سلطان طب

ابوعلی سینا را چقدر می‌شناسیم؟ معرفی آثار، اختراعات و علت مرگ

نامش به گوش کل جهان رسیده است. قانونش قریب به ۷۰۰ سال در مراکز علمی پزشکی اروپا تدریس شد و شفایش نگفته‌ای در زمینه‌های الهیات، طبیعیات، ریاضیات و منطق باقی نمی‌گذارد. بیوگرافی ابوعلی سینا، پدر علم پزشکی و فیلسوف و دانشمند بزرگ ایرانی موضوع این مقاله است. همراه ما باشید تا با این فیلسوف مشهور و پزشک نامدار آشنا شویم.

ابوعلی سینا کیست؟

نام اصلی او حسین بن عبدالله بن علی بن سینا است؛ اما در ایران به ابن سینا و در جهان به Avicenna شهرت دارد. ابوعلی سینا ملقب به شیخ‌الرئیس و امیر پزشکان، در ماه صفر سال ۳۷۰ هجری قمری در بخارا چشم به جهان گشود. در زندگینامه ابوعلی سینا می‌خوانیم که این مرد بزرگ یک ریاضی‌دان، منجم، فیزیک‌دان، شیمی‌دان، جغرافی‌دان، زمین‌شناس، شاعر، منطق‌دان و فیلسوف بزرگ است؛ اما جالب‌ترین مسئله درمورد او این است که تمام این علوم را در سن جوانی به‌دست آورده! مشوق اصلی او پدرش عبدالله بود که به‌خاطر علاقه فراوان به علم و دانش، زمینه و امکانات پیشرفت علمی ابن سینا را فراهم کرد و به‌جایی رسید که امروز، با گذشت قرن‌ها از مرگ ابن سینا، همچنان نامش زنده است و کتاب‌هایش در مراکز علمی تدریس می‌شود.

گرایش عرفانی ابن سینا چه بود؟

اگرچه در برخی از آثار ابن سینا نظیر رساله حی بن یقظان، رساله الطیر و رساله سلامان و ابسال، مراحل سیروسلوک شناخت عقلی انسان دانا به زبان رمز و استعاره بیان شده، این حکیم بزرگ را نمی‌توان صوفی به شمار آورد. نگرش عرفانی ابن سینا عقل‌گرایانه بود و رنگ‌و‌بوی شور و شعف صوفیانه نداشت. در زندگی او نیز نشانه‌ای از صوفی‌گری دیده نمی‌شد. هرچه بود در ترازوی عقل و تفکر سنجیده می‌شد. چراکه ابن سینا تا آخرین لحظات زندگی بر عقل و خردورزی تاکید داشت و ذکر را همراه با تفکر چاره‌ساز می‌دانست.

ابن سینا در چه علوم و فنونی مهارت داشت؟

تقریبا در تمام علوم و فنون! زندگی ابوعلی سینا از همان دوران کودکی با علم‌آموزی گره خورد. پدر او عبدالله فردی دانش‌دوست بود که دانشمندان دور و نزدیک را در خانه خود جمع می‌کرد تا با هم ملاقات کنند. حضور در محضر دانشمندان به‌قدری بر تعلیم و تربیت ابن سینا تاثیر گذاشت که او تا سن ۱۰ سالگی قرآن را به‌طور کامل فرا گرفت. 

بعد از آن نوبت فراگیری منطق و ریاضیات بود. این دو موضوع را در محضر استاد ابو عبدالله ناتلی فرا گرفت و بعد یادگیری طبیعیات و مابعدالطبیعه و علم طب را آغاز کرد. در این مرحله استاد او ابو سهیل مسیحی بود. در یک پلک‌بر‌هم‌زدن به ۱۸ سالگی رسید و در تمام زمینه‌ها استاد خود شد! حالا تمام علوم را فرا گرفته بود و نیازی به خواندن علوم دیگر نداشت. حکیم ابن سینا در این سن یک ریاضی‌دان، منجم، فیزیک‌دان، شیمی‌دان، جغرافی‌دان، زمین‌شناس، شاعر، منطق‌دان و فیلسوف بزرگی بود که پس از آن تا آخر عمر به عمق اندوخته‌های خود اضافه کرد.

ابن سینا چند بار سفر کرد؟

سفرهای ابن سینا در طول زندگی از همه آدم‌های عادی بیشتر بود. او مصداق بارز «در زمین سیر کنید و ببینید که خدا چگونه خلق را ایجاد کرده» بود. زندگی پرماجرای این فیلسوف بزرگ از شهر بخارا آغاز شد و اولین مقصد او جرجانیه و سپس گرگان بود. 

