توانایی حرکات ظریف دست و یا همان مهارت دستورزی مصداق کارهای روزمرهای است که در طول روز انجام میدهیم. همه ما با شروع روز تخت خود را مرتب میکنیم، مسواک در دست میگیریم، وسایل صبحانه را روی میز میچینیم، دکمههای لباسمان را میبیندیم، بند کفشهایمان را گره میزنیم، درب منزل را باز میکنیم و هزاران کار با دست دیگر. اما این توانایی حرکت دادن دست و کار با دست از کجا شروع شده است؟
شاید ما به یاد نیاوریم اما روزی ما هم برای تمام این حرکات و مهارت انجام کارهای ظریف با دست آموزش دیدهایم و حالا ملکه ذهنمان شده است. این مهارت که مهارت حرکتی ظریف نیز گفته میشود، در واقع توانایی استفاده و دستکاری دقیق اشیاء، ظروف، ابزار و حتی انگشتان و مچ دست به صورت مجزا برای انجام وظایف عملکردی است. یادگیری مهارت دستورزی در کودکان یکی از مهمترین آموزشهایی است که بر رشد کودک تأثیر بسزایی دارد. در ادامه این مطلب به بحث در مورد توانایی دستورزی کودکان و اهمیت آن پرداخته و راههای تقویت این مهارت مهم را بررسی خواهیم کرد. سپس سری میزنیم به دنیای بازیهای کودکانه و ۲۰ نمونه از بازیهای تقویت کننده مهارت دستورزی در کودکان را به شما عزیزان معرفی میکنیم؛ پس تا انتهای این مطلب همراه ما باشید.
مهارت دستورزی، مهارت کار با دست در کودکان
آیا کودک شما پس از استفاده از دستان خود برای فعالیتهای روزانه به راحتی خسته میشود؟ آیا هنگام بستن بند کفش، استفاده از زیپ یا استفاده از مداد مشکل دارد؟ اگر این مشکلات برای شما و کودک دلبندتان آشنا به نظر میرسند، ممکن است زمان آن رسیده باشد که مهارت کار با دست در کودک خود را تقویت کنید. اما مهارت دستورزی چیست؟
توانایی دستورزی یا مهارتهای حرکتی ظریف، توانایی کنترل ماهیچههای کوچک بدن مانند انگشتان دست، مچ دست و غیره است.
چند نمونه از مهارتهای حرکتی ظریف که کودک در طول روز آنها را تجربه میکند، عبارتند از:
- بازی با جورچین یا لگو
- باز کردن در ظرف
- بستن دکمههای روی پیراهن
- بستن بند کفش
اکثر کودکان با افزایش سن به مرور زمان قدرت انگشتان خود را تقویت میکنند. در برخی موارد، کودکان پتانسیل خوبی برای تقویت حرکتهای ظریف دست خود دارند، اما در سالهای اولیه، برای کودکان مهم است که مهارتهای حرکتی ظریف و دستورزی را در خود تقویت کنند. اما این آموزشها از چه زمانی باید شروع شود؟
مهارتهای حرکتی ظریف در چه سنی رشد میکنند؟
همانطور که پیشتر نیز اشاره کردیم، توانایی دستورزی کودکان تاثیر مستقیم و ویژهای روی رشد آنها دارد، بنابراین باید در سالهای اول زندگی کودکان، بستر را برای آموزش اینگونه مهارتهای مهم و ضروری آماده کرد. کودکان در سالهای اول زندگی یعنی حدوداً ۲ تا ۵ سال، مهارت حرکتی ظریف را شروع کرده و مهارت دستورزی برای پیش دبستانی را تا سالهای اول دبستان ادامه میدهند. در طی این سالها همانطور که از نظر جسمی و شناختی رشد میکنند، در یک الگوی کم و بیش قابل پیش بینی به نقاط عطف مختلف مهارتهای دستورزی میرسند.
