مراعات نظیر چیست؟

مقدمه

یکی از زیباترین آرایه‌های ادبی در ادبیات فارسی آرایه مراعات نظیر یا تناسب است. بعضی از دانش آموزان علی‌رغم تدریس خوب معلمان خود، مفهوم این آرایه را به‌خوبی درک نمی‌کنند و نمی‌توانند آن را در متون ادبی و شعرها تشخیص دهند. ما در این مقاله به تعریف این آرایه پرداخته‌ایم و پس از توضیح گام‌های تشخیص مراعات نظیر، مثال‌های متعددی از آن را بیان کرده‌ایم. برای یادگیری دقیق‌تر آن همراه ما باشید.

مراعات نظیر چیست؟

مراعات نظیر یا مراعات النظیر یکی از آرایه‌های ادبی است که دانش‌آموزان در کتاب فارسی مدرسه با آن آشنا می‌شوند. اگر شاعر یا نویسنده‌ای در شعر یا متن ادبی خود کلماتی را در کنار هم قرار دهد که با هم تناسب دارند از این آرایه استفاده کرده است. از این رو به این آرایه تناسب هم گفته می‌شود.

انواع تناسب در مراعات نظیر

تناسب بین کلمات در آرایه مراعات  نظیر می‌تواند از سه نوع باشد:

تناسب جنس

یعنی کلمات متناسبی که برای این آرایه به کار برده شده از یک جنس هستند مثل:

• لب، چشم، دهان که از اجزای بدن هستند
• سوسن، سنبل، یاسمن که همگی نام گل هستند

تناسب مشابهت

اگر کلمات متناسبی که به کار برده شده را بتوان به یکدیگر تشبیه کرد تناسب از نوع مشابهت است. مثل:

• چشم و نرگس
• قد و سرو

تناسب ملازمت و همراهی

کلمات متناسب معمولا همراه با یکدیگر دیده می‌شوند. مثل:

• خسرو و شیرین
• لیلی و مجنون
• شمع و پروانه

به یاد داشته باشید که اجزای مراعات نظیر همواره جزئی از یک کل هستند. مثلا دست و چشم و سر همگی اجزای بدن هستند.

تفاوت مراعات نظیر و تناسب

بسیاری از افراد تفاوتی بین این دو نمی‌بینند و معتقدند هر دو یک آرایه‌اند. در حالی که برخی دیگر معتقدند این دو آرایه متفاوت‌اند. در تفکر گروه دوم، آرایه تناسب زمانی است که فقط بین دو کلمه در متن یا شعر تناسب برقرار شود. اگر تعداد کلمات از دو تا بیشتر بود آرایه مراعات نظیر است. 

قطعا آرایه تناسب ساده‌تر از مراعات نظیر خواهد بود؛ چرا که در کنار هم قرار دادن دو کلمه متناسب آسان‌تر از یافتن چند کلمه هماهنگ و متناسب در متن یا شعر است.

روش تشخیص مراعات نظیر

برای تشخیص آرایه مراعات نظیر این روند را دنبال کنید:

• در نگاه اول تمام کلماتی که فکر می‌کنید با هم هماهنگ هستند را جدا کرده و زیر آنها خط بکشید.
• به معنی شعر و معنی کلمات و محل قرارگیری آن‌ها توجه کنید تا منظور شاعر از آن کلمات را بفهمید.
• دقت کنید که کلماتی که زیرشان را خط کشیدید پس از معنا شدن باز هم با هم تناسب دارند؟
• اگر تعداد این کلمات دو تا بود آرایه تناسب و اگر بیشتر از دو تا بود آرایه مراعات نظیر است.

مثال‌هایی از آرایه مراعات نظیر

در آخر

یافتن مراعات نظیر مانند هر آرایه دیگری به خصوص در شعر نیازمند تمرین و تکرار زیاد است. اگر تا امروز در تشخیص این آرایه دچار مشکل بوده‌اید، با خواندن این مقاله می‌توانید گام‌های تشخیص آن را متوجه شوید و به راحتی این آرایه زیبا را در هر متنی پیدا کنید. امیدواریم با مطالعه این مقاله، پرسش بی‌پاسخی درباره این آرایه زیبای فارسی در ذهنتان باقی نمانده باشد. اگر اطلاعات بیشتری درباره آرایه مراعات نظیر و نحوه تشخیص آن دارید، حتما در بخش نظرات با ما و همراهان ما در میان بگذارید.