در سفر بعدی از کویر شمال خراسان عبور کرد و ملاقاتی با ابو سعید ابوالخیر داشت. به آرزویش مبنی بر دیدن قابوس بن وشمگیر در جرجان نرسید و پس از مدت‌ها عزلت در یک دهکده، رهسپار ری شد.

مقصد بعدی ابوعلی سینا همدان بود. منزل یکی از فرمانروایان آل بویه به نام شمس‌الدوله. زمانی به آنجا رسید که امیر شمس الدوله بیمار بود و وقتی موفق به معالجه او شد، تا چند سال منصب وزارت به او داده شد. بعد از مرگ شمس‌الدوله سرگذشتش به زندان افتاد. از زندان فرار کرد و با همدان خداحافظی کرد.

مقصد بعدی ابو علی سینا اصفهان بود. مهد علم آن دوران و میزبان ۱۵ ساله این دانشمند بزرگ. با ورود مسعود غزنوی به اصفهان، کم‌کم بار سفر بست و بار دیگر عازم همدان شد. این آخرین سفر ابن سینا بود. همانجا از دنیا رفت و همانجا در خاک آرامید.

چه کسانی شاگردان ابن سینا بودند؟

ابن سینا کتابخانه متحرک بود و طالبان حکمت و طب در آرزوی علم‌آموزی از او بودند. برخی توانستند خود را به محضر این عالم برسانند که در ادامه به چند مورد از آن‌ها اشاره می‌کنیم.

• ابوعبید جوزجانی: ابوعبید یکی از شاگردان به‌شدت مشتاق حکمت و فلسفه ابن سینا بود که بسیاری از آثار شیخ را بعد از رحلت او گرد‌آوری کرد.
• بهمنیار بن مرزبان: این فیلسوف مشایی به‌مدت ۸ سال شاگرد ابوعلی سینا بود و کوشید فلسفه استاد خود را در کتاب التحصیل شرح دهد.
• ابن زیله اصفهانی: این فیلسوف و ریاضی‌دان بزرگ هم شاگرد ابن سینا بود. او علم اشارات و تنبیهات را نزد استاد می‌خواند و ۱۲ سال بعد از مرگ ابن سینا درگذشت.
• ابوعبدالله محمد بن عبداالله بن احمد معصومی: این شخص برای ابن سینا، حکم ارسطو برای افلاطون را داشت و استاد رساله العشق را به‌خاطر این شاگرد خود نوشت.
• ابوالقاسم عبدالرحمن بن علی بن احمد بن ابی صادق نیشابوری: بقراط ثانی نیز یکی از برترین شاگردان علم حکمت ابن سینا بود.
• سید عبدالله محمد بن یوسف شرف الدین ایلاتی: یکی دیگر از شاگردان ابن سینا که در طبابت متبحر بود و نامش به‌عنوان مردی فاضل در تاریخ ماندگار شده است. 

علت مرگ ابوعلی سینا چه بود؟

گفتیم که ابن سینا قبل از آخرین سفر خود به همدان، به‌مدت ۱۵ سال در اصفهان سکونت داشت. در طول این مدت حمله مسعود غزنوی به اصفهان را دید و از نزدیک شاهد از بین رفتن آثار خود بود! ضربه بدی که این اتفاق به او زد، در کنار ناراحتی جسمی از بیماری قولنج، ابن سینا را یک بار دیگر به همدان بازگرداند تا آخرین روزهای عمرش را آنجا بگذراند. ابن سینا قبل از مرگ تمام اموال خود را بخشید تا بدون تعلق و دلبستگی برای آخرین بار، بار سفر ببندد! ۳ روز آخر عمرش را تماما وقف خواندن قرآن کرد و نهایتا در سال ۴۱۶ هجری شمسی، در سن ۵۷ سالگی، چشم از دنیا فرو بست.

مشهورترین آثار و کتب ابوعلی سینا

نام‌بردن تمام آثار و کتب ابن سینا اصلا کار راحتی نیست! این حکیم بزرگ در تمام طول عمر خود قریب به ۴۵۰ نسخه خطی از آثار مختلف را نوشت که امروز ۲۴۰ مورد از آن‌ها به یادگار مانده است. این کتاب‌ها اکثرا به زبان عربی هستند و از معروف‌ترین آن‌ها می‌توان به کتاب قانون در طب، شفا و دانشنامه علائی اشاره کرد.