چرا مهارت دستورزی اهمیت دارد؟
یادگیری و تقویت مهارت دستورزی در سنین مناسب در کودکان میتواند بر توانایی کودک در غذا خوردن، نوشتن، استفاده از رایانه، ورق زدن کتاب و انجام کارهای مراقبت شخصی، مانند لباس پوشیدن و آراستن، تأثیر مثبتی بگذارد. اگر این مهارت به خوبی آموزش داده نشود، میتواند بر امور مختلف زندگی کودک همچون وضعیت تحصیلی، انجام امور روزانه و توانایی کودک برای نشان دادن ظرفیت فکری خود روی کاغذ و… تأثیر بگذارد. از سوی دیگر ضعف عضلات دست در نهایت منجر به مشکلاتی مانند دست خط ضعیف، مشکل در استفاده از قیچی و خستگی هنگام ورزش میشود. در برخی موارد نیزعدم یادگیری اینگونه مهارتها میتواند باعث مشکلات عاطفی مانند عزت نفس پایین یا اضطراب اجتماعی شود. در ادامه با برخی جنبههای مثبت و مزایای تقویت مهارت حرکت ظریف دست در کودکان بیشتر آشنا میشویم.
مزایای تقویت مهارت دستورزی در کودکان
بهبود هماهنگی دست و چشم
یادگیری و تقویت مهارتهای حرکاتی ظریف دست میتواند به بهبود هماهنگی بین آنچه چشمها میبینند و دستها انجام میدهند، کمک کند. این هماهنگی برای فعالیتهایی مانند گرفتن توپ، استفاده از چنگال و چاقو و نوشتن مهم است.
افزایش مهارت در کنترل
یادگیری اینگونه مهارتهای کار با دست، مانند مهارت دستورزی قیچی، به معنای توانایی انجام فعالیتهایی است که نیاز به هماهنگی و کنترل بالایی دارند، مانند استفاده از ماوس کامپیوتر، نواختن پیانو، کار با قیچی یا بستن زیپ.
افزایش اعتمادبهنفس و عزت نفس
عزت نفس و اعتمادبهنفس زمانی بهبود مییابد که کودک از توانایی خود در انجام فعالیتهای مختلف با استفاده از دستهایش، احساس خوبی داشته باشد. این امر به ویژه در مورد فعالیتهایی که زمانی انجام آنها دشوار یا غیرممکن بود صادق است. کودک شما اکنون میتواند با همسالان خود در فعالیتهای مختلف شرکت کند و احساس خوبی نسبت به خود داشته باشد.
مهمترین موانع تقویت دستورزی
کودکانی که در رشد مهارت دستورزی خود با تاخیر روبرو میشوند، اغلب در استفاده از عضلات کوچک دست خود مشکل دارند، بنابراین کارهایی مانند گرفتن مداد رنگی با انگشتانشان دشوار است.
تاخیر در رشد مهارت دستورزی در کودکان، میتواند نشانهای از اوتیسم یا برخی دیگر از شرایط فیزیکی، شناختی یا رشدی باشد. برای مثال نوزادان نارس اغلب دارای تاخیر در رشد حرکتی ظریف هستند. از سوی دیگر کودکان مبتلا به سندرم داون، دیستروفی عضلانی یا فلج مغزی نیز جزو کودکانی هستند که مهارت دست ورزی در آنها به تعویق میافتد.
سایر موانع تقویت دستورزی عبارتند از:
عدم استفاده از لوازم و اسباببازیهای مناسب
وقتی اسباببازیهای مناسب گروه سنی کودک به او داده میشود، کودک میتواند روی آن کار کند و در نتیجه مهارتهای دست ورزی خود را بیشتر توسعه دهد. اگر وسایل یا کارهایی که خیلی سخت هستند به آنها محول شود، به احتمال زیاد با ناامیدی تسلیم شده و مهارتهای لازم را تقویت نمیکنند.
وضعیت بدن
توانایی کنترل اندام تاثیر زیادی بر تقویت مهارتهای حرکتی ظریف دارد. بدون کنترل کلی اندام، کودکان نمیتوانند روی کنترل دست و مچ خود در فعالیتهایی مانند نوشتن، تمرکز کنند. خزیدن و چهار دست و پا راه رفتن، یک راه عالی برای رشد عضلات مرکزی و شانه کودک است. وقتی کودک بدن خود را از یک طرف به سمت دیگر میبرد، به دستهایش نیرویی وارد میشود که این نیرو به رشد ماهیچههای کوچک دست نیز کمک میکند. فراموش نکنید کودک شما برای انجام و تکمیل کارهایی مانند لباس پوشیدن و خوردن یک وعده غذایی به تمرین نیاز دارد.
