چگونه به کودکانی که اضطراب ریاضی دارند کمک کنیم؟

• چرا ریاضی برخی از کودکان را مضطرب می‌کند؟
• چگونه والدین می‌توانند به بچه‌ها کمک کنند تا با ریاضی راحت‌تر باشند؟
• چه راهکارهایی به کودکانی که ریاضی آنها را مضطرب می‌کند، کمک می‌کند؟

مرور سریع

بسیاری از کودکان در مورد ریاضیات اضطراب دارند. برخی از کارشناسان بر این باورند که بچه‌ها نسبت به ریاضی بیشتر از درس‌های دیگر مضطرب می‌شوند، چرا که به سخت بودن معروف است. همچنین این کلیشه وجود دارد که دختران در ریاضیات خوب نیستند و ممکن است بچه‌ها این موضوع را باور کنند.

مطالب مرتبط: اضطراب در دانش آموزان

علت هرچه باشد، نگرانی یادگیری را برای بچه‌‌ها دشوارتر می‌کند. چرا که اضطراب مانع از توانایی کودکان برای توجه کردن، به خاطر سپردن حقایق و حل مشکلات با آرامش می‌شود. افکار خودتخریبی همچون «من در این درس افتضاحم»  در آنها شکل گرفته که این استرس را بیشتر می‌کند.

از آنجا که کودکان در هنگام وحشت مسائل را فراموش می‌کنند، نوشتن نکات علمی و فرمول‌های مهم در بالای برگه آزمون یا تکالیف بلافاصله بعد از یادگیری، می‌تواند کمک‌کننده باشد. این موضوع که بعدا می‌توانند به یادداشت‌های خود رجوع کنند، مقداری از فشار را از بین می‌برد. برای کودکانی که در به خاطر سپردن فرمول‌ها مشکل دارند، یک عبارت یا آهنگ یا تصویر ذهنی به یاد ماندنی، می‌تواند کارساز باشد.

والدین همچنین می‌توانند کودکان را تشویق کنند تا یادگیرنده‌هایی منعطف باشند. به جای آنکه نمره بد را دلیلی بر بد بودن آنها در ریاضیات در نظر بگیرند، این ذهنیت را جا بیندازند که بیشتر تلاش کرده یا از دیگران کمک بخواهند. والدین می‌توانند با تجمید از کاری که کودکان انجام می‌دهند و نه نمره‌هایی که می‌گیرند، آنها را تشویق کنند تا یادگیرنده‌هایی منعطف باشند. مهم است به بچه ها اجازه دهیم که بدانند سوال پرسیدن و درس گرفتن از اشتباهات خوب است.

والدین می‌توانند ترس بچه‌ها از ریاضیات را با تمرین آن به صورت غیرمستقیم و بازی در خانه کمتر کنند. فهرستی از کارهایی که می‌توانید با هم انجام دهید تهیه کنید. فعالیت‌هایی همچون شمارش اقلام و مقایسه قیمت‌ها یا مثلا در حین آشپزی درباره کسرها (مثل نصف فلفل) صحبت کنید یا دو برابر کردن مواد لازم در دستور غذا را تمرین کنید. کاری که انجام می‌دهید را «ریاضی» بنامید. کاری کنید فرزندتان احساس کند که ریاضی چیزی آشنا و قابل دسترس است.

هنگامی که به کودکان در انجام تکالیفشان کمک می‌کنید، از ندانستن سوال یا مطلبی خاص نگران نشوید. هیچ اشکالی ندارد که بگویید نمی‌دانم. درواقع حتی این ندانستن چیز خوبی هم هست؛ چون در این صورت می‌توانید برای فرزندتان الگویی باشید که چطور آرام باشد و از دیگران کمک بخواهد.

مطالب مرتبط: کابوس در کودکان: علت و راه کارها

ریاضیات در دنیای کودکان

ظاهرا دو صدای غالب در مورد ریاضیات در آمریکا وجود دارد. نظریه اول در مورد اهمیت ریاضیات است. اکثر آمریکایی‌ها می‌خواهند کودکان در ریاضیات سرآمد بوده و مشاغلی در حوزه تکنولوژی، مهندسی و ریاضیات داشته باشند. اما در عین حال، بسیاری از آمریکایی‌ها بلافاصله می‌گویند: «من در ریاضیات افتضاحم» و بیش از هر موضوع دیگری، ریاضیات را به عنوان چیزی می‌شناسند که یا مردم واقعا در آن خوب هستند یا اصلا در آن خوب نیستند.

