دغدغه‌های دوران تحصیل

۱۱ راه‌کار کمک کننده برای کاهش استرس مدرسه در دانش‌آموزان

کودکان در هر سنی که باشند می‌توانند استرس مدرسه را تجربه کنند. مجموعه عواملی همچون نمرات مدرسه، امتحاناتی که قرار است در آینده برگزار شود و تکالیف خانه بر ذهن دانش‌آموزان اثر می‌گذارند که نتیجه آن‌ها افزایش استرس و اضطراب خواهد بود.

کودکان معمولا استرس مدرسه خود را با علائمی همچون تلاش برای نرفتن به محیط آموزشی، امتناع ورزیدن، افت تحصیلی، گوشه‌گیری و اختلال در برنامه خواب خود نشان می‌دهند. این بچه‌ها با تماشای زندگی بی‌عیب و نقص همسالان خود در فضای مجازی به اشتباه فکر می‌کنند که خودشان قرار است شرایط بسیار دشواری را در مدرسه تحمل کنند. به همین دلیل نسبت به محیط مدرسه دچار اضطراب و استرس می‌شوند. اگر شما هم بخشی از علائم مذکور را به دفعات در کودک مدرسه‌ای خود مشاهده کرده‌اید، می‌توانید در این مقاله مطالب مفیدی در مورد دلایل استرس مدرسه مطالعه کنید و راهکارهای درست غلبه بر آن را بیاموزید. همراه ما باشید.

علائم استرس و اضطراب مدرسه در کودکان

کودکانی که به دلیل مدرسه دچار استرس می‌شوند، علائمی را از خود نشان می‌دهند. ممکن است این نشانه‌ها را ببینید؛ اما دلیل آن‌ها را ندانید. در ادامه نشانه‌های ‌استرس کودکان برای مدرسه را می‌آوریم.

اجتناب از دیگران

یکی از نشانه‌های استرس کودکان برای مدرسه اجتناب از دیگران است. در واقع تنهایی راهی برای کنار آمدن با استرس است. کودکانی که استرس دارند اغلب از مدرسه و فعالیت‌های اجتماعی کناره‌گیری می‌کنند. به نحوه تعامل فرزندتان با دیگران توجه کنید. کودک شما ممکن است ترجیح دهد تنها بماند، برای مدت طولانی در اتاق خود باشد یا از معاشرت با دوستان خود دست بکشد.

تغییر رفتار کوتاه‌مدت

تغییرات رفتاری ناگهانی یک علامت هشداردهنده و اصلی استرس است. این مسئله می‌تواند شامل بازی کردن، کج‌خلقی، یا پرخاشگری (ضربه زدن، گاز گرفتن یا لگد زدن) شود.

واکنش بیش از حد به مشکلات کوچک

از دیگر نشانه‌های رایج استرس واکنش بیش از حد به مشکلات کوچک است. علت این امر هم احساس نیاز به آمادگی همیشگی است. ممکن است متوجه شوید که فرزندتان به راحتی ناامید می‌شود و به خاطر مشکلات کوچک (مانند گیر کردن روی یکسؤالل تکلیف مدرسه) همه چیز را رها می‌کند.

تغییر در الگوهای رفتاری

همه کودکان الگوهای رفتاری خاصی دارند و این مسئله طبیعی است. کودک شما ممکن است به سختی به خواب برود یا بخوابد. تغییر در اشتها نیز رایج است. شما ممکن است متوجه شوید که اشتهای کودکتان کمتر شده است یا کم کم وعده‌های غذایی را به طور کامل حذف می‌کند.

مشکلات تمرکز

ممکن است کودک شما تمرکز کافی برای انجام کارها را نداشته باشد. معمولاً این مشکل در زمان انجام تکالیف، در کلاس یا هنگام گوش دادن به دیگران دیده می‌شود.

