کودک شما مستقل است یا وابسته؟

همه والدین یکسری ویژگی‌های رفتاری را می‌پسندند و سعی می‌کنند فرزندان خود را طوری تربیت کنند که در نهایت به آن ویژگی‌های مطلوب دست پیدا کنند؛ به عنوان مثال تقریبا تمامی والدین دوست دارند فرزندانی حرف گوش کن، مسئولیت پذیر، مودب و … داشته باشند. با این وجود مسئله‌ای که ممکن است کمتر به آن توجه کنند، تربیت یک کودک مستقل است. اگر تفاوت کودک مستقل با وابسته را ندانید، بعید است که بتوانید فرزندی کاملا مستقل تربیت کنید. در مطلب امروز قصد داریم به شما بگوییم که یک کودک مستقل و یک کودک وابسته چه ویژگی‌هایی دارند و از چه نظر با هم متفاوت هستند..

استقلال و وابستگی در کودکان

کودکان از بدو تولد تا سال‌های اول کودکی، وابستگی زیادی به والدین‌شان دارند. آن‌ها برای رفع نیازهای جسمی و روحی‌شان به والدین خصوصا مادر وابسته هستند. با بزرگتر شدن کودک، او به تدریج می‌تواند کارهایی نظیر غذا خوردن، دستشویی رفتن، لباس پوشیدن و … را انجام دهد اما همچنان به محبت و حمایت والدین خود وابسته است. با ورود به دوره نوجوانی باید وابستگی او تا حد زیادی از بین رفته باشد و نوجوان شما تقریبا مستقل عمل کند. همانطور که می‌بینید، استقلال در کودکان چیزی نیست که یک شبه حاصل شود و برای هر رده سنی، تعریف خاصی دارد. اما مسئله‌ای که کاملا مشهود است، تأثیر روش تربیتی والدین بر میزان استقلال و وابستگی کودک‌‌‌شان است. تربیت غلط والدین می‌تواند باعث شود که یک کودک، بسیار وابسته‌تر از همسالانش به نظر برسد و حتی برای کارهای ساده و تصمیم گیری‌های متناسب با سن خود نیز به والدین تکیه کند. 

به طور کلی میزان استقلال و وابستگی یک کودک با در نظر گرفتن تفاوت‌های زیر مشخص می‌شود.

• تفاوت‌های عاطفی: کودکان از نظر عاطفی مانند هم نیستند. برخی از کودکان احساسی‌تر هستند در حالیکه بقیه ممکن است خونسردتر به نظر برسند. 
• تفاوت‌های رفتاری: اگر به یک پارک بروید و چند دقیقه کودکان را زیر نظر بگیرید، متوجه تفاوت‌های رفتاری آن‌ها خواهید شد. برخی از آن‌ها محتاطانه عمل می‌کنند، در حالیکه برخی دیگر جسورتر و بی باک‌تر به نظر می‌رسند. برخی پس از افتادن بلافاصله بلند می‌شوند و شروع به دویدن می‌کنند، در حالیکه بعضی از کودکان به آغوش مادر و نوازش او نیاز دارند تا آرام شوند. این تفاوت‌های رفتاری در هر دو جنسیت دیده می‌شود و مختص دختران یا پسران نیست.
• تأثیر محیط خانوادگی: محیط خانوادگی که یک کودک در آن رشد می‌کند، عامل بسیار مهمی در تبدیل شدن او به یک کودک مستقل یا یک کودک وابسته است. سخت گیری‌های زیاد و اعمال محدودیت‌های شدید در محیط خانواده باعث ترسویی، کمرویی و وابستگی شدید کودک در سال‌های بعد خواهد شد.

راه‌کارهای تقویت استقلال کودکان

با وجود تفاوت‌های موجود میان کودکان، نقش والدین در توسعه استقلال کودکان غیر قابل انکار است. به کارگیری توصیه‌ها و راه‌کارهای اثبات شده زیر می‌توانید در تقویت استقلال کودک شما بسیار موثر باشد.

• تقویت پیوند عاطفی

هر چه پیوند عاطفی کودک با والدین خود قوی‌تر و مستحکم‌تر باشد، آمادگی بیشتری برای دور شدن از آن‌ها و کسب استقلال خواهد داشت.

• بیش از حد تذکر ندهید

تذکر دادن بیش از حد به کودک علاوه بر آنکه باعث اضطراب کودک و بی تفاوتی او نسبت به کلام شما می‌شود، او را به یک کودک منفعل و وابسته تبدیل می‌کند که برای انجام هر کاری به تأیید شما نیاز دارد.

• به کودک اجازه اشتباه کردن بدهید

اشتباه کردن، بخشی از روند رشد کودک بوده و اجتناب ناپذیر است. بهترین کار در هنگام اشتباه کردن کودک، آن است که آرامش خود را حفظ کنید، صدایتان را بالا نبرید، به او بگویید که اشتباه کردن ایرادی ندارد و همه آدم‌ها مرتکب اشتباه می‌شوند و روش صحیح انجام آن کار را به او بیاموزید. یکی از تفاوت‌های اساسی کودک مستقل با وابسته آن است که کودک مستقل از اشتباه کردن نمی‌ترسد بلکه از اشتباهات خود درس می‌گیرد.