در مجموع، این دو ایده – اینکه ریاضی مهم است و اینکه موفقیت در ریاضیات موضوع نادری است- بهترین راه برای مضطرب کردن بچه‌ها در مورد این شاخه از علم است! ما می‌دانیم که وقتی بچه‌ها در مورد چیزی احساس نگرانی می‌کنند، یادگیری آن موضوع سخت‌تر می‌شود.

دکتر متیو پگیرسکی، عصب‌‌روانشناس می‌گوید: «اضطراب واقعا می‌تواند بسیاری از شاخص‌هایی که در یادگیری مهم هستند، مثل توجه، حافظه و سرعت پردازش را تحت تاثیر قرار دهد. احساس اضطراب همچنین باعث می‌شود افکار خودتخریبی در افراد پرورش یابد، افکاری چون «من در این کار خوب نیستم» یا «من هرگز نمی‌توانم این را بفهمم» که خود با افزایش سطح استرس این چرخه را کامل می‌کند.

دکتر پگیرسکی توضیح می‌دهد: نگرانی شما به نوعی تشدید می‌شود و سپس این چرخه معیوب را آنقدر تکرار می‌کنید تا عملکردتان ضعیف شود، چون مضطرب هستید. بعد به این فکر می‌کنید که: «این هم شاهد اینکه من در این کار خوب نیستم!» که این چرخه را بازهم تکرار می‌کند.

بیشتر بدانید: آموزش شمارش به کودکان با روشی مفرح

چه چیزی باعث اضطراب ریاضی می‌شود؟

دلایل متعددی وجود دارد که چرا ریاضی ممکن است برای دانش‌آموزان ترسناک باشد. این نظریه قبلا مطرح شده است که ریاضیات برای نوابغ است. بنجامین براون، استاد ریاضی و نویسنده انجمن ریاضی آمریکا گزارش می‌دهد که زمانی در یکی از کلاس‌های سطح بالای ریاضی خود از دانشجویان نظرسنجی کرده است و بیش از نیمی از آنها جواب داده‌اند از اینکه در ریاضیات خوب نباشند می‌ترسند. این در حالی است که تقریبا همه آنها کم و بیش در این رشته تحصیل کرده و تقریبا دو ترم حساب دیفرانسیل و انتگرال را به عنوان پیش نیاز کلاس او گذرانده بودند. به گفته‌ی او این موضوع هر سال تکرار می‌شود.

این اضطراب از کجا شروع می ‌شود؟ یکی از عوامل می‌تواند این باشد که کودکان قبل از شروع مدرسه ارتباط مثبتی با ریاضیات برقرار نکرده‌اند، مثلا آنطور که با کتاب خواندن ارتباط گرفته‌اند. در عین حال که والدین همراه با کودکان کتاب خوانده و به آنها در رشد مهارت‌های خواندن کمک می کنند، حل مسائل ریاضی به عنوان یک سرگرمی در خانه تقریبا وجود ندارد. وقتی بچه ها در مدرسه با ریاضیات مواجه می‌شوند، مفاهیم اغلب جدید هستند و تنها پیش زمینه‌ای که در ذهن دارند، پیام‌هایی است که ممکن است از دیگران دریافت کرده باشند، مانند اینکه ریاضیات واقعا سخت است، یا دخترها در ریاضیات خوب نیستند.

اضطراب ریاضی همچنین می‌تواند عملکردی مشابه اضطراب امتحان داشته باشد. این واقعیت که فقط یک پاسخ درست و یک پاسخ اشتباه در ریاضی وجود دارد، می‌تواند برای بچه هایی که کمی اضطراب دارند یا از شکست می ترسند، ترسناک باشد. برای کودکان مضطرب روش ارزیابی درس ریاضیات ترسناک‌تر است، چون مثلا هیچ تمرین زمان‌بندی شده‌ای در کلاس تاریخ وجود ندارد.