اختلال پردازشی حسی
گاهی اوقات پردازش حسی کودک میتواند با تقویت مهارت دستورزی او تداخل داشته باشد. یک کودک با اختلال حساسیت لمسی ممکن است فرصتهای مهم خود برای تقویت عضلات دست را از دست بدهد، زیرا لمس وسایل برای او آزاردهنده است. بنابراین این کودکان تمرینی برای تقویت مهارت دست ورزی خود نمیتوانند انجام دهند و این اختلال یکی از موانع تقویت دست ورزی محسوب میشود.
۲۰ بازی برای تقویت مهارت دستورزی کودکان
کودکان مهارتهای حرکتی ظریف مانند مهارت دستورزی را با سرعتهای مختلف آموزش دیده و آنها را در خود تقویت میکنند. کودکان در این حین، ممکن است در کارهای کلیدی مانند گرفتن اشیاء (مانند مداد)، حرکت دادن اشیا با نوک انگشتان و استفاده از ابزارهایی مانند قیچی دچار مشکل شوند. اگر کودک شما نیز با این مشکلات دست و پنجه نرم کرده و یا احساس میکنید نیاز به تقویت مهارت کار با دست دارد؛ این بازیها و فعالیتهای سرگرمکننده را امتحان کنید.
بازی با اسلایم و گل بازی
آموزش مهارت دستورزی با اسلایم و گل بازی یکی از آن بازیهاست که کودکان عاشق آن هستند. این بازیها علاوه بر پرورش خلاقیت در کودک به بهبود مهارتهای حرکتی ظریف او نیز کمک میکنند. فرزندتان را تشویق کنید که با خاک رس یا اسلایم، هر چیزی که دوست دارد بسازد، آن را بفشارد، بکشد، نیشگون بگیرد و بغلتاند! حتی میتوانید از فرزندتان بخواهید که اسلایم را خودش درست کند. دست کودک خود را در این بازی باز بگذارید تا عضلات دستش قوی شود و بتواند به راحتی خلاقیت به خرج داده و هیجاناتش را تخلیه کند.
کارگاه ساخت اسلایم فیلیمومدرسه به بچهها آموزش میدهد تا خودشان اسلایمهای متفاوت درست کنند تا علاوه بر پرورش خلاقیتشان مهارت دستورزی آنها نیز تقویت شود.
نقاشی
نقاشی کردن میتواند به تقویت هماهنگی دست و چشم و مهارت دستی کودک شما کمک کند. رنگهای انگشتی یکی از جذابترین ابزارهای نقاشی برای کودکان است و حسابی به درد تقویت مهارت دستورزی میخورد! نقاشی با انگشت به بچهها این فرصت را میدهد تا از دستان خود استفاده کرده و غرق در رنگهای متنوع شوند؛ همان چیزی که باعث میشود کودک شما زمان بیشتری را صرف تمرین با دست خود کند! از سوی دیگر نقاشی با قلم مو به بچهها کمک میکند قلم مو را در دست گرفته و حرکت دادن مچ دست و کنترل کردن را تقویت کنند.
بازی با اسفنج
یک اسفنج جدید و تمیز، مقداری آب و دو کاسه تمام چیزی است که برای بازی تقویت مهارت دستورزی در کودکان نیاز دارید. کاسه را پر از آب کنید و کاسه دیگر را خالی بگذارید. کودک شما میتواند اسفنج را در آب خیس کند و سپس اسفنج را در کاسه دیگر فشار دهد. این یک بازی ساده است که میتواند دست و ساعد کودک را تقویت کند.