فقدان لذت و هیجان برای مدرسه رفتن

کودکانی که دچار استرس مدرسه می‌شوند اغلب علاقه‌ای به مدرسه رفتن ندارند و از انجام کارهای آن لذت نمی‌برند. حجم کاری سنگین و تلاش برای همگام شدن با سایر فعالیت‌ها می‌تواند مدرسه را به یک استرس بزرگ تبدیل کند و باعث شود فرزند شما از شرکت در کلاس کناره‌گیری کند یا انگیزه خود را از دست بدهد.

اثرات فیزیکی

اثرات فیزیکی استرس ممکن است شامل سردرد، معده درد مکرر، کابوس دیدن و حتی شب ادراری باشد. همچنین ممکن است متوجه شوید که فرزندتان بیشتر از حد معمول بیمار می‌شود.

دلبستگی بیش از حد یا نیاز به توجه

ممکن است متوجه شوید که فرزند شما بیش از معمول به شما می‌چسبد. به عنوان مثال وقتی او را به مدرسه می‌رسانید لج می‌کند و نمی‌خواهد از شما جدا شود یا در خانه وقتی شام درست می‌کنید از پیش شما تکان نمی‌خورد و مدام در آشپزخانه است.

ناتوانی در حفظ تماس چشمی

کودکانی که دچار استرس مدرسه و هر گونه استرس دیگری می‌شوند، معمولاً نمی‌توانند تماس چشمی برقرار کنند.

آرام و قرار نداشتن

ممکن است متوجه شوید که کودک شما یکجا بند نمی‌شود. مدام پاهای خود را تکان می‌دهد یا ناخن می‌جود. این کارها راهی برای تسکین استرس و تخلیه انرژی حاصل از آن هستند.

نحوه اثرگذاری استرس بر دانش‌آموزان

برخی بر این باورند که مدرسه گاهی اوقات می‌تواند موجب افزایش استرس شود، در صورتی که این نگرش واقعیت ندارد. از طرفی استرس همیشه چیز بدی نیست.

در واقع وجود کمی استرس می‌تواند اثرگذاری خوبی داشته باشد. بدین شکل که دانش‌آموزان تشویق می‌شوند تا بیشتر درس بخوانند و تلاش کنند. همچنین وجود استرس مدرسه می‌تواند باعث شود تا در موقعیت‌های حساس و پرفشار همچون زمان امتحانات دانش‌آموز شما عملکرد بهتری داشته باشد. اما اگر میزان استرس بیش از حد باشد به توانایی دانش‌آموز آسیب وارد می‌کند.

اگر استرس مدرسه در سطح بسیار بالایی باشد بر توانایی دانش‌آموز از جمله قدرت تمرکز، حفظ کردن و کسب نمرات خوب تاثیرگذار خواهد بود. از طرفی وجود بیش از اندازه استرس در وجود دانش‌آموزان می‌تواند باعث به وجود آمدن انواع مشکلات روحی و جسمی شود. این مشکلات به مرور زمان موجب اعتمادبه‌نفس پایین، کسب نمرات ضعیف و حتی اضطراب شدیدتر می‌شود.

دلایل استرس مدرسه

هر دانش‌آموزی می‌تواند به دلایل مختلف دچار استرس مدرسه شود. اما نکته مهم این است که استرس‌های به وجود آمده با هر دلیلی، می‌توانند اثرات منفی یکسانی در عملکرد تحصیلی آن‌ها بگذارند. از همین رو یادگیری نحوه مدیریت و کاهش استرس دو مهارت بسیار مهمی است که باید حتما در مدرسه به دانش‌آموزان آموخته شوند.

فرزند شما نمی‌تواند همیشه از استرس مدرسه به دور بماند. اما اگر کودکتان بداند چگونه باید استرس مدرسه را مدیریت کند، قطعا یادگیری بهتر و موثرتری را تجربه خواهد کرد.  در زیر با ۵ عامل مهمی که باعث ایجاد استرس مدرسه در دانش آموزان می‌شود، آشنا می‌شویم:

• امتحان‌های آینده: دانش‌آموزان همیشه نگران میزان زمانی که برای مطالعه آزمون‌ها صرف می‌کنند یا نمرات خود هستند. این موضوع زمانی که بیش از یک امتحان داشته باشند، شدیدتر می‌شود. جالب است بدانید که استرس مدرسه و امتحان فقط مختص دانش‌آموزانی که سخت متوجه درس‌ها می‌شوند نیست، بلکه محصل کوشا و با پشتکار زیاد هم برای کسب نتایج خوب در امتحانات استرس زیادی تحمل می‌کند.
• مشق شب فراروان: اگر میزان تکالیف و مشق شب دانش‌آموز بسیار زیاد باشد موجب ناامیدی در او خواهد شد. این فرآیند به دلیل انباشته شدن تکالیف و یا عدم انرژی لازم برای انجام آن‌ها باعث ایجاد چرخه‌ای استرس‌زا می‌شود.
• حجم فعالیت‌های سنگین: هرچه تعداد کلاس‌ها و میزان فعالیت‌های فرزندتان بیشتر باشد، امکان ایجاد استرس در او بالاتر می‌رود. این امر مخصوصا برای دانش‌آموزانی که تعداد زیادی فعالیت‌های فوق برنامه دارند، شدت می‌گیرد.
• وجود ضعف در پشتیبانی: والدین و معلمان باید برای جلوگیری از استرس در دانش‌آموزان از آن‌ها حمایت کنند. اگر کودک شما احساس کند انتظاراتتان بیش از توان اوست و در ازای آن خواسته‌ها حمایت کافی (احساسی یا عملی) از شما دریافت نمی‌کند دچار استرس خواهد شد.
• انتقال به یک محیط جدید: ایجاد تغییر بزرگ در جریان زندگی کودک می‌تواند برای او استرس‌زا باشد. این تغییر را می‌توان عوض شدن مدرسه او یا انتقال از دوره دبستان به دبیرستان در نظر گرفت. کلاس درس جدید، معلم و همکلاسی‌های تازه ممکن است روال همیشگی فرزند شما را تغییر دهد و سازگاری با آن شرایط برایش زمان‌بر باشد.

 

چه زمانی استرس مدرسه نگران‌کننده می‌شود؟

استرس کوتاه‌مدت بخشی طبیعی از زندگی است. وقتی موجب تداخل با زندگی روزمره شود، مشکل‌ساز می‌شود. این حالت پریشانی یا استرس مزمن نامیده می‌شود و می‌تواند منجر به مشکلات بزرگ‌تری شود. این مشکلات عبارت‌اند از:

• عملکرد ضعیف در مدرسه
• خستگی ناشی از آماده باش بالا
• مسائل مربوط به سلامت روان
• پایین آمدن کیفیت زندگی

مدرسه اغلب محرک اصلی استرس است. حجم کاری سنگین، تعهدات زیاد و حتی تعامل اجتماعی با دیگران می‌تواند منجر به استرس یک دانش‌آموز شود. استرس تبعیض قائل نمی‌شود. در واقع، اغلب در دانش‌آموزان مهدکودک دیده می‌شود! به همین دلیل هم مهم است قبل از این که منجر به مشکلات بزرگ‌تر و طولانی مدت شود، آن را درمان کنید. وقتی استرس در فرد ریشه کند، درمان آن سخت می‌شود. گاهی هم مشکل تا حدی پیش می‌رود که ممکن است تنها راه درمانی، کنترل استرس باشد و نتوان به طور کلی آن را درمان کرد.

همین استرس می‌تواند منجر به بروز مشکلاتی جبران‌ناپذیر در دوران نوجوانی و جوانی شود؛ بنابراین، همان گونه که برای درمان بیماری‌هایی مثل سرماخوردگی، کرونا، آنفولانزا و… تلاش می‌کنید، باید استرس را هم جدی بگیرید و به دنبال درمان آن باشید. در نتیجه نباید بگذارید که استرس کودک به مرحله نگران‌کننده برسد و باید جلوی بروز این اتفاق را بگیرید.

 

راه‌کارهای مقابله با استرس مدرسه

در زیر ۱۱ نکته مهم را که به کمک آن‌ها فرزند شما می‌تواند خیلی راحت بر استرس خود غلبه کند، مورد بررسی قرار می‌دهیم. این راهکارها علاوه بر مدیریت استرس موجب می‌شوند تا دانش‌آموزان اعتمادبه‌نفس بیشتری داشته باشند و شادتر زندگی کنند.

