بسیاری از دانش‌آموزان با قوانین جبرانی قبولی در امتحانات آشنایی ندارند. دانش‌آموزانی که نتوانند در برخی از دروس، حد نصاب نمره پایان ترم را کسب کنند، می‌توانند از تبصره و تک ماده استفاده کنند. با استفاده از این قوانین دانش‌آموزان می‌توانند بدون نیاز به این که مجددا امتحان دهند، به پایه بعدی وارد شوند.
استفاده از قوانین تک ماده و تبصره شرایط و جزئیات خاص خود را دارد که برخی از آنها ممکن است ابهام آمیز باشند. از این رو در این مقاله به بررسی چیستی و تفاوت آنها می‌پردازیم. همچنین نکات مهمی را در خصوص نحوه محاسبه نمرات، ترمیم معدل و تاثیر این مقررات بر معدل و کنکور سراسری بررسی می‌کنیم. با ادامه این مقاله همراه ما باشید.
تک ماده چیست؟
قانون تک ماده برای دانش‌آموزان مقاطع متوسطه اول و متوسطه دوم وضع شده است. زیرا در پایه ابتدایی چیزی به اسم تجدیدی یا مردودی نداریم. البته در پایه ششم که کارنامه دانش‌آموزان ترکیبی از کمی و کیفی است، به صورت استئنا ممکن است نیاز به تجدید مقطع وجود داشته باشد. با این حال قوانین جبرانی در این دوران کاربرد ندارند.
پس از ورود به پایه هفتم، دانش‌آموزان در پایان هر سال تحصیلی می‌توانند با کسب نمره ۱۰ و بالاتر قبول شوند. در صورتی که نمره سالانه دانش‌آموز در هر درس کمتر از ۱۰ باشد، تجدید می‌شود و باید در امتحانات شهریور ماه شرکت کند.
در نهایت اگر هر محصلی نتواند در امتحان شهریور ماه نیز حد نصاب نمره را به دست آورد، یک بار دیگر به او فرصت داده می‌شود تا در امتحان دی ماه سال بعد شرکت کند. البته دانش‌آموزان می‌توانند در همه ترم‌های خرداد، شهریور و دی ماه از تک ماده استفاده کنند.
قانون تک ماده به منظور جلوگیری از افتادن دانش‌آموزان در دروس نظری وضع شده است. مقررات تک ماده و تبصره به این صورت عمل می‌کنند که نمره کمتر از ۱۰ را به حد نصاب قبولی می‌رسانند و دانش‌آموز می‌تواند بدون نیاز به شرکت مجدد در امتحان، دروسی را که افتاده پاس کند.
البته ذکر این نکته مهم این است که دانش‌آموز برای استفاده از تک ماده باید حتماً شرایط خاصی داشته باشد. به این صورت که نمره کتبی او بالاتر از ۷ باشد و معدل کل او نیز بالاتر از ۱۰ باشد. در غیر این صورت دانش‌آموز ملزم است که مجدد در امتحانات شرکت کند.
نکته دیگر این است که در مدارس مختلف، مانند تیزهوشان یا مدارس نمونه، نمره ۱۰ برای قبولی ملاک نیست. بلکه دانش‌آموزان باید نمرات بسیار بالاتری کسب کنند تا از این مدارس اخراج نشوند. برخی از مدارس غیر انتفاعی نیز دانش‌آموزانی را که حد نصاب مدرسه را به دست نیاورده باشند، در سال بعد ثبت نام نمی‌کنند.
تفاوت تک ماده و تبصره
قوانین تک ماده و تبصره به لحاظ کف نمرات، نحوه قبولی و شرایط استفاده، کاملاً مشابه هم هستند. اما تک ماده در مقطع دوره متوسطه اول، یعنی از سال هفتم تا نهم مورد استفاده قرار می‌گیرد. دانش‌آموزان دوره متوسطه دوم یعنی پایه‌های نهم تا دوازدهم می‌توانند از تبصره استفاده کنند. زیرا قانون تبصره شامل دروس نهایی نیز می‌شود، اما قانون تک ماده تنها برای امتحانات داخلی کاربرد دارد.
البته یک نکته بسیار مهم در استفاده از قانون تبصره این است که در تبصره، دانش‌آموز می‌تواند تنها برای دو درس از دروس نهایی و دو درس از دروس داخلی از این قانون استفاده کند. بنابراین اگر دانش‌آموز در دروس نهایی بیشتری نمرات زیر ۱۰ کسب کرده باشد، باید مجدد در امتحانات شهریور ماه شرکت کند.
برای دانش‌آموزان شاخه فنی و حرفه‌ای و کار و دانش که دروس نهایی ندارند، حد نصاب نمره از ۷ لحاظ نمی‌شود. بلکه آنها زمانی می‌توانند در ۱ تا ۴ درس خود از تبصره استفاده کنند که حداقل نمره ۱۰ را کسب کرده باشند. البته دروس مهارتی، پودمانی و کارورزی شامل قانون تبصره نیست.
چند درس را می‌توان تک ماده کرد؟
استفاده از قانون تک ماده تنها برای ۱ تا ۴ درس که نمره آنها بالاتر از ۷ باشد، ممکن است. همچنین دانش‌آموز باید نمرات سالانه و معدل بالاتر از ۱۰ داشته باشد. علاوه بر آن، در نظر داشته باشید که دانش‌آموز می‌تواند در یک دوره تحصیلی برای هر درس، تنها ۲ بار از مفاد این ماده استفاده کنند.
