هدایت تحصیلی، فرایند راهنمایی و ارائه مشاوره به دانش‌آموزان برای انتخاب رشته است. این کار در واقع برای شناسایی استعدادها و توانمندی‌های هر فرد جهت تحصیل در رشته‌های مختلف نظری، فنی و حرفه‌ای و کار و دانش انجام می‌گیرد. در این مقاله ضمن بررسی چیستی، اهداف و نحوه هدایت تحصیلی دانش‌آموزان، به شرح ملاک‌ها و تبصره‌های مهم پیرامون آن نیز می‌پردازیم. همچنین در این مطلب ابعاد و چگونگی آزمون‌های استعداد و رغبت تحصیلی و زمان ارائه نتایج آن مورد بررسی قرار خواهد گرفت و در پایان به چند سوال مهم و پرتکرار در این زمینه پاسخ خواهیم داد. با ادامه این مطلب ما را همراهی کنید.
هدایت تحصیلی چیست؟
بر اساس اعلام وزارت آموزش و پرورش، در پایان دوره اول متوسطه، دانش‌آموزان باید شاخه و رشته تحصیلی خود را انتخاب کنند. این فرایند با بررسی نتایج عملکرد درسی و تربیتی آنها انجام خواهد شد. همچنین آزمون‌های متعددی برگزار می‌شود که میانگین نمرات آن در پرونده مشاوره تحصیلی دانش‌آموزان تاثیرگذار است.
در فرایند هدایت تحصیلی، دانش‌آموزان بر مبنای ویژگی‌های شخصیتی خویش، به صورت آگاهانه تصمیم می‌گیرند که در رشته مورد علاقه خود ثبت نام کنند تا در آینده در شغل مد نظرشان مشغول به کار شوند. اهمیت پرونده مشاوره تحصیلی به اندازه‌ای است که از دوران ابتدایی آغاز می‌شود.
پایان دوره دوم متوسطه، مهم‌ترین مرحله هدایت تحصیلی است. در این مقطع مشاوره‌های ویژه‌ای برای ورود به تحصیلات تکمیلی و بازار کار ارائه می‌شود و دانش‌آموزان می‌توانند با استفاده از این مشاوره‌ها بهترین انتخاب را داشته باشند.
اهداف هدایت تحصیلی
سرنوشت هر دانش‌آموز برای حضور در بازار کار و تحصیل در رشته‌های دانشگاهی مختلف، به هدایت تحصیلی وابسته است. زیرا دانش‌آموزان انرژی، خلاقیت و استعدادهای متفاوتی دارند که باید آن را شناسایی کنند و در جهت صحیح به کار ببرند.
بر اساس آیین نامه وزارت آموزش و پرورش، هدف اصلی این برنامه گسترش و تنوع دادن به مشاغل و مهارت‌های مورد نیاز جامعه است. از سوی دیگر تعلیم و تربیت دانش‌آموزان در همه دوره‌های تحصیلی باید بر اساس یک برنامه‌ریزی صحیح انجام گیرد که از این طریق میسر می‌شود.
دستاورد اصلی این برنامه، هدایت دانش‌آموزان به سمت رشته‌ها، مشاغل و مهارت‌های مورد نیاز حال و آینده کشور است. از دیگر اهداف آن، کمک به هدایت متوازن دانش‌آموزان در همه شاخه‌ها و رشته‌های تحصیلی و بر اساس سیاست‌های توسعه است.
فرم هدایت تحصیلی
در پایان مقطع نهم، دانش‌آموزان از طریق سایت همگام فرم‌های هدایت تحصیلی را پر می‌کنند. هدف از پر کردن این فرم‌ها ایجاد پرونده مشاوره برای هدایت تحصیلی دانش‌آموزان و مطابق با طرح جامع آموزش و پرورش است.
هر پرونده به صورت جداگانه شامل ۷ فرم می‌شود که توسط دانش‌آموز، اولیا، دبیران و مشاوران مدرسه تکمیل می‌گردند. با تکمیل این فرم‌ها، علاقمندی‌ها و توانایی‌های دانش‌آموزان شناسایی شده و رشته متناسب هر فرد به او معرفی می‌گردد.
ملاک‌های هدایت تحصیلی پایه نهم
عوامل زیادی در هدایت تحصیلی دانش‌آموزان نقش ایفا می‌کنند. پرونده هر دانش‌آموز ۱۰۰ امتیاز دارد که بر مبنای شش مولفه، تقسیم بندی شده است. این مولفه‌ها شامل موارد زیر می‌شوند:
نظر دانش‌آموز
۱۰ درصد از کل امتیاز دانش‌آموزان به انتخاب و اولویت‌بندی آنها اختصاص داده شده است. دانش‌آموزان با پر کردن فرم‌های نظرسنجی و با تجزیه و تحلیل اطلاعاتی که به آنها داده می‌شود، تصمیم می‌گیرند که به کدام رشته تحصیلی وارد شوند تا در آینده پشیمان نگردند.