علائم استرس مدرسه را پیدا کنید

از علائمی که نشان می‌دهد کودک شما در مدرسه فشار و استرس زیادی را تحمل می‌کند به سادگی عبور نکنید. این علائم خصوصا وقتی که دانش‌آموز امتحانات و تکالیف زیادی داشته باشد، بیشتر بروز پیدا می‌کند. سردرد، معده درد، بی‌میل بودن برای رفتن به مدرسه و با تاخیر کارها را انجام دادن نمونه‌ای از علائم مذکور هستند.

دلایل به وجود آمدن استرس مدرسه را بشناسید

اگر متوجه شدید کودک شما ناراحت است و استرس دارد حتما کنار او بنشینید تا با حرف زدن در مورد مسائل مختلف متوجه شوید دلیل استرس ایجاد شده در وجودش چیست. آیا استرس مدرسه او به دلیل کلاس درس یا رشته تحصیلی‌اش است؟ آزمون یا تکالیف آینده‌اش او را مضطرب کرده‌اند؟ عملکرد و نمرات درسی‌اش باعث ایجاد این حس در وجودش شده‌اند؟ هنگامی که شما دلیل اصلی ایجاد و نشانه‌های وجود استرس و را در وجود دانش‌آموز خود متوجه شوید، می‌توانید به راحتی برای حل این مشکل اقدامات درستی انجام دهید.

بیش از حد برنامه‌ریزی نکنید

وجود یک برنامه‌ریزی منظم می‌تواند به حفظ تمرکز دانش‌آموزان کمک کند. اما یادتان باشد اگر برنامه‌ریزی بیش از حد انجام شود ممکن است خودش عامل شکل گرفتن استرس و اضطراب باشد. برای جلوگیری از این کار حتما بین زمان صرف شده در کلاس، فعالیت‌های فوق برنامه و انجام تکالیف وقتی را آزاد بگذارید تا فرزندتان به کارهایی که دوست دارد بپردازد. این وقت آزاد به آن‌ها فرصتی برای استراحت، کاهش استرس و شارژ مجدد می‌دهد.

وظایف خود را اولویت‌بندی کنید

اگر فرزند شما بین فعالیت‌های مدرسه خود کارها و وظایف دیگری هم برای انجام دارد، بنشینید و آن‌ها را بر اساس اولویت دسته‌بندی کنید. شما باید از او بخواهید ابتدا مهم‌ترین وظایف را انجام دهد. اگر این برنامه‌های فوق درسی به صورت روزانه یا هفتگی برنامه‌ریزی می‌شوند باید به میزان وقت‌گیر بودن آنها دقت کنید. همچنین می‌توانید به کمک مهارتی مثل مدیریت زمان برای برنامه‌های بیش از اندازه سفت و سخت برنامه‌ریزی داشته باشید.

در فعالیت‌های فوق برنامه فرزند شرکت کنید

اطمینان از این‌که فرزند شما برای انجام هر کاری در مدرسه زمان کافی دارد، بسیار مهم است. در واقع هر دانش‌آموزی بین کارهای مدرسه خود به استراحت نیاز دارد تا از آسیب‌های احتمالی جلوگیری شود. فعالیت‌های فوق برنامه مثل وقت گذاشتن برای ورزش می‌تواند یک فرصت مناسب جهت استراحت و از بین بردن هر نوع ناامیدی باشد که نتیجه آن مقابله با استرس خواهد بود.

بخشی از زمان خود را با خانواده و دوستان سپری کنید

یکی دیگر از راهکارها برای این‌که مطمئن شوید فرزندتان با استرس مدرسه به خود آسیب وارد نمی‌کند، این است که بخشی از زمان او را به خانواده و دوستانش اختصاص دهید. این زمان می‌تواند همان وقت صرف شام و جمع شدن اعضای خانواده دور هم باشد. در این فرصت می‌توانید از فرزند خود بپرسید که مدرسه چطور پیش می‌رود تا اگر او در کلاس درس خود مشکلی دارد به آن گوش دهید.

