کلاس‌های درس، فضاهای مهمی در زندگی روزمره کودکان هستند. چگونگی برپایی کلاس‌های درس بر یادگیری بچه‌ها تاثیر گذاشته و تعیین‌کننده تجربه آنها از کل فرآیند آموزش است. امروزه بسیاری از مدارس به کلاس‌های یادگیری فعال روی می‌آورده و در حال پیکربندی مجدد فضاهای خود هستند و از تکنولوژی برای کمک به مشارکت دانشآموزان در یادگیری استفاده می‌کنند. این مقاله نظرات دو مدیر مدرسه در ایالات متحده آمریکا را بازگو می‌کند که مجموعه آنها روی به کلاس‌های یادگیری فعال آورده‌اند.
یادگیری فعال چیست؟
یادگیری فعال طیف وسیعی از راهبردهای آموزشی است که طی آن دانش‌آموز فعالانه با مربی در تعامل است و از او خواسته می‌شود در فرآیند یادگیری شرکت کنند. شیوه‌ای کاملا در تضاد با روش‌های سنتی آموزش که در آن دانش‌آموز صرفا یک دریافت‌کننده منفعل دانش از دبیر بود. این نوع یادگیری می‌تواند اشکال مختلفی داشته باشد و در هر زمینه‌ای اجرا شود. معمولا دانشآموزان درگیر فعالیت‌های کوچک و بزرگ حول محور نوشتن، صحبت کردن، حل مسئله و تأمل می‌شوند، با سایر هم‌کلاسی‌ها کار می‌کنند و یادگیری را رقم می‌زنند.
این رویکرد آموزشی فعالیت‌های کوتاه و ساده مثل یادداشت نویسی، حل مسئله و بحث‌های کلاسی تا فعالیت‌های طولانی‌تر مانند مطالعات موردی، بازی‌های نقش‌آفرینی و یادگیری ساختاریافته تیمی را شامل خواهد شد.
تفاوت یادگیری فعال با یادگیری غیرفعال
در جدول زیر تفاوت‌های دو نوع یادگیری فعال و غیرفعال را مشاهده می‌کنید.
|
ویژگی |
یادگیری فعال |
یادگیری غیرفعال |
|
مشارکت دانشجویان |
دانش آموزان کاملا در فرآیند یادگیری مشارکت دارند. |
دانش آموزان صرفا گوش می‌دهند و حفظ می‌کنند. |
|
محیط یادگیری |
محیط یادگیری دانش آموز محور است. |
محیط یادگیری معلم محور است. |
|
نقش معلمان |
معلم نقش تسهیل‌کننده را دارد و همراه با بچه‌ها یاد می‌گیرد. |
معلم بر موضوع درسی کاملا مسلط است. |
|
نقش دانش آموزان |
نقش دانش آموز پرسش و انتقاد از اطلاعات دریافتی است. |
نقش دانش آموز صرفا دریافت اطلاعات و پذیرش بی چون و چراست. |
|
نوع تفکر |
توسعه تفکر واگرا |
توسعه تفکر همگرا |
|
روش کسب دانش |
یادگیری با ترکیب اطلاعات دریافتی حاصل می‌شود. |
یادگیری از طریق درونی‌سازی اطلاعات حاصل می‌شود. |
یادگیری فعال چه مزیت‌هایی دارد؟
بزرگ‌ترین مزیت نشستن در کلاس یادگیری فعال، منفعل نبودن دانش‌آموز است. قبل‌تر دانشآموزان صرفا روی صندلی‌های خود می‌نشستند و گوش می‌دادند. بنابراین خیلی زود حوصله‌شان سر می‌رفت و حواسشان از درس پرت می‌شد. یادگیری فعال با مشارکت دادن دانشآموزان در کلاس، یادگیری را موثرتر می‌کند و مزایای زیر را به‌دنبال دارد:
- توسعه مهارت‌های مشارکتی؛ در محیط‌های تیم‌محور، دانشآموزان را در مضیقه می‌گذارد که حتما نحوه کارکردن با یکدیگر را یاد بگیرند و اجتماعی شوند!
- تشویق ریسک و ریسک‌پذیری؛ این نوع یادگیری دانشآموزان را از منطقه امنشان که نشستن و گوش دادن بود خارج می‌کند تا افکار خود را حتی به‌غلط به اشتراک بگذارند و از خود دفاع کنند.
- اجبار دانش‌آموز به مطالعه و آمادگی؛ در کلاس یادگیری فعال هیچ‌یک از بچه‌ها نامرئی نیستند! همه باید در بحث مشارکت کنند بنابراین باید مطالب آموخته‌شده قبلی را از بر شده باشند.
- تقویت تعامل در کلاس درس؛ دانشآموزان مدام در کلاس درس با یکدیگر در تعاملند و با حل مسائل، تحقیق درباره مفاهیم، ایده‌پردازی و … با یکدیگر ارتباط عمیق برقرار می‌کنند.