مسابقه برنج
برای انجام این بازی هیجانانگیز یک مشت برنج نپخته را در دو کاسه پلاستیکی تقسیم کرده و یک کاسه خالی در دستتان بگیرید. به فرزندتان یک موچین کوچک پلاستیکی بدهید و خودتان هم یکی بردارید. حالا یک مسابقه ترتیب داده و ببینید چه کسی اولین کسی است که تمام برنجهای خود را با استفاده از موچین به کاسه خالی منتقل میکند. اگر احساس میکنید ریز بودن برنجها کودک را کسل یا اذیت میکند، میتوانید با لوبیا یا مهرههای رنگی کوچک این بازی را ادامه دهید.
آب بازی
حدود یک چهارم یک فنجان را پر از آب کنید. یک فنجان خالی و یک قطره چکان تمیز به کودک خود بدهید. از کودکتان بخواهید که با استفاده از قطره چکان، آب را از یک فنجان به فنجان دیگر منتقل کند. برای مهیج کردن این بازی میتوانید فنجانهای بیشتری به فرزندتان بدهید، رنگ خوراکی را به آب اضافه کنید و این را به یک آزمایش ترکیب رنگ تبدیل کنید. توجه کنید که این بازی علاوه بر تقویت مهارت دستورزی، کنترل و تمرکز کودکتان را نیز بالا میبرد.
باغبانی
حفاری و باغبانی ممکن است به نظر فعالیتهایی باشد که برای ایجاد مهارتهای حرکتی بزرگ مناسبتر هستند، اما بخشهایی در دل این بازی وجود دارد که به کنترل عضلات کوچکتر دست نیاز دارد و از این جهت برای تقویت مهارت حرکتی ظریف نیز مناسب است. به عنوان مثال، انتقال نهال به باغ به مهارتهای هماهنگی دست و چشم برای حمل ایمن گیاه کوچکتر به گودال جدید نیاز دارد. کودک شما همچنین باید بتواند برای حفاری بیل را برداشته و هنگام برداشتن بذرها برای کاشت از گیره یا انبر استفاده کند. علاوه بر این شما از گذراندن وقت با فرزند دلبندتان در فضای باز لذت زیادی میبرید و این بازی قطعاً برای او به یک بازی خاطرهانگیز تبدیل خواهد شد.
آب بازی با بطری یا اسپری
اگر میخواهید روی عضلات انگشتان و دستهای فرزندتان کار کنید، این یک بازی عالی است. بچهها باید بطری را محکم بفشارند تا آب از آن خارج شود! میتوانید از این بازی برای کمک گرفتن از کودک خود در آبیاری گیاهان یا اسپری آب برای پاک کردن نیمکتها و پنجرهها استفاده کنید. اگر مادر یا پدر خلاقی باشید افزودن رنگ خوراکی به بطریهای اسپری میتواند آن را برای کودکتان سرگرم کنندهتر کند!
ساختن اوریگامی
اوریگامی هنر ژاپنی تا کردن کاغذ است. این یک فعالیت عالی برای کمک به بهبود عضلات دست و مهارت است و میتواند راهی جذاب و خلاقانه برای گذراندن اوقات فراغت شما با کودکتان باشد. طرحهای مختلف اوریگامی وجود دارد که میتوانید آنها را امتحان کنید. با طرحهای ساده شروع کرده و سپس به سمت طرحهای پیچیدهتر بروید. شما برای این فعالیت به مقداری کاغذ اوریگامی نیاز دارید که میتوانید آن را از فروشگاههای لوازم تحریر خریداری کنید. همچنین میتوانید از کاغذ رنگی استفاده کرده و آنها را به شکل مربع برش دهید.
میتوانید از آموزش اوریگامی فیلیمومدرسه برای فرزندانتان استفاده کنید.ساخت اوریگامی در عین پرورش خلاقیت، تمرکز و افزایش مهارت ساخت کاردستی در کودکان، نمونه خوبی از بازیهای تقویت کننده دستورزی پیش دبستانی است.