عملکرد تحصیلی
مهم‌ترین بخش از پرونده مشاوره تحصیلی دانش‌آموزان، به نتایج عملکرد تحصیلی آنها یا همان نمرات درسی‌شان باز می‌گردد. ۳۵ امتیاز به این بخش اختصاص یافته است که بر مبنای کارنامه‌های پایه هفتم، هشتم و نهم تحصیلی محاسبه می‌گردد. دروس تخصصی متناسب با رشته‌های تحصیلی مد نظر دانش‌آموز، در این قسمت نقش اساسی دارند. این دروس در پایه‌های هفتم و هشتم با ضریب ۱ و در پایه نهم با ضریب ۳ محاسبه می‌شوند.
آزمون‌های مشاوره‌ای
سوالات این آزمون‌ها به گونه‌ای طراحی شده‌اند که به خوبی علاقه و توانمندی‌های دانش‌آموزان را می‌سنجند. آزمون‌های مشاوره‌ای شامل آزمون هوش یا توانمندی و آزمون رغبت می‌شود. این آزمون‌ها به هیچ عنوان پیچیده نیستند یا از قبل نیازی به مطالعه و مرور ندارند.
نظر معلمان
۱۰ امتیاز هدایت تحصیلی دانش‌آموزان توسط معلمان داده می‌شود. معلمان معمولاً زمانی امتیاز خوب می‌دهند که دانش‌آموز در انجام فعالیت‌های کلاسی و خارج از مدرسه کوشا باشند. بنابراین میتوانید با فعال بودن در کلاس درس این امتیاز را به راحتی به‌دست آورید.
نظر والدین
۵ درصد از امتیاز پرونده مشاوره تحصیلی دانش‌آموزان به نظر والدین آنها باز می‌گردد. بنابراین دانش‌آموزانی که می‌خواهند بالاترین امتیاز را کسب کنند، بهتر است با والدین خود هماهنگ باشند.
نظر مشاور مدرسه
۱۰ امتیاز در دستان مشاور مدرسه قرار دارد. مشاور برای ارائه این نمره به بررسی پرونده تحصیلی دانش‌آموز در دوره ابتدایی و متوسطه می‌پردازد. سپس با در نظر گرفتن نتایج آزمون‌ها، عملکرد درسی، مصاحبه با دانش‌آموز و والدین و توجه به فعالیت‌های کلی دانش‌آموز، به او امتیاز می‌دهد.
تبصره‌های مهم در مورد هدایت تحصیلی
هدایت تحصیلی دانش‌آموزان در پایه نهم بر اساس آیین نامه‌های وزارت آموزش و پرورش انجام می‌گیرد. در این آیین نامه اهداف، ملاک‌ها، آزمون‌ها و تبصره‌های مربوطه ارائه شده است که توجه به آنها بسیار مهم است. در ادامه دو تبصره مهم را شرح می‌دهیم.
تبصره ۱
هدایت دانش‌آموزان به شاخه و رشته‌های تحصیلی در پایان پایه نهم، براساس ملاک‌های ماده ۳ (یعنی انتخاب دانش‌آموز، عملکرد تحصیلی دانش‌آموز، نظر معلمان، نتایج آزمون‌های مشاوره‌ای، نظر والدین، دانش‌آموزان و نظر مشاور) انجام می‌گیرد. همچنین در این روند نیاز و امکانات محلی، منطقه‌ای، استانی و کشوری مد نظر قرار دارد.
تبصره ۲
بر مبنای این تبصره، در صورتی که سوابق و عملکردهای تحصیلی دانش‌آموزی با توجه به شرایط قابل قبول، دچار اشکال شده باشد، سوابق و عملکرد پایه قبلی او ملاک امتیازدهی خواهد بود.
آزمون هدایت تحصیلی چیست؟
آزمون هدایت تحصیلی، مجموعه‌ای از آزمون‌های هوش یا استعداد، رغبت یا شخصیت و ارزش‌های تحصیلی و شغلی دانش‌آموزان است. به طور کلی آزمون‌های استعداد و رغبت شامل ۳۰۰ سوال هستند. این آزمون‌ها به صورت آنلاین و از طریق سایت همگام برگزار می‌شوند. در ادامه این دو آزمون اصلی و نحوه کسب نمره در آنها را معرفی می‌کنیم.
آزمون توانایی، هوش یا استعداد؟
این آزمون شامل مجموعه‌ای از سوالات است که در آن توانمندی‌های دانش‌آموز مورد بررسی قرار می‌گیرد. در این فرآیند استعدادهای مختلف فرد شناسایی می‌شود. اگر دانش‌آموز در این آزمون نمره بالای ۱۲۰ کسب کند، می‌تواند به راحتی به هر رشته‌ای که می‌خواهد وارد شود. نمره بالای ۹۰ نیز به طور کلی یک نمره خوب محسوب شده و مشکلی در هدایت تحصیلی دانش‌آموزان ایجاد نخواهد کرد.