- تقویت تفکر خلاقانه؛ دانش آموزن در کلاس یادگیری فعال به چشم می‌بینند که چطور با به‌کارگیری عضلات خلاقیت در مغز، به ایده‌های بهتر و راه‌حل‌های تازه‌تر دست پیدا می‌کنند.
- تقویت تفکر انتقادی؛ یادگیری فعال تمرکز یادگیری را از هضم منفعلانه و بی چون و چرای اطلاعات به تعامل فعال با منابع و داشتن دیدگاه مخالف تغییر می‌دهد. دانشآموزان یاد می‌گیرند که استدلال‌های قوی‌تری بسازند و پیش‌فرض‌ها را به چالش بکشند.
- تقویت مهارت حل مسئله؛ دانش‌آموز در کلاس یادگیری فعال می‌داند که هیچ‌کس همه پاسخ‌ها را ندارد و باید خود به‌تنهایی یا با مشارکت بقیه دنبال جواب بگردد.
کلاس‌های یادگیری فعال چه هستند؟
کلاس‌های یادگیری فعال، کلاس‌های دانش‌آموز-محور و غنی از فناوری و تکنولوژی هستند که ویژگی‌هایی همچون آزادی در نحوه نشستن در کلاس دارند و مدل فضاهای کاری آنها به نحوی‌ست که باعث تشویق به همکاری و تعامل هر چه بهتر افراد می‌شود.
هر چند که این موضوع شاید مانند مدی زودگذر به نظر برسد، اما این نوع محیط دقیقا همان چیزی است که دانشآموزان در حال حاضر به آن نیاز دارند. بسیاری از ما نمی‌خواهیم فناوری‌هایی را که از آنها در طول یادگیری و کلاس‌های از راه دور استفاده کرده‌ایم، رها کنیم. در عین حال، به فضاهایی نیاز داریم که همکاری، ارتباط و کار تیمی را تقویت کنند، مفهومی که آن را به واقع در دوران آموزش آنلاین از دست داده بودیم.
ویژگی‌های کلاس یادگیری فعال
یادگیری فعال یک رویکرد یادگیرنده محور، مشارکتی، تجربی، مبتنی بر تحقیق، تأملی و متنوع برای آموزش و یادگیری است. در کلاس یادگیری فعال تمرکز از روی مربی برداشته و روی یادگیرنده قرار می‌گیرد. این یعنی دانشآموزان نقش اول فرایند یادگیری هستند و با پرس‌و‌جو، کاوش و تامل، به کسب دانش می‌پردازد. معلمان و مربیان می‌توانند با ترکیب راهبردهای یادگیری فعال، تعامل فراگیران و امکان حفظ و درک مطالب را افزایش دهند. از ویژگی‌های این کلاس‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- یادگیرنده محور: یادگیری فعال حول محور یادگیرنده است و دانش، علایق و نیازهای یادگیرنده را در نظر می‌گیرد. این فعالیت‌ها به گونه‌ای طراحی شده‌اند که یادگیرنده را درگیر کرده و مشارکت فعال آنان را در فرآیند یادگیری ارتقا دهند.
- مشارکت: یادگیری فعال دانشآموزان را وادار به همکاری با یکدیگر می‌کند. این همکاری می‌تواند در شکل‌های مختلفی گروهی یا دو نفره باشد و تعامل اجتماعی و تبادل ایده‌ها را ترویج کند.
- کسب تجربه: یادگیری فعال یادگیرنده را درگیر فعالیت‌های تجربی شامل شبیه سازی، مطالعات موردی، حل مسئله و فعالیت‌های عملی می‌کند تا امکان کاوش، آزمایش و فهم مطالب را داشته باشد.
- پرس‌و‌جو: کلاس یادگیری فعال پر از پرسش و پاسخ، تحقیق و تحلیل است. این فعالیت‌ها، تفکر انتقادی، حل مسئله و خلاقیت را تقویت می‌کنند.
- تنوع: یادگیری فعال می‌تواند شکل‌های مختلفی داشته باشد و با زمینه‌های مختلف یادگیری سازگار شود. فعالیت‌های این کلاس‌ها می‌تواند شامل بازی‌ها، مناظره‌ها، نقش‌آفرینی و انواع فعالیت‌های تعاملی و جذاب باشد.
چالش‌های یادگیری فعال
اگرچه یادگیری فعال فواید بسیاری دارد، همچنین چالش‌هایی وجود دارد که مربیان گهگاه در اجرای این رویکرد با آن مواجه می‌شوند. برخی از مهمترین آنها عبارت‌اند از:
-
- محدودیت زمانی: برنامه‌ریزی و اجرای فعالیت‌های مرتبط با یادگیری فعال زمان‌بر است و کار مربی را به‌خصوص در کلاس‌های بزرگ سخت می‌کند.