حد نصاب قبولی در هر درس چند است؟
حد نصاب قبولی در رشته‌های مختلف متفاوت است. در دروس نظری یعنی ریاضی، تجربی، انسانی حد نصاب قبولی هر درس نمره ۱۰ است. اما در دروس رشته‌های حرفه‌ای و کار و دانش، دانش‌آموز باید حداقل نمره ۱۲ را کسب کنند.
نمره قبولی چگونه محاسبه می‌شود؟
قبولی دانش‌آموزان بر مبنای نمره برگه امتحانی پایان ترم نیست. در واقع این نمره سالانه است که تعیین می‌کند که آیا دانش‌آموز می‌تواند وارد پایه تحصیلی بعدی شود یا خیر. به نمره سالانه هنگام استفاده از تبصره و تک ماده نیز توجه می‌شود. زیرا دانش‌آموز تنها زمانی می‌تواند از این قوانین استفاده کند که نمره سالانه بالایی داشته باشد.
تخمین نمره سالانه، بر اساس نمره مستمر نوبت اول، نمره پایانی نوبت اول، نمره مستمر نوبت دوم و نمره پایانی نوبت دوم انجام می‌گیرد. البته در هر مقطع تحصیلی هر یک از این موارد ضرایب متفاوتی دارند و محاسبه نمره به صورت متفاوت انجام می‌گیرد که در ادامه آنها را توضیح می‌دهیم:
فرمول محاسبه نمره سالانه متوسطه اول:
((نمره مستمر نوبت اول + نمره پایانی نوبت اول) ÷ ۲) + (((نمره مستمر نوبت دوم + نمره پایانی نوبت دوم) ÷ ۲) × ۲)
فرمول محاسبه نمره سالانه متوسطه دوم:
((نمره مستمر نوبت اول × ۱) + (نمره پایانی نوبت اول × ۲) + (نمره مستمر نوبت دوم × ۱) + (نمره پایانی نوبت اول × ۴)) ÷ ۸
نمره سالانه دوازدهم:
(نمره مستمر نوبت اول ₊ نمره پایانی نوبت اول ضربدر ۲ ₊ نمره مستمر نوبت دوم ضربدر ۱ ₊ نمره پایانی نوبت دوم ضربدر ۴) ÷ ۸
اگر دانش‌آموز از تبصره استفاده نکند چه می‌شود؟
اگر چه این قوانین کاملاً به صورت خودکار بر کارنامه وضع می‌شوند، اما استفاده از تک ماده و تبصره اجباری نیست. در صورتی که دانش‌آموز نخواهد از مفاد این قوانین استفاده کند، باید به همراه والدین خود به مدرسه مراجعه کرده و برای شرکت در امتحانات شهریور ماه درخواست کتبی بدهد.
مزیت شرکت مجدد در امتحان به جای استفاده از قوانین تک ماده و تبصره این است که نمره بالاتر دانش‌آموز در امتحان بعدی، در کارنامه او جایگزین خواهد شد. از همین رو بسیاری از دانش‌آموزان ترجیح می‌دهند برای ترمیم معدل خود به جای استفاده از این قوانین جبرانی، مجدد در امتحانات شرکت کنند.
تاثیر تک ماده بر معدل
استفاده از تک ماده باعث می‌شود که دانش‌آموزان با نمره زیر ۱۰، درس خود را پاس کرده و به مقطع تحصیلی بعدی وارد شوند. با این حال نمره زیر ۱۰ آنها در کارنامه‌شان ثبت شده و در معدل دانش‌آموز لحاظ می‌شود. از همین رو پس از استفاده از تک ماده معدل کل به شدت کاهش پیدا می‌کند. به ویژه زمانی که یک درس ضریب بالاتری نسبت به سایر دروس داشته باشد، نقش استفاده از تک ماده در افت معدل قابل توجه است. به طور کلی دروس تخصصی نسبت به دروس عمومی ضریب بالاتری دارند و اغلب دانش‌آموزان در همین دروس نمره پایین‌تری به دست می‌آورد.
اهمیت این موضوع از آن جهت است که معدل کل دانش‌آموز در پایه دوازدهم نقش مهمی در قبولی کنکور او دارد. معدل پایه دوازدهم به طور میانگین ۴۰ درصد از رتبه کنکور فرد را تشکیل می‌دهد. از این رو می‌توان گفت استفاده از تک ماده در قبولی کنکور دانش‌آموز به شدت اثرگذار است.
به همین دلیل توصیه می‌شود دانش‌آموزانی که معدل کل آنها بین ۱۰ تا ۱۳ است، به جای استفاده از قوانین تک ماده و تبصره، برای شرکت در امتحانات شهریور ماه وقت بگذارند تا هم نمرات بالاتری کسب کنند و هم شانس خود را برای قبولی در کنکور افزایش دهند.
کلام آخر
قوانین تک ماده و تبصره برای تسهیل ورود دانش‌آموزان به مقاطع تحصیلی بعدی و جلوگیری از ترک تحصیل دانش‌آموزان وضع شده‌اند. بنابراین در صورتی که دانش‌آموز نتواند به هر دلیلی نمره بالای ۱۰ را در امتحانات پایه متوسطه به دست آورد، می‌تواند از این موارد استفاده کرده و وارد مقطع بعدی شود.
در این مقاله شرح دادیم که تک ماده و تبصره در چه مواقعی مورد استفاده قرار می‌گیرند و شرایط استفاده از آنها را نیز به صورت مفصل توضیح دادیم. اما با توجه به اینکه تبصره و تک ماده نقش قابل توجهی بر معدل کل دانش‌آموزان و ورود آنها به دانشگاه دارد، توصیه می‌شود که دانش‌آموزان تا حد ممکن برای ترمیم معدل خود وقت بگذارند.
