنند. از همین رو است که آنها در اکثر مواقع خوشحال هستند و نوعی بی‌قیدی سرخوشانه دارند. این در حالی است که ما همیشه حوادث و اتفاقات گذشته را به یاد می‌آوریم و بار تجربیات بد گذشته را به دوش می‌کشیم. بنابراین، وقتی بچه‌ها سعی می‌کنند با ما صحبت کنند، در شرایط مساعدی برای گوش سپردن به او و درک حرف‌هایشان نیستیم.

۲- رویکرد منفی‌بافانه

جملات منفی مانند «تو نمی‌فهمی» یا «تو بی‌خاصیتی» به شدت کودکان را آزار می‌دهد.بدانید که صدمات جسمی التیام می‌یابد، اما صدمه‌ای که در ذهن فرد ایجاد می‌شود به راحتی درمان نخواهد شد. سعی کنید در هنگام صحبت با کودکان در رویکرد و گفتار خود مثبت باشید. صحبت ما باید طوری باشد که بچه ها را دلگرم کند.

بیشتر بخوانید: مثبت‌اندیشی، عادتی پسندیده برای فرزندان و والدین

۳- عدم پذیرش اشتباهات

پذیرفتن اشتباهات، تشویش ذهن را کاهش داده و باعث کسب احترام از سوی کودک می‌شود. از آنجایی که کودکان سعی در تقلید از والدین خود دارند، آن‌ها نیز یاد می‌گیرند که اشتباهات خود را صادقانه بپذیرند. اما وقتی خطاهای خود را پنهان می‌کنیم، دچار تنش شده و بچه‌ها متوجه تمام ماجرا می‌شوند. بنابراین، وقتی ما اشتباهات خود را نمی‌پذیریم، کودک با خود فکر می‌کند: «مادر و پدرم اشتباهات خودشان را قبول نمی‌کنند، پس چرا من قبول کنم؟» و این آغاز پدید آمدن شکافی ظریف بین فرزندان و والدین است.

۴- تلاش مداوم برای یافتن ایرادات در فرزندان

اگر به طور دائم سعی کنیم از فرزندانمان ایراد بگیریم، همیشه در تنش باقی خواهیم ماند. در عوض، باید سعی کنیم ویژگی‌های خوب آن‌ها را شناخته و آنها را تصدیق و تشویق کنیم. در نتیجه، کودکان نیز با گذشت زمان متوجه نقایص شخصیتی خود می‌شوند و سعی می‌کنند آنها را ریشه‌کن کنند. اگر به جای عیب جویی از فرزندان خود به فضایل آن‌ها بنگریم، زندگی پر سعادتی خواهیم داشت.

۵- حفظ وجهه شخصی در هنگام صحبت با کودکان

بسیاری از والدین، حتی در حین صحبت با فرزندان، حواسشان به حفظ وجهه و جایگاه اجتماعی‌ خود است. اگر والدین نسبت به موقعیتی که در جامعه دارند، احساس غرور داشته باشند، هرگز نمی‌توانند با فرزندان خود ارتباط موثر برقرار کنند. در چنین شرایطی والدین استرس دارند و فرزندان به آنها بی‌اعتنایی می‌کنند. والدین باید با فرزندان خود رفتار طبیعی داشته باشند و شغل و جایگاه خود را در جامعه فراموش کنند. تنها در این صورت است که می‌توانند شاد بمانند و فرزندان خود را به نحو احسن تربیت کنند.

۶- از موضع بالا صحبت کردن

بچه‌ها دوست ندارند والدینشان از موضع بالا و دستوری صحبت کنند. به جای این رفتار، باید عاشقانه با آن‌ها ارتباط برقرار کنیم. خود ما هم دوست نداریم حرفی که دستوری و از موضع قدرت گفته می‌شود را بپذیریم. بنابراین باید به خاطر داشته باشیم که صحبت دستوری منجر به استرس می‌شود، در حالی که معاشرت آمیخته به محبت ما را سعادتمند می‌کند.

۷- فراموش کردن اینکه کودکان لوحی پاک و سفید دارند

در برقراری ارتباط با بچه‌ها باید این این موضوع را به به یاد داشته باشیم که هر کودکی دارای لوحی پاک و سفید است. هنگام صحبت با کودکان به معصومیت آن‌ها احترام بگذارید و گمان نکنید که با یک شخص بالغ صحبت می‌کنید. در عوض، فکر کنید با یک فرشته الهی صحبت می‌کنید. این فکر به از بین بردن استرس و تجربه سعادتمندی شما کمک می‌کند.