- مقاومت فراگیران در برابر تغییر: طبیعتا دانش‌آموزانی که به شیوه تدریس سنتی عادت کرده‌اند، در برابر خروج از منطقه امن خود و همگام‌شدن با یادگیری فعال مقاومت به خرج می‌دهند.
- ارزیابی در کلاس یادگیری فعال: در این کلاس‌ها با توجه به کیفی بودن ماهیت فعالیت‌ها، ارزیابی دانشآموزان کار راحتی نیست و مربی برای اندازه‌گیری میزان پیشرفت و اطمینان از درک دانشآموزان، باید به فکر راهکارهای تازه‌ای باشد.
- مدیریت کلاس درس: فعالیت های یادگیری فعال می تواند پر سر و صدا و پر هرج و مرج باشد، به خصوص اگر یادگیرندگان در گروه کار کنند. مربیان ممکن است نیاز به توسعه استراتژی های مدیریت کلاس درس موثر داشته باشند تا اطمینان حاصل شود که همه یادگیرندگان درگیر و در حال انجام وظیفه هستند.
- نبود منابع کافی: برخی از فعالیت‌های یادگیری فعال به منابع یا تجهیزات تخصصی نیاز دارد که تهیه همه آنها برای مجموعه آموزشی امکان‌پذیر نیست! بنابراین مربی ناچار است از منابع موجود در چارچوب بودجه مرکز استفاده کند.
سوالاتی که در مورد تشکیل کلاس‌های یادگیری فعال باید بپرسیم
چگونه تعادل ایجاد کنیم؟
برای پاسخ به این سوال سراغ دو مدیری رفتیم که روش‌های سنتی مدرسه خود که آموزشی مبتنی بر محوریت و متکلم وحده بودن معلم را کنار گذاشته و محیط کلاس را بر اساس یادگیری فعال و استفاده همه جانبه از تکنولوژی شکل داده‌اند. تغییراتی که در پی تقویت مفاهیمی چون کشف و جستجو است.
مارک هس، مدیر مدرسه ابتدایی «مری هلن – Mary Helen» در والدلیک میشیگان و چاد لوئیس، مدیر مجموعه «Tampa Preparatory» در تامپای فلوریدا به این سوالات پاسخ دادند.
چگونه تصمیم به ایجاد کلاس‌های یادگیری فعال در مدارس خود گرفتید؟
چاد: در چند سال گذشته، تغییراتی در امر تعلیم و تربیت پدید آمده است. آموزش، تعاملی‌تر شده و دانشآموزان مسئولیت بیشتری را در قبال یادگیری خود می‌پذیرند. محیط آموزشی سابق، ما را عقب نگه می‌داشت و نیاز داشتیم که از یک الگوی معلم-محور به یک محیط دانش‌آموز-محور و مشارکتی بدل شویم. این بدین معناست که ما باید محیط فیزیکی خود را تغییر می‌دادیم.
مارک: من حقیقتا معتقدم محیط یادگیری‌ای که معلم برپا می‌کند، مهمترین عامل در فرآیند مشارکت دانشآموزان در کلاس درس است. محیط یادگیری شامل محیط فیزیکی، مبلمان، فناوری و ابزارهایی است که به دانش آموزان کمک می‌کند تا با محتوای آموزشی درگیر و در فرآیند یادگیری همکاری داشته باشند.
بیشتر بخوانید: ۱۱ استراتژی برای علاقه مند کردن دانشآموزان به یادگیری
اولین گام در پیاده سازی این تغییرات چیست؟
چاد: ما از معلمان خود پرسیدیم که به نظر شما یک کلاس درس یادگیری فعال چگونه خواهد بود. البته نه از لحاظ فناوری یا وسایل، بلکه از نظر احساسی که در آن وجود دارد. برخی از توصیفاتی که معلمان مطرح کردند عبارت بودند از انعطاف پذیری، تعاملی، راحت و مشارکتی. این پاسخ‌ها به ما در طراحی اتاق‌ها کمک کرد.
مارک: مهمترین عامل، ذهنیت ما از موضوع است. اینکه واقعاً می‌خواهیم چه کاری انجام دهیم؟ چگونه می‌توانیم برنامه درسی را در نظر بگیریم و آن را طوری عملی کنیم که معلمان و دانش آموزان بتوانند به درستی با محتوای درسی تعامل داشته باشند و درگیر آن شوند؟ ما نظرسنجی‌هایی از معلمان، دانشآموزان، والدین و جامعه درگیر با مدرسه انجام دادیم و محیط فیزیکی را به صورتی طراحی کردیم که یک محیط مشارکتی و تعاملی را میسر کند.