تاثیر حافظه فعال

دکتر پگیرسکی می‌گوید: درواقع بسیار معمول است که برخی از کودکان در سنین کم نسبت به ریاضیات حس خوبی داشته باشند، اما در دوران راهنمایی یعنی زمانی که ریاضیات مفهومی‌تر می‌شود با مانع مواجه شوند. او توضیح می‌دهد که در دوران راهنمایی، استدلال‌های ریاضی بیشتر می‌شود. گام های بیشتری وجود دارد که باید به خاطر بسپارید، قوانین بیشتر و جزییات کمتری هستند که باید به آنها توجه کنید.

این مهارت‌ها همگی نیازمند استفاده از مفهومی به نام «حافظه فعال» هستند. حافظه فعال شما مثل یک تخته سفید در ذهن شما است که تمام اطلاعات لازم برای یک کار خاص را در خود نگه می‌دارد. اگر بخواهید قضیه فیثاغورث را به خاطر بسپارید، ترتیب عملیات یک محاسبه را مشخص کنید یا حتی فقط یک مساله جمع ستونی را انجام دهید، باید از حافظه فعال خود استفاده کنید.

هنگامی که افراد احساس اضطراب می‌کنند، دسترسی به حافظه فعال برایشان سخت‌تر می‌شود، چون درگیر ترس خود هستند. این درگیری ذهنی، منابع شناختی را که در حالت عادی در اختیار داشتند، تخلیه می‌کند. برای تایید این موضوع تحقیقات زیادی صورت گرفته است، از جمله تحقیقاتی که به طور خاص درمورد اضطراب ریاضی انجام شده‌اند. مثلا مطابق مطالعه‌ای که در سال ۲۰۰۱ توسط مارک اشکرافت و الیزابت کرک انجام شد، افراد مبتلا به اضطراب ریاضی، زمان آزمایش روی یک مساله محاسباتی، کاهش محسوسی در ظرفیت حافظه فعال نشان دادند، اما در تکالیف کلامی ضعفی نداشتند. این نشان می‌دهد که حافظه فعال آنها تنها زمانی به خطر می افتد که دلیل استرس آنها، اضطراب ریاضی بوده باشد.

ترفندهایی برای پشتیبانی از حافظه فعال

برای دانش‌آموزانی که احساس می‌کنند تحت فشار کلاس درس هستند، خالی کردن بخشی از فضای مورد نیاز حافظه فعالشان می‌تواند کمک‌کننده باشد. دکتر پگیرسکی تکنیک‌های زیر را توصیه می‌کند:

یک یادآور درست کنید

«یادآور» نوعی دستگاه ذخیره اطلاعات است که به فرد کمک می‌کند اطلاعاتی را به یاد بیاورد که بدون استفاده از آن، ممکن است فراموش ‌شوند. یادآور رایجی که کودکان در مدارس آمریکا می‌آموزند، «روی جی. بیو – ROYGBIV» نام دارد که به آنها کمک می‌کند تا ترتیب رنگ‌های رنگین‌کمان یعنی قرمز، نارنجی، زرد، سبز، آبی، نیلی و بنفش را به خاطر بسپارند.

یا مثلا وقتی دانش‌آموزان با یک معادله پیچیده مثل:

۱۰ + (۵ x 5^۲) – ۱۵

مواجه می‌شوند ممکن است از یک یادآور استفاده کنند، بدین ترتیب که جمله «لطفا عمه سالی عزیزم را ببخشید -Please Excuse My Dear Aunt Sally» به آنها کمک کند تا به یاد بیاورند محاسبه از کجا باید شروع شود. حروف اول کلمات در جمله «لطفا عمه سالی عزیزم را ببخشید» – به زبان انگلیسی – ترتیب صحیح عملیات را نشان می دهد: پرانتز (Please)، توان (Exponents)، ضرب (Multiplication)، تقسیم (Division)، جمع (Addition) و تفریق (Subtraction).

معادل فارسی این یادآورها در انواع دروس سال‌های مختلف وجود دارد. مثلا برخی دانش‌آموزان برای یادآوری قسمتی از عناصر جدول مندلیف که در شکل زیر مشخص شده است از جملاتی شبیه «سرهنگ تمام وحید کریمی منو فرستاد کلمبیا با نیما و کوروش زندگی کنم» استفاده می‌کنند که در واقع هر کلمه نشانه حروف اختصاری یکی از این عناصر است.