۸- درست توضیح ندادن

همه چیز باید به درستی برای بچه‌ها توضیح داده شود. در حین صحبت با کودکان، باید هم سطح آنها شویم. فقط در این صورت است که کودک به ما احترام می‌گذارد و گوش می‌دهد. با این حال، والدین به دلیل غرور، تمایلی به پایین آمدن از سطح خود در هنگام صحبت با کودک را ندارند و فرزندان نیز به آن‌ها احترام نمی‌گذارند و گوش نمی‌دهند. این رویه باعث ایجاد استرس در ذهن والدین می‌شود.

۹- عدم ارتباط با بچه‌ها

هیچ کس برای گوش دادن به مشکلات کودکان در دسترس نیست. والدین مشغول کار خود هستند و معلمان فقط به فکر تکمیل برنامه درسی خود هستند. در نتیجه کودکان دچار سردرگمی ذهنی می‌شوند. آن‌ها احترام و ایمان خود را به والدین از دست داده و پدر و مادر خود را را هر چه بیشتر در بیم و تشویش فرو می‌برند. صحبت‌های معمولی و روزمره خانواده، کافی نیست. ضروری است که والدین روزانه حداقل ۱۵ دقیقه از زمان خود را برای نشستن و گفتگو با فرزندان اختصاص دهند. این کار به کاهش استرس کمک می‌کند و باعث شادی می‌شود.

۱۰- توقعات بالا

بچه ها دوست ندارند که ما توقعات ذهنی خود را به آن‌ها بگوییم. از آنجایی که اعتماد به نفس کودکان پایین است، بلافاصله ارتعاشات مخرب توقعات ما را لمس می‌کنند. ما باید بدون چشم‌داشت با فرزندانمان صحبت کنیم. در حقیقت عشق وقتی نمایان می‌شود که هیچ توقعی وجود نداشته باشد. بنابراین، به جای اینکه انتظار داشته باشید که «پسرم در سنین پیری از من مراقبت کند یا اعتبار مرا در جامعه بالا ببرد»، بهتر است فکر کنید: «خداوند همیشه مراقب من است».

عوارض استرس در کودکان

استرس می‌تواند پیامدهای مختلفی بر سلامت و رشد کودکان داشته باشد. برخی از عوارض استرس در کودکان عبارتند از:

• استرس طولانی مدت می‌تواند باعث مشکلات سلامت جسمی در کودکان مانند سردرد، معده درد، ضعف سیستم ایمنی، اختلالات خواب و کاهش اشتها شود.
• استرس در کودکان اغلب منجر به تغییرات عاطفی و رفتاری می‌شود. مشکلاتی مانند تحریک پذیری، نوسانات خلقی، افزایش پرخاشگری، کناره‌گیری از فعالیت‌های اجتماعی، کاهش عزت نفس، افزایش اضطراب و افسردگی.
• استرس مزمن می‌تواند بر توانایی کودک در تمرکز و عملکرد خوب تحصیلی تأثیر منفی بگذارد و منجر به کاهش عملکرد کودک در مدرسه شود.
• استرس در کودکان عمدتاً باعث اختلال در الگوهای خواب و کابوس‌های مکرر می‌شود. در نتیجه کودک در طول روز احساس خستگی و خواب آلودگی می‌‌کند.
• استرس می‌تواند روابط با اعضای خانواده، دوستان و همسالان کودک را تحت تأثیر قرار دهد. کودکی که از استرس بیش از حد رنج می‌برد، ممکن است از نظر اجتماعی منزوی‌تر شده و تغییراتی را در تعامل خود با اطرافیان نشان دهد.
• استرس مزمن می‌تواند در رشد شناختی، عاطفی و اجتماعی کودک اختلال ایجاد کند. همچنین می‌تواند مانع کودک در توسعه مهارت‌های مناسب سن و رسیدن به نقاط عطف مهم شود.
• استرس طولانی مدت یا شدید در کودکان می‌تواند خطر ابتلا به اختلالات سلامت روان مانند اختلالات اضطرابی، افسردگی و اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) را افزایش دهد.