کار با منجوق یا مهره
رد کردن مهره یا منجوق از یک نخ یک راه عالی برای تقویت عضلات دست، مهارتهای حرکتی ظریف و هماهنگی چشم و دست است. همچنین این بازی ساده به رشد صبر و تمرکز در کودک کمک میکند. میتوانید با مهرههای بزرگتر شروع کرده و سپس به سراغ مهرههای کوچکتر بروید، دستبند یا گردنبند بسازید. همچنین میتوانید برای آن دسته از کودکانی که املای کلمات را یاد گرفته اند، از مهرههای حروف استفاده و آنها را تشویق کنید که با مهرهها جمله بسازند.
ساخت کاغذ توپی
اگر میخواهید فرزندتان را وادار به انجام کاری متفاوت کنید، میتوانید این بازی تقویت کننده مهارت دستورزی را امتحان کنید. در این بازی، کودک شما باید یک ورق کاغذ را بگیرد و سپس آن را به یک توپ فشرده تبدیل کند. این فعالیت به قدرت زیاد دست نیاز دارد و برای توسعه مهارتهای حرکتی ظریف عالی است. بعد از اینکه کودک کاغذ را به صورت توپ مچاله کرد، میتوانید از او بخواهید که توپ کاغذی خود را در یک سبد یا سطل بیندازد. میتوانید این را به یک بازی تبدیل کرده و به آرامی هدف را دورتر کنید تا چالش برانگیزتر شود.
کاغذ بری با قیچی
کار با قیچی خود یکی از مهارتهای دستورزی در کودک محسوب میشود. بنابراین اگر از خود قیچی و آموزش کار با آن به کودک شروع کنید، چندان بیراه نرفتهاید! مقداری کاغذ به فرزندتان بدهید و اجازه دهید آن را با قیچی مخصوص کودکان تکه تکه کند. او میتواند کاغذها را به قطعات کوچک یا نوارهای بلند قطعه قطعه کرده و از آنها برای ساختن یک کلاژ یا کار دستی استفاده کند. این بازی کودکانه شامل حرکات دست زیادی است و برای رشد عضلات انگشت بسیار عالی است.
بازی با گیره لباس
وقتی نوبت به رشد عضلات انگشتان و دستها میرسد، فعالیتهای مشابه نیشگون گرفتن یا فشار دادن وسیلهای میان دو انگشت، میتواند معجزه کند! گیره لباس یک راه عالی برای تمرین این فعالیتها است! برای این تمرین از کودک خود بخواهید با استفاده از گیره لباس، کاغذ، لباس یا جورابهایش را آویزان کند. این کار او را تشویق میکند تا انتهای گیره لباس را فشار داده و از این طریق ماهیچههای انگشتانش را تقویت کند.
خیمه شب بازی
خیمه شب بازی یکی از آن بازی هاست که کودک شما عاشق آن میشود! این یک فعالیت عالی برای کار روی ماهیچههای دست و انگشتان کودکان و تقویت مهارت دستورزی دانش آموزان است. در این بازی کودک باید از انگشتان خود برای کنترل عروسکها استفاده کند. فرزندتان را تشویق کنید تا یک نمایش عروسکی با شخصیتهای مختلف و یک داستان بسازد. بدین ترتیب علاوه بر تقویت مهارتهای حرکتی ظریف دست، خلاقیت، بیان و اعتماد به نفس کودک نیز تقویت میشود.
نقطه بازی
برگههایی با طرح نقطه چین مانند کاغذهای شطرنجی چاپ و به کودکتان کمک کنید مداد را در دست بگیرد و نقطهها را به ترتیب به یکدیگر وصل کند. میتوانید با این روش به صورت همزمان اعداد یا حروف را هم به فرزندتان آموزش دهید!
کتاب رنگآمیزی
زمانی را به رنگآمیزی یک کتاب رنگآمیزی با کودک خود اختصاص داده و به او نشان دهید که چگونه شکلها را بدون عبور از مرزها رنگآمیزی کند. این بازی نه تنها برای تقویت مهارت دستورزی کودکان موثر است بلکه به آرامش و تخلیه انرژی کودک شما نیز کمک میکند.