آزمون رغبت
هدف از انجام این آزمون، کشف علایق دانش‌آموزان در رشته‌های مختلف است. پرسش‌های آزمون رغبت مانند سوالات درسی نیستند که نیاز به آمادگی داشته باشند. بلکه ترکیبی از سوالاتی هستند که در آنها گرایش دانش‌آموزان به یک رشته خاص سنجیده می‌شود.
دریافت نتایج هدایت تحصیلی
نتایج هدایت تحصیلی دانش‌آموزان معمولاً بعد از اعلام نتایج امتحانات نهایی، در پایگاه رسمی اطلاع رسانی هدایت تحصیلی دانش‌آموزان و سایت همگام بارگزاری می‌شود. نکته مهم در خصوص اعلام نتایج این است که برآورد نهایی هدایت تحصیلی دانش‌آموزان که از ۱۰۰ امتیاز محاسبه می‌شود، صرفاً جنبه توصیه‌ای دارد و اجباری برای ثبت نام دانش‌آموز در یک رشته خاص وجود ندارند.
سوالات متداول
معمولاً دانش‌آموزان در خصوص فرایند هدایت تحصیلی سوالات پرتکراری را مطرح می‌کنند که اغلب به مباحث مربوط به تغییر رشته و تفاوت نتایج آزمون با اولویت‌هایشان باز می‌گردد. در ادامه برخی از مهم‌ترین سوالات متداول پاسخ داده شده است.
اگر نتیجه هدایت تحصیلی با اولویت دانش آموز یکی نباشد، می‌تواند وارد رشته مد نظر خود شود؟
هیچ اجبار و التزامی برای ثبت نام دانش‌آموزان در یک رشته خاص وجود ندارد. اما در نظر داشته باشید که فرایند هدایت تحصیلی بر اساس یک مطالعه نظام‌مند بر عملکرد، استعداد و توانمندی‌های دانش‌آموز انجام می‌گیرد. بنابراین بهتر است مشاوره‌های تحصیلی را جدی بگیرید و از راهنمایی‌هایی که ارائه می‌گردد استفاده کنید.
آیا می‌توانم در مقطع متوسطه دوم تغییر رشته بدهم؟
حتی پس از گذراندن فرایند استعداد تحصیلی میتوانید تغییر رشته بدهید. اما تغییر رشته معمولاً شرایط و قوانین خاص خود را دارد که باید به آن آگاه باشید. به عنوان مثال باید در دروس خاصی نمره بالایی را کسب کرده باشید.
آیا در فرایند انتخاب رشته نمرات نوبت اول پایه نهم نیز محاسبه می‌شوند؟
در فرایند انتخاب رشته، میانگین نمرات پایه هفتم، هشتم و نهم دانش‌آموزان در یک سری دروس مرتبط با رشته انتخابی مورد بررسی قرار می‌گیرند. از آنجا که نمرات نوبت اول بر مجموع نمره سالانه دانش‌آموزان تاثیر می‌گذارند، می‌توان گفت نمرات این نوبت در فرایند هدایت تحصیلی نقش مهمی دارد.
مسئول هدایت تحصیلی دانش‌آموزان پایه نهم چه کسی است؟
فرایند برنامه‌ریزی و هدایت تحصیل دانش‌آموزان توسط مشاور مدرسه انجام می‌گیرد. اما تایید نتایج هدایت تحصیلی و نظارت بر فعالیت مشاور مدرسه بر عهده مدیر مدرسه است.
آیا نتیجه هدایت تحصیلی نهمی‌ها به شخص دانش‌آموز داده می‌شود؟
مشاهده و پرینت برگه هدایت تحصیلی دانش‌آموزان تنها توسط مدیر مدرسه امکان‌پذیر است. البته معمولاً این نتایج در اختیار دانش‌آموزان و والدین آنها نیز قرار داده می‌شود.
جمع‌بندی
هدف اصلی هدایت تحصیلی دانش‌آموزان این است که به صورت آگاهانه و با توجه به استعدادها و توانمندی‌های خود در رشته‌ای تحصیل کنند که متناسب شرایط آنها باشد. هدایت تحصیلی در واقع مجموعه‌ای از برنامه‌ریزی‌ها، آزمون‌ها و سنجش توسط مشاوران مدرسه است.
این فرآیند طبق یک رویکرد خاص و برای حفظ توازن ورود به رشته‌های مختلف و نیز توسعه کشور انجام می‌گیرد. با این حال علی رغم برنامه‌ریزی‌ها و تلاش‌های مسئولین مدارس و والدین هیچ اجباری برای انتخاب رشته‌های خاص وجود ندارد.
البته شروطی همچون کف نمره برای برخی از رشته‌ها وضع شده است. دانش‌آموزان باید در کنار بالا بردن امتیاز هدایت تحصیلی خود، برای ورود به رشته مد نظر حداقل نمره تعیین شده در دروس مشخص شده را کسب کنند.