چه تغییراتی در فضاهای فیزیکی خود ایجاد کردید؟
مارک: ما یک بازسازی کامل انجام دادیم. مدرسه را تا حد اسکلت ساختمان تخلیه کرده و دوباره ساختیم. صندلی‌های انعطاف‌پذیر، میز و صندلی‌هایی با قابلیت تنظیم ارتفاع و مبلمان چرخدار متحرک را وارد محیط کردیم که به راحتی با محیط‌های آموزشی مختلف سازگار می‌شوند.
چاد: علاوه بر فضاهای کاری انعطاف‌پذیر، یکی از جالب‌ترین ویژگی‌های مدرسه ما این است که همه اتاق‌ها دارای تخته‌هایی هوشمند روی تمام دیوارها هستند. این تخته‌ها باعث می شوند امکان نوشتن یا نمایش مطالب در کل اتاق به صورت دیجیتالی و فیزیکی میسر باشد. این ایده کل فضای کلاس را قابل استفاده و انعطاف‌پذیر می‌کند.
از چه فناوری‌ها و ابزارهای تکنولوژی در محیط آموزشی خود استفاده کرده‌اید؟
مارک: همه فضاهای آموزشی در ساختمان ما، دارای دوربین‌های مخصوص بزرگنمایی و نمایش محتوای مورد نظر معلم یا همان «Doc Cam» و پروژکتورهای تعاملی است که همزمان با داشتن تصویری واضح و بدون سایه، امکان نوشتن و پاک کردن روی تخته‌های هوشمند را برای شما فراهم می‌آورد. علاوه بر این، بازسازی ما شامل کابل‌کشی‌های جدید HDMI، شبکه قوی، سرورهای ارتقا یافته و مودم اینترنت در هر کلاس درس است.
چاد: کلاس‌های راهنمایی و دبیرستان ما دارای پروژکتور، تلویزیون‌های هوشمند، سیستم‌های تقویت صدا و یک پنل لمسی است که نیاز به داشتن تعداد زیادی کنترل را برطرف می‌کند. همچنین، ما از پروژکتورهایی برای انجام نقشه برداری سه بعدی نیز استفاده می‌کنیم.
این تغییرات چه تاثیری بر جریان کلاس‌ها داشته است؟
مارک: الان بیشتر تمرکز بر یادگیری و کشف است و سیستمی که در آن معلم، ارائه دهنده و دانشآموزان دریافت کننده صرف هستند، کمتر مطرح است. با مشارکت و همکاری بیشتر دانشآموزان، جریان فعال‌تری در کلاس وجود دارد.
کاملا مشهود است که معلمان احساس راحتی بیشتری در کلاس دارند. آنها به جای اینکه همیشه تحت فشار باشند بخشی فعال از فرآیند یادگیری می‌شوند.
چاد: بزرگ‌ترین فایده‌ای که دیده‌ام این است که می‌توانم روزی۲-۳ بار از کنار یک کلاس عبور کنم و هر بار ترکیبی کاملا متفاوت ببینم. صبح ممکن است معلم در حال سخنرانی باشد. ۱۰ دقیقه بعد، گروهی از بچه‌ها با هم روی پروژه‌ای کار می‌کنند در حالی که گروهی دیگر مشغول فعالیت دیگری هستند. معلم‌ها را می‌بینم که در اطراف دانشآموزان راه می‌روند و بچه‌ها در حال برنامه‌ریزی می‌کنند کار کردن با یکدیگر هستند.
به نظر شما بهترین مزیت کلاس درس یادگیری فعال چیست؟
چاد: مدرسه ما تلفیقی از محیط‌های انعطاف‌پذیر، بدون محدودیت و بسیار روان است. در کلاس‌های درس ما، جلوی کلاس یا ته کلاس معنی ندارد و به معنای واقعی کلمه یک فضای آموزشی است. این تغییرات به مفهوم برابری در کلاس و عدالت آموزشی کمک زیادی می‌کند. همه دانشآموزان به مساوات به آموزش، تعامل و اشتراک‌گذاری دسترسی دارند.
مارک: باید تاکید کنم که فقط محیط فیزیکی نیست که تفاوت ایجاد می‌کند بلکه نوع نگرشی که با آن همراه است باعث تغییرات می‌شود. همه افراد در مدرسه برای این تغییر با یکدیگر همکاری می‌کنند. محیط مجموعه امن، مثبت و انگیزشی، الهام‌بخش و دانش‌آموز-محور است. البته که داشتن مبلمان و تکنولوژی عالی است و حتما باعث این امر می‌شود، اما این عوامل تنها فاکتورهایی نیست که مهم هستند بلکه اهمیت بیشتر، در نوع نگرش و برآوردن نیازهای هر روزه همه کودکان است.
بیشتر بخوانید: آموزش و پرورش در دنیای پس از کرونا