بازی با جورچین و لگو
بازیهایی که در آن ساخت و ساز وجود دارد، مانند بازی با جورچین یا لگو یک راه عالی برای درگیر کردن ماهیچههای انگشت است. علاوه بر این بسیاری از مهارتهای دیگر مانند خلاقیت و تمرکز را نیز آموزش میدهد. بنابراین حین بازی کردن کودکتان به هیچ عنوان او را محدود نکنید که چه شکلی بسازد و چه شکلی نسازد. اجازه دهید کودکتان خلاقیت به خرج دهد و با هر باز باز و بسته کردن قطعات جورچین، عضلات انگشت و مچ دستش را تقویت کند.
پازل
کامل کردن پازل میتواند نبوغ، خلاقیت، تمرکز و اعتمادبهنفس کودک شما را تقویت کند. به علاوه از مزایای دیگر بازی با پازل این است که کودک در هر بار جا به جا کردن و چسباندن تکههای پازل کنار یکدیگر، انگشت و مچ دست خود را حرکت داده و دستورزی خود را تقویت میکند. پازلها در ابعاد و تعداد قطعات مختلفی در بازار وجود دارد و بهتر است با توجه به سن فرزندتان خریداری شود.
رد کردن و گره زدن
رد کردن و گره زدن از جمله بازیهایی است که به تمرکز بسیار زیاد و کنترل حرکتی ظریف نیاز دارد. شما میتوانید با وسایلی که در خانه دارید خلاقیت به خرج داده، یک صفحه توری شکل درست کنید. سپس به کودک خود آموزش دهید نخ یا بند کفش را از این سوراخها رد کرده و آنها را گره بزند یا دور صفحه توری شکل ببافد! از این بازی میتوانید برای تمرین بستن بند کفش، امتحان کنید، برای مثال به شکل زیر دقت کنید:
بازی با کوبه
کوبیدن اجسام و اشیاه مختلف یکی از عادات کودکان است، ممکن است هر از گاهی این حرکت از کودک شما سر بزند و شما را عصبانی کند! اما میتوانید از همین علاقه فرزندتان یک آموزش صحیح برای تقویت مهارت دستورزی او بسازید. برای این آموزش میتوانید از فروشگاهها و اسباب بازی فروشیها بازیهایی تهیه کنید که به بازی میخ و چکش معروف هستند. همچنین میتوانید خلاق باشید و با وسایل پلاستیکی اطرافتان مثل ظرف ماست یا… این اسباب بازی را به همراه کودکتان بسازید و سپس با او بازی کوبهای راه بیاندازید!
شن بازی
شن بازی یکی از انواع بازیهای حسی مانند خمیر بازی و آب بازی است. این بازیهای حسی برای تشویق و رشد حرکتی ظریف کودک عالی هستند؛ زیرا کودکان اغلب نیاز دارند مواد را با مقداری نیرو تکان داده و جا به جا کنند. شما میتوانید با یک سطل و یک بیلچه کوچک سفر ساحلیتان را به یک تجربه ارزشمند برای خود و کودک دلبندتان تبدیل کنید.
کلام آخر
مهارتهای حرکتی ظریف و یا همان مهارت دستورزی کودکان یکی از مهارتهایی است که میتواند آینده فرزندانمان را تحت الشعاع قرار دهد. این مهارتها توسط همه ما و به صورت روزمره و مداوم استفاده میشود. با این حال، کودکان به تمرین منظم این مهارتها نیاز دارند تا بتوانند راحتتر بنویسند، بسازند، لباس بپوشند و کارهای روزمره خود را انجام دهند. یکی از این تمرینات، بازیهای تقویت کننده مهارت دستورزی در کودکان است. در این مطلب ما به سراغ معرفی این مهارت و اهمیت آموزش آن رفتیم و ۲۰ بازی برای تقویت توانایی دستورزی کودکان را به شما عزیزان معرفی کردیم. این ۲۰ بازی سرگرمکننده برای تمرین حرکات انگشتان، گرفتن، فشار دادن، کشش و کنترل پیشنهاد شده و به هماهنگی بهتر مغز، چشم و عضلات دست کودکان کمک میکند. این بازیها نه تنها برای کودکان بلکه برای شما هم جذاب است و میتوانید از آن لذت ببرید.