اطلاعات مهم را قبل از شروع امتحان بنویسید

داشتن یادآور گام نخست خوبی است. به محض اینکه برگه آزمون خود را دریافت کردید یا به محض اینکه شروع به کار روی تکالیف شبانه کردید، خوب است که نکات و معادله هایی که نیاز دارید را یادداشت کنید. با این روش اگر احساس سردرگمی کردید یا لازم بود از چیزی مطمئن شوید، می‌توانید به این یادداشت‌ها مراجعه کنید. دکتر پگیرسکی می‌گوید: «اگر راه‌حل‌ها را روی یک تکه کاغذ بنویسید، مجبور نیستید همه آنها را در ذهن داشته باشید، بنابراین می‌توانید مقداری از بار حافظه فعالتان را کاهش دهید که به نوبه خود می‌تواند کمی از اضطرابتان کم کند».

به صورت کلامی فکر کنید

دکتر پگیرسکی می‌گوید: «برای کودکانی که مهارت‌های کلامی بهتری دارند، صحبت درباره استراتژی خود، توضیح درباره کاری که می‌خواهند انجام دهند و شرح نحوه حل مساله و دریافت بازخوردهای اصلاحی در طول این مسیر، می‌تواند بسیار مفید باشد.

به همین ترتیب دانش آموزان می‌توانند استراتژی خود را در طول انجام تکالیف یا امتحان بنویسند. در این رویکرد، دانش آموزان با سرعت خود و از طریق زبانی که ممکن است با آن احساس راحتی بیشتری کنند، درمورد یک مساله فکر می‌کنند. با استفاده از این تکنیک، آنها ممکن است متوجه شوند که بیشتر از آنچه تصور می‌کردند، چگونگی حل مساله را می‌فهمند و اینکه این راه‌حل‌ها را به کلام تبدیل کنند، به آنها کمک میکند واضح‌تر فکر کنند.

نگرش را تغییر دهید

همانطور که حافظه فعال یکی از اجزای مهم موفقیت در ریاضیات است، تجدید نظر در مورد نحوه تفکر ما درباره ریاضیات نیز ضروری است. اگر کودکان فکر کنند که ریاضی برایشان مناسب نیست، احساس امیدواری یا حتی انگیزه برای یادگیری نخواهند داشت. این نحوه نگرش به ریاضیات با تحقیقات کارول دوک، فوق تخصص روانشناسی درباره طرز فکر متفاوت افراد در هنگام یادگیری چیزها، تشابهاتی دارد.

دکتر دوک دریافته است که افرادی که به گفته او «طرز فکر ثابت» دارند، فکر می‌کنند موفقیت مبتنی بر یک توانایی ذاتی است. در حالی که افراد دارای «طرز فکر رشدیافته»، بر این باورند که موفقیت مبتنی بر سخت کوشی است، به این معنی که توانایی های شما انعطاف‌پذیر و همیشه قابل بهبود یافتن است.

افرادی که طرز فکر ثابتی دارند، شکست را دلیلی برای محدودیت‌های خود می‌دانند و بدیهی است که نمی‌توانند در این زمینه موفق شوند. از سوی دیگر، افرادی که طرز فکر رشدیافته‌ای دارند، بر این باورند که توانایی‌های آنها می‌تواند با کار سخت پیشرفت کند. آنها شکست را نشانه‌ای می‌دانند که دفعه بعد باید بیشتر تلاش کنند.

در سال ۲۰۰۷، گروهی از محققین از جمله دکتر دوک، پیشرفت ریاضی دانش آموزان دوره راهنمایی که دارای طرز فکر ثابت و طرز فکر رشد یافته بودند را مورد مطالعه قرار دادند. آنها دریافتند که نمرات دانش آموزان در ابتدای مطالعه قابل مقایسه است، اما با سخت‌تر شدن درس‌ها، دانش آموزانی که طرز فکر رشد‌یافته‌ای داشتند، پشتکار بیشتری نشان دادند و نمرات بهتری گرفتند.

سخت کوشی را تشویق کنید

والدین و معلمان می‌توانند با تغییر روش‌های تشویق کودکان و تغییر دیدگاهشان نسبت به یک تجربه یادگیری موفق، به کودکان کمک کنند تا یادگیرندگان منعطف‌تری باشند. ریاضی برای بسیاری از بچه‌ها سخت است، اما به آن معنا نیست که آنها هرگز نمی‌توانند ریاضی را درک کنند. آنها را به خاطر کاری که انجام می‌دهند تشویق کنید، نه برای نمره‌ای که می‌گیرند.