روال مشخصی را قبل از خوابیدن دنبال کنید

شما باید از این‌که فرزندتان شب‌ها به اندازه کافی می‌خوابد یا خیر اطمینان حاصل کنید. این موضوع در مورد کودکانی که دچار استرس مدرسه هستند اهمیت بیشتری پیدا می‌کند. پیروی از روتین مشخصی قبل از خواب یکی از راهکارهای مدیریت استرس است که می‌تواند موجب برنامه‌ریزی درستی برای انجام کارهای مدرسه و زمان استراحت شود. بهترین زمان برای خواب کودکان بین ساعت ۸ تا ۱۰ شب است. در این صورت آن‌ها به اندازه کافی استراحت کرده‌اند تا انرژی لازم را برای روز بعد کسب کنند.

در مورد افکار منفی بازنگری مجدد داشته باشید

افکار منفی بر سطح استرس کودکان تاثیر بسیار زیادی می‌گذارد و با ایجاد یک چرخه از احساس اضطراب و منفی‌گرایی موقعیتی می‌سازد که از بین بردن آن بسیار دشوار خواهد بود. وقتی کودک شما در موقعیت سختی قرار می‌گیرد به‌جای این‌که فکر کنید شرایط ایجاد شده برای او بسیار استرس‌زا است، به فرزندتان کمک کنید تا راه‌حلی برای کم شدن استرس خود در آن موقعیت پیدا کند. این کار می‌تواند یک برنامه‌ریزی درست یا تقسیم وظایفش به بخش‌های کوچکتر باشد.

اهدافی تعیین کنید که قابل دستیابی باشد

اگر انتظارات شما از دانش‌آموزان بسیار زیاد باشد می‌تواند منجر به استرس شود. به همین دلیل توصیه می‌کنند اهداف کوچک و واقع‌بینانه  برای فرزند خود تعیین کنید تا بتواند به دستاوردهای بیشتری برسد. از دیگر مزایای تعیین اهداف کوچک می‌توان به کاهش استرس و عملکرد تحصیلی درست اشاره کرد. به عنوان مثال به فرزندتان کمک کنید تا به‌جای گرفتن نمره ۲۰ برای کسب نمره‌ای بالاتر از کارنامه قبلی خود تلاش کند.

بیشتر بخوانید: چطور به فرزندان خود در امور مدرسه کمک کنیم؟

کارهایتان را منظم انجام دهید

بی‌نظمی را می‌توان یکی از عوامل اصلی استرس مدرسه معرفی کرد. شما باید به فرزند خود کمک کنید تا با داشتن برنامه منظم بتواند تکالیف، کارها و وظایف خود را مدیریت کند. در این صورت می‌تواند خیلی راحت به آن چیزی که نیاز دارد دسترسی داشته باشد. دانش‌آموزی که منظم است می‌تواند عملکرد بهتری در مدرسه داشته باشد. همچنین میزان استرس کمتری را تجربه خواهد کرد. بنابراین نمی‌توان از اهمیت رعایت نظم در انجام تکالیف و برنامه‌ریزی‌های درسی دانش‌آموزان غافل شد.

از صحبت کردن با معلمان و مشاور مدرسه غافل نشوید

اگر فرزند شما پس از رعایت موارد پیشین همچنان استرس بالایی را تحمل می‌کند حتما یک قرار ملاقات با معلمین یا مشاور مدرسه او بگذارید. بدین صورت می‌توانید خیلی راحت در مورد عملکرد فرزندتان در مدرسه و نحوه رفتار او در کلاس اطلاعات مفیدی به دست آورید. معلم و مشاور می‌تواند به شما کمک کند تا متوجه دلیل استرس مدرسه دانش‌آموزتان شوید و برای مقابله با آن برنامه‌ریزی درستی داشته باشید.