• به جای کودک جواب ندهید

اگر کسی در حضور شما از کودک‌تان سوالی پرسید، لطفا وسوسه نشوید که بجای او جواب دهید. به عنوان مثال اگر از او پرسید چند سال دارد، صبر کنید تا کودک‌تان خودش جواب بدهد. اگر احساس کردید پاسخ سوال را نمی‌داند، می‌توانید به آرامی در گوش او جواب را بگویید اما به جای او جواب ندهید و همچنین او را وادار به جواب دادن نکنید.

• به طور مستقیم نه نگویید

نه گفتن زیاد به صورت صریح و مستقیم می‌تواند باعث افت اعتماد بنفس کودکان شود. بجای نه گفتن مستقیم، به شکل غیر مستقیم مخالفت کنید. به عنوان مثال در جواب «مامان می‌تونم بستنی بخورم؟» می‌توانید بگویید «بله، البته بعد از خوردن ناهارت»

• آموزش مهارت‌های زندگی

سعی کنید مهارت‌های زندگی مورد نیاز کودک‌تان را متناسب با سنش به او آموزش دهید. تسلط به مهارت‌هایی نظیر غذا خوردن مستقل، پوشیدن لباس به تنهایی، پوشیدن کفش، دستشویی رفتن و دوش گرفتن می‌تواند میزان اعتماد بنفس کودک شما را افزایش دهد و تأثیر زیادی در مستقل شدن او داشته باشد. 

• ارائه فرصت‌های یادگیری مستقل

فرصت‌هایی را فراهم کنید که کودک‌تان بتواند در آن‌ها چیزهای جدیدی یاد بگیرد. به عنوان مثال می‌توانید در برخی از کارهای خانه از او کمک بگیرید. به عنوان مثال جارو زدن، شستن میوه، آب دادن به گل‌ها و … موقعیت‌هایی هستند که کودک‌تان قادر خواهد بود در طی آن‌ها چیزهای جدیدی را به طور مستقل بیاموزد.

• تشویق به تصمیم گیری

در موقعیت‌های مختلفی که متناسب با سن کودک‌تان هستند، او را تشویق به تصمیم گیری کنید. به عنوان مثال امروز لباس آبی رو می‌پوشی یا صورتی؟ برای ناهار ماکارونی دوست داری یا قیمه؟ تقویت قدرت تصمیم گیری به صورت مستقل را از موقعیت‌های ساده شروع کنید و به تدریج به شرایط مختلف تعمیم دهید.

• نقش تعامل با همسالان

شاید تعامل و وقت گذرانی کودک با همسالانش برای شما مسئله ساده‌ای بنظر برسد اما این امر می‌تواند نقش زیادی در پرورش استقلال کودک داشته باشد. کودک در هنگام تعامل با همسالانش معمولا نیاز به ارزیابی شرایط و تصمیم گیری‌های کوچک دارد. او باید بتواند تعارضات ایجاد شده را به روش خودش حل و فصل کند. توصیه اکید آن است که در تعامل کودک با همسالانش دخالت نکنید مگر آنکه خطر آسیب دیدگی کودک را تهدید کند.

• تحمل مسئولیت و پذیرش عواقب

تقویت حس مسئولیت پذیری کودک می‌تواند به استقلال بیشتر او کمک کند. مسئولیت‌هایی متناسب با سن کودک‌تان بر عهده او قرار دهید و او را با عواقب عدم به عهده گرفتن مسئولیت‌هایش آشنا کنید. اما پیش از آن لازم است مطمئن شوید که مسئولیت مورد نظر کاملا مطابق توانایی‌های کودک‌تان است و عواقبی که برای آن در نظر گرفته‌اید نیز بیش از حد سختگیرانه نیست.

سخن پایانی

همه والدین دوست دارند فرزندانی مستقل داشته باشند که از پس کارها و مسئولیت‌های سال‌های آتی زندگی‌شان بربیایند. اما کسب استقلال واقعی کار آسانی نیست. پایه و اساس این ویژگی ضروری در دوران کودکی ساخته می‌شود و شما به عنوان والدین این قدرت را دارید که مهارت استقلال را در کودک خود پرورش دهید و تقویت کنید. استقلال مستلزم آن است که فرد بتواند به نیازهای خود رسیدگی کند و مسئولیت تصمیمات خود را بپذیرد و در عین حال هم افراد اطراف خود و هم محیط خود را در نظر بگیرد. اما کودکان امروزی اغلب استقلال متناسب با سن‌شان را ندارند و متأسفانه، والدین ناخواسته این وابستگی را تقویت می‌کنند و به عنوان یک نیروی مسلط در زندگی فرزندشان باقی می‌مانند. اگر شما هم جزء والدینی هستید که از کودک‌تان بیش از حد حمایت می‌کنید، دائما به او سرویس می‌دهید و نمی گذارید آب توی دلش تکان بخورد، بهتر است بدانید که در حال دامن زدن به مشکل وابستگی کودک‌تان هستید و متأسفانه این رفتارهای به ظاهر محبت آمیز شما می‌تواند روی آینده تحصیلی، شغلی، روابط عاطفی و اعتماد بنفس کودک‌تان تأثیر بشدت منفی بگذارد.

سوالات متداول