دکتر پگیرسکی می‌گوید: «من فکر می‌کنم ما باید از سنین پایین به کودکان یاد بدهیم که اشتباه کردن اشکالی ندارد. اشکالی ندارد که ندانستن را تجربه کنیم، اشکالی ندارد که پاسخ را نداشته باشیم. بهترین کاری که والدین و مربیان می‌توانند انجام دهند این است که در مواقعی که کودکان در حال تلاش هستند، حضور داشته باشند و تلاششان را تشویق کنند: «آفرین! تو خیلی سخت کوشی، داری سعی می‌کنی خوب عمل کنی و من هم بهت کمک می‌کنم».

در خانه با هم ریاضی کار کنید

درست همانطور که کتاب خواندن برای فرزندانتان ایده خوبی است، باهم ریاضی کار کردن هم ایده زیبایی است. البته والدین اغلب در مورد ریاضیات اضطراب‌های خاص خود را دارند. مانند هر نوع اضطراب دیگری، مهم است که سعی کنید ترس‌های خود را به فرزندتان منتقل نکنید.

دکتر پگیرسکی اذعان می‌کند: «اگر درمورد ریاضیات آنقدر اعتماد به نفس ندارید، یا در گذشته با آن مشکلاتی داشته‌اید، پس تلاش برای انتقال دانشتان به کودکان می‌تواند واقعا اضطراب آور باشد». با این حال، شما احتمالا در ریاضیات بهتر از آن چیزی هستید که تصور می‌کنید، چراکه زندگی روزمره ما مستلزم استدلال‌های ریاضی بسیاری است. پس به خودتان اعتبار بدهید و به راه‌هایی فکر کنید که بتوانید مفاهیم ریاضی را به شیوه‌ای سرگرم‌کننده و در دسترس به کودکانتان بیاموزید. ایده‌های زیر می‌توانند برای انجام دادن ریاضیات همراه با کودکان مفید باشند:

• چیزها را بشمارید: سکه لگو، دستمال، اضلاع مربع و غیره
• در طول پخت و پز در مورد کسرها صحبت کنید – مثلا با توضیح نصف فلفل یا سه چهارم فنجان آرد –  و تمرین کنید که مواد دستور غذایی را دو برابر یا نصف کنید.
• جمع کردن صورتحساب و تعیین میزان انعام را با هم تمرین کنید.
• درمورد اشکال و الگوها با هم بحث کنید.
• با استفاده از خط کش اشیا را اندازه‌گیری کنید.
• قیمت اجناس را در فروشگاه باهم مقایسه کنید.

وقتی این کارها را انجام  می‌دهید، از به کار بردن واژگان درست ابایی نداشته باشید. ما می‌خواهیم کودکان به شنیدن درباره کسرها، واحدهای اندازه‌گیری طول، ضرب و درصدها عادت کنند. صریحا کاری که انجام می‌دهید را «ریاضی» بنامید. هدف شما این است که ریاضیات را آشنا و قابل دسترس کنید. شما همچنین، می‌توانید ریاضیات را بخشی از برنامه خواب خود قرار دهید.

به سوالات سخت تکالیف درسی رسیدگی کنید

وقتی کودک در مورد تکالیف درسی سوالی می‌پرسد، به خصوص زمانی که تکالیف، پیشرفته‌تر و سخت‌تر می‌شوند، یا مدت زمان زیادی ‌است که در مورد آن موضوع فکر نکرده‌اید، اشکالی ندارد اگر بگویید نمی‌دانید. «برخی افراد ممکن است احساس کنند باید فشار بیشتری بر خود بیاورند تا بتوانند این موضوع را حل و فصل کنند. اما گفتن “نمی‌دانم” درواقع می‌تواند اضطراب زیادی را از دوش شما بردارد». بهتر از آن، توصیه دیگر دکتر پاگیرسکی است که می‌گوید در این مواقع جواب دهید: «بیا با هم این سوال را بررسی کنیم و جواب را بفهمیم». به این ترتیب شما بهترین راه برای پاسخ دادن به چیزی را که نمی‌دانید، پیدا کرده‌اید. این یکی از مهم‌ترین ‌درس‌ها است.