• کتاب الشفاء. ابوعلی سینای بزرگ زمانی که در زندان همدان بود، تمام دانسته‌های خود در زمینه علم و فلسفله را در چهار بخش منطق، ریاضیات، الهیات و طبیعیات کتاب الشفا به رشته تحریر درآورد.
• القانون فی‌الطب. کتاب قانون چکیده تمام دانش ابن سینا (نه به‌طور خلاصه، که به‌طور تمام‌و‌کمال و مفصل) در زمینه طبابت و پزشکی است که شرق و غرب آن را به‌عنوان یک مرجع علمی کامل پذیرفتند، خواندند و تدریس کردند.
• دانشنامه‌ی علائی. ابن سینا در این کتاب به علوم عقلی می‌پردازد و موضوعات منطق، طبیعیات هیئت، موسیقی و دانش برین را به زبان فارسی شرح می‌دهد.

از سایر آثار این دانشمند می‌توان به النجاه، الاشارات و التنبیهات، الانصاف، رسائل عرفانی، رساله فی معرفه النفس الناطقه، النکت و الفوائد و تسع رسائل اشاره کرد.

آرامگاه ابن سینا کجاست؟

آرامگاه ابوعلی سینا در همدان است. همان شهری است که در آن چشم از دنیا فروبست. بسیاری از مسافران همدان به شوق تماشای آرامگاه پدر علم پزشکی عازم این شهر شده‌اند و به‌محض مشاهده این جاذبه دیدنی، متوجه شباهت آن با برج گنبد قابوس می‌شوند. در آرامگاه ابن سینا تعداد ستون‌ها ۱۲ تا و در گنبد قابوس ۱۰ تاست. ابعاد آن نیز به‌مراتب کوچک‌تر است. 

• آدرس: همدان، دیباج، میدان ابوعلی سینا (محل دقیق مقبره در سمت راست ورودی آرامگاه).

این آرامگاه یکی از میادین اصلی شهر است. درست در ضلع شرقی میدان، تندیس باشکوه ابن سینا قرار گرفته و خطوط نستعلیق روی آن خودنمایی می‌کند. 

در محوطه آرامگاه از کتابخانه تا موزه، بخش‌های مختلف در ارتباط با ابن سینا وجود دارد که تماشای آن‌ها خالی از لطف نیست. خبر خوب اینکه شهرت جهانی ابن سینای بزرگ سبب شد تا بسیاری از محافل علمی دنیا به ذخیره کتابخانه این آرامگاه اضافه کنند. تا جایی که اکنون بیش از ۸ هزار جلد کتاب از بزرگ‌ترین شعرا، نویسندگان و دانشمندان، از جمله شخص ابوعلی سینا، در آن نگهداری می‌شود.

روز پزشک و نام‌گذاری‌های مختلف به نام ابن سینا

به پاس تمام خدمات این دانشمند نامدار به جامعه پزشکی و علم طبابت، زادروز این حکیم بزرگ در یکم شهریورماه هرسال به‌عنوان روز پزشک نام‌گذاری شده است. باعث خوشحالی است که در ایران و کشورهای دیگر، چندین و چند مرکز آموزشی و درمانی به نام این دانشمند نام‌گذاری شده‌اند. شاید برایتان جالب باشد که بدانید در سمت پنهان ماه، یک دهانه به نام ابوعلی سینای بزرگ نام‌گذاری شده است!

در دنیا دو جایزه ابن سینا داریم. یکی را هر دو سال یک بار سازمان یونسکو به برترین‌های عرصه‌ فلسفه‌ اخلاق و علم می‌دهد. دیگری مرتبط با تفاهم فرهنگی ملت‌ها است و در کشور آلمان به افراد و نهادهای فعال در این زمینه تعلق می‌گیرد.

حرف آخر

هدف از نگارش این مقاله آشنایی با بیوگرافی ابوعلی سینای بزرگ، فیلسوف بزرگ ایرانی و پدر علم طب بود. می‌خواستیم شما عزیزان را با آثار، اختراعات و علت مرگ این بزرگمرد تاریخ آشنا کنیم و دلیل این حجم از محبوبیت و مشهوربودن این عالم در ایران و جهان را بهتر بفهمیم.

اگر شما چیز بیشتری درباره ابوعلی سینا می‌دانید که در این مقاله به آن اشاره نکرده‌ایم، مشتاق شنیدن نظرات‌تان در بخش دیدگاه‌ها هستیم.