با توجه به عوارضی که استرس بر زندگی و آینده کودکان دارد. والدین و مربیان باید از تمام راه‌کارها استفاده کنند تا استرس کودکان را کاهش دهند. با ما همراه باشید تا راه‌کارهای موثر برای کاهش و درمان استرس کودکان را باهم بررسی کنیم.

درمان استرس در کودکان

• وقتی کودکتان غمگین یا ترسیده به نظر می‌رسد، به او بگویید که متوجه استرس یا ترس او هستید. در صورت لزوم، به کودک اطمینان دهید که درک می‌کنید که چرا آن‌ها احساس استرس یا ترس می‌کنند.
• رابطه با کودکتان را بر پایه اعتماد بسازید و به کودک خود اجازه دهید تا بداند که اشتباهاتش فرصتی برای یادگیری هستند.
• حامی باشید و به نگرانی‌های فرزندتان گوش دهید. در صورت لزوم به فرزندتان اجازه دهید تا برای حل مشکلات خود تلاش کند. اما پیشنهاد کمک کنید و زمانی که فرزندتان به شما نیاز دارد در دسترس او باشید.
• در شرایط استرس‌زا عشق، محبت و مراقبت نشان دهید و فرزندتان را در آغوش بگیرید.
• برای کودک خود فعالیت‌های سخت و زیاد در نظر نگیرید.
• برنامه منظمی برای زمان خواب کودک داشته باشید و از او بخواهید از این برنامه پیروی کند.
• از کودک بخواهید در طول روز به مقدار کافی آب بنوشد و رژیم غذایی سالمی داشته باشد.
• ساعاتی از روز کودک را به ورزش یا گشت و گذار در طبیعت اختصاص دهید.
• شما می‌توانید از درمان خانگی استرس کودکان نیز بهره ببرید، درمان‌هایی مثل مدیتیشن در خانه یا فعالیت‌هایی مثل بازی یا داستان خوانی و …

استراتژی‌های دیگر برای درمان استرس در کودکان

رفع استرس مدرسه در کودکان

برقراری تعادل بین مدرسه و فعالیت‌های بعد از مدرسه، کار بسیار سختی است. نکته کلیدی این است که انتظارات واقع‌بینانه برای فرزندان و خانواده خود تعیین کنید. در اینجا چند راه برای اطمینان از اینکه همه اعضای خانواده با یکدیگر هم نظر شوند را توضیح می‌دهیم.

برنامه هفتگی فرزندتان را با هم بررسی کنید

• بنشینید و کل هفته را با هم در جدولی ترسیم کنید. برای مدرسه، فعالیت‌ها، تمرین‌ها، تکالیف و خواب زمانبندی کنید. ترسیم این‌ها به صورت بصری، اعضای خانواده را مطمئن می‌کند که برای هر کاری، زمان دارند. مطمئن شوید که لحظاتی برای استراحت، وقت‌گذرانی با دوستان و معاشرت با خانواده وجود داشته باشد. پر کردن بیش از حد وقت کودک با کارهای آموزشی نه تنها کمکی به کودک نمی‌کند بلکه به ضد خودش بدل می‌شود.

محدودیت‌ها و قوانین خانه را تعیین کنید

• برخی خانواده‌ها قانون فقط «یک فعالیت» یا «یک ورزش» را وضع می‌کنند. برخی دیگر به دنبال راه‌های دیگری برای کاهش برنامه‌ها هستند. گاهی حذف فقط یک مورد می‌تواند به ایجاد توازن در برنامه‌های کودک کمک کند.

به ازای هر فرد، تصمیمات را جداگانه بگیرید و به آن پایبند باشید

• برنامه کودک خود را بر اساس نحوه مدیریت استرس و آنچه او برای رشد نیاز دارد، تنظیم کنید. هر کودکی روحیه‌ای متفاوتی داشته و به این همه فعالیت نیاز ندارد. آن‌هایی را انتخاب کنید که باعث سازندگی کودک است و به استعداد طبیعی او ارزش می‌بخشد. البته فعالیت‌هایی که مورد علاقه کودکتان را نگه دارید. سوال کلیدی که همیشه باید از خود بپرسید این است: «آیا این فعالیت، ارزش پول، تلاش، زمان و انرژی را دارد؟».

بیشتر بخوانید: چگونه به فرزند خود در انجام تکالیف مدرسه کمک کنم؟