راه‌کارهایی برای معلمان جهت درمان استرس مدرسه

• در مورد استرس با کودکان حرف بزنید. آن‌ها باید بدانند استرس چیست تا یاد بگیرند چگونه با آن کنار بیایند.
• هر دانش‌آموز به بزرگسالی نیاز دارد که بتواند به او اعتماد و تکیه کند. این گونه می‌تواند مشکلات خود را راحت‌تر در میان بگذارد. حضور آن شخص نیز می‌تواند برای وی آرام‌بخش باشد.
• معلمان باید به کودکان اجازه دهند با یکدیگر ارتباط برقرار کنند. ارتباط اجتماعی در کلاس می‌تواند به کاهش استرس کمک کند.
• راه‌کار دیگر این است که به کودکان مدیریت زمان را آموزش دهید.
• همیشه از تلاش دانش‌آموزان قدردانی کنید. تشویق کردن می‌تواند به آن‌ها نشان دهد که در حال پیشرفت هستند.
• علاوه بر موارد ذکر شده می‌توانید ذهن‌آگاهی را به دانش‌آموزان آموزش دهید تا بتوانند تمرکز خود را بالا ببرند و بر فعالیت فعالی خود متمرکز شوند.
• فعالیت بدنی می‌تواند راه مناسبی برای کاهش استرس باشد. در نتیجه همیشه به کودکان اجازه دهید از زنگ تفریح به خوبی استفاده کنند. برگزاری کلاس‌های تربیت‌بدنی نیز بسیار مهم است.
• کلاس نباید خشک باشد. همواره کلاس را با طنز و شوخی‌های مناسب همراه کنید. خنده باعث آزادسازی دوپامین می‌شود و استرس را کاهش می‌دهد.

راه‌کارهایی برای والدین جهت درمان استرس مدرسه

• فرزندان خود را تشویق و از آن‌ها حمایت کنید. وسایل لازم را برای آن‌ها تهیه کنید و پیشرفت آن‌ها را جشن بگیرید.
• کودکان با هم متفاوت هستند. آنان را با هم مقایسه نکنید. هر کودکی ممکن است به روش خاصی درسی را یاد بگیرد. برخی از آن‌ها با یک بار مطالعه درسی را یاد می‌گیرند؛ اما برخی دیگر ممکن است نیاز به تمرین بیشتری داشته باشند.
• به کودکان خود کمک کنید که نحوه برنامه‌ریزی کردن را یاد بگیرند و کارهای خود را طبق روال انجام دهند. برنامه‌ریزی تأثیر زیادی بر کاهش استرس دارد. البته به شرطی که به درستی انجام شود. 
• به دستاوردهای غیر تحصیلی کودک نیز توجه کنید. کودکان در کنار تحصیل به بازی، استراحت، تفریح، گذراندن وقت با خانواده هم نیاز دارند.
• به کودک خود توضیح دهید که راه‌های مختلفی برای رسیدن به موفقیت وجود دارد و تحصیل تنها یکی از آن‌ها است. پس خود را دست کم نگیرند و روحیه خود را نبازند.
• با فرزند خود وقت بگذرانید. به او نشان دهید که حمایتش می‌کنید و نیازی نیست برای به دست آوردن محبت شما مسابقه بدهد. با هم به پارک بروید. تلویزیون تماشا کنید. کتاب بخوانید. پیاده‌روی کنید. 

سخن پایانی

دانش‌آموزان زیادی به دلیل امتحانات، نمره درس‌ها و تکالیف بسیار زیاد دچار اضطراب و استرس مدرسه می‌شوند. این احساس ممکن است به دلیل تغییر بزرگی در شرایط تحصیل آن‌ها همچون انتقال به مدرسه دیگری رخ دهد. نکته مهم در هنگام بروز استرس و اضطراب ناشی از مدرسه این است که کودک بداند چگونه باید آن را مدیریت کند. ما در این مقاله پس از بررسی دلایل اضطراب مدرسه با ۱۱ راهکار درست و اصولی به شما کمک می‌کنیم تا به فرزندتان یاد دهید چگونه بر استرس مدرسه خود غلبه کند. شما هم می‌توانید نظرات و تجربیات خود را در این زمینه با ما به اشتراک بگذارید.