راهنمای ورود کودک به دنیایی جادویی

بهترین سن برای آموزش موسیقی به کودکان کدام است

تاریخ موسیقی مملو از کودکان نابغه‌ای‌ست که با استعداد عجیب و غریب خود طوفان به پا کرده‌اند. موتزارت یکی از این نمونه‌های تاریخی‌ست که در سن ۶ سالگی به همراه خواهرش ماریا، در حضور پادشاه اتریش پیانو نواخت و همه را شگفت زده کرد. عجیب‌تر اینکه موتزارت تا سن ۱۰ سالگی تعداد زیادی سمفونی نوشته بود.

داستان کودکان خردسالی که استعداد موسیقی دارند اکثر مردم را شگفت‌زده می‌کند اما سوالی که مطرح می‌شود این است که چه سنی برای شروع موسیقی در کودکان مناسب است؟ واقعیت این است که هیچ پاسخ قاطعی به این سوال وجود ندارد!

اکثرا محدوده سنی ۳ تا ۸ سال را بهترین زمان برای شروع یادگیری موسیقی در کودکان می‌دانند. اما این سن برای سازهای مختلف متفاوت است. قبل از معرفی بهترین سن یادگیری هر ساز، خوب است به عنوان والدین سوالات زیر را از خود بپرسید:

• می‌خواهید فرزندتان از یادگیری موسیقی به چه چیزی برسد؟
• مزایای شروع زودهنگام موسیقی برای کودکتان چیست؟
• آیا فرزند شما از نظر جسمی آماده نواختن یک ساز است؟
• آیا می‌توانید معلمان یا کلاس‌های مناسبی برای فرزندتان پیدا کنید؟

بهترین سن برای یادگیری سازهای مختلف در کودکان

در این بخش بهترین سن برای شروع یادگیری سازهای مختلف در کودکان را به شما پیشنهاد می‌دهیم. این جدول توسط متخصصان حوزه‌ی موسیقی و کودک طراحی شده و بخش سازهای ایرانی در آن توسط متخصصان ایرانی پیشنهاد شده است.

ساز	سن شروع
پیانو	+۴
ویولن	+۴
ویولن سل	+۶
فلوت	+۷
کلارینت	+۷
ساکسیفون	+۷
گیتار	+۷
آواز و صداسازی	+۹
سنتور	+۷
تار	+۸
سه‌تار	+۸
هنگ درام	+۷
دف	+۷
تنبک	+۷
نی	+۷

نکات مهم برای شروع موسیقی کودکان

سن مناسب شروع  هر ساز را در لیست بالا مشاهده کردید. این جدول به توضیحاتی نیاز دارد که در ادامه بیان می‌کنیم.

سن آغاز موسیقی در کودکان متفاوت است

نکته مهمی که والدین باید به آن توجه کنند این است که اعدادی که در جدول بالا وجود دارد، به صورت «میانگین» بهترین سن برای شروع یادگیری موسیقی کودکان است. ممکن است کودک شما به دلیل شرایط جسمی، محیطی یا ذهنی در موقعیتی باشد که نتواند در آن سن موسیقی را آغاز کند.

هیچوقت برای یادگیری موسیقی دیر نیست

این موضوع را در نظر بگیرید که اگر مثلا بهترین سن برای شروع یادگیری سنتور ۷ سال به بالا در نظر گرفته شده، این بدان معنا نیست که اگر شخصی در ۱۲ سالگی سنتور را آغاز کند، خیلی عقب افتاده است. به طور کلی افراد در هر سنی می‌توانند ساز مورد علاقه خود را یاد بگیرند اما به دلیل مشغله‌هایی که در سنین بالاتر وجود دارد، سختی‌های بیشتری باید متحمل شوند.

اجبار نکنید

اگر کودک شما علاقه‌ای به یادگیری موسیقی از خود نشان نمی‌دهد او را مجبور به انتخاب ساز نکنید. برای اینکه میزان علاقه کودک خود را بسنجید می‌توانید رفتارهای او در هنگام پخش موسیقی در ماشین یا خانه را زیر نظر داشته باشید. به هیچ وجه کودک خود را مجبور به یادگیری موسیقی نکنید.

کودک خود را تهدید نکنید

کودکان در سنی قرار دارند که موسیقی را به شکل یک بازی جذاب می‌بینند. به همین دلیل نباید آنها را بخاطر یادگیری موسیقی تحت فشار قرار داد. اگر کودک شمادر سن مناسب سازی را آغاز کرده اما در طول فرایند آموزش انگیزه‌های خود را از دست داده است، دنبال دلایل بی‌انگیزگی او باشید. با تهدید کردن کودک نمی‌توانید در او علاقه به موسیقی ایجاد کنید.

سازهای حرفه‌ای به رشد جسمی مناسب نیاز دارند

برخی از سازها مانند بلز، فلوت و طبلک را می‌توان در سنین ۳ تا ۷ سالگی هم به کودکان آموزش داد. اما برای آموزش سازهای حرفه‌ای مانند پیانو، گیتار یا سنتور به رشد جسمی مناسبی نیاز است. برای نواختن پیانو یا گیتار کودک باید بتواند انگشتان خود را باز کند، برای نواختن سنتور او باید بتواند به راحتی پشت میز سنتور بنشیند یا مضراب‌ها اندازه‌ی دست او باشد.

سن ایده‌آل را هم در نظر داشته باشید

در جدول بالا بهترین سن برای شروع یادگیری موسیقی در کودکان مشخص شده است، با این حال به نظر بسیاری از متخصصان این حوزه، سن ایده‌آل برای شروع موسیقی پس از ۱۲ سال است. در این سن افراد از دنیای کودکی فاصله گرفته‌اند و اهدافی برای آینده خود در نظر دارند.

در سنین بعد از ۱۲ سالگی و ابتدای نوجوانی، انگیزه‌ها برای یادگیری موسیقی هدفمندتر می‌شود. بنابراین اگر کودک شما در سن کم موسیقی را آغاز نکرد، نگران نباشید چون تا سن ۱۲ سالگی هنوز فرصت‌های زیادی برای یادگیری او وجود خواهد داشت.

مزایای یادگیری موسیقی در دوران کودکی

یادگیری موسیقی در سنین پایین مزایای فراوانی دارد. در ادامه این مزایا را معرفی می‌کنیم.

بهبود مهارت‌های تحصیلی

موسیقی و ریاضی به شدت در هم تنیده هستند. با درک ضرب، ریتم و مقیاس، کودکان یاد می‌گیرند چطور عمل تقسیم را انجام دهند و اعداد کسری به چه معنی هستند. در واقع موسیقی یکی از بهترین روش‌ها برای آموزش اعمال اصلی ریاضیات است و به شکل تجسمی این مفاهیم آموزش داده می‌شوند.

علاوه بر این وقتی کودکان سازی مانند گیتار که سیم دارد را شروع می‌کنند با مفاهیم فیزیک صوت هم بیشتر آشنا می‌شوند. کودکان در این دوره درک می‌کنند که با افزایش طول سیم صدای آن بم‌تر و با نازک شدن سیم صدا زیرتر خواهد شد.

بیشتر بخوانید: چگونه به کودکانی که اضطراب ریاضی دارند کمک کنیم؟

پرورش مهارت‌های فیزیکی

نواختن هر سازی به توانایی بدنی نیاز دارد و کودکان باید تعادل بین عصب و عضله را در خود به وجود آورند. در برخی از سازها مانند پیانو و گیتار از انگشتان بیشتر استفاده می‌شود، در سازهای دیگر مانند سنتور از مچ‌ها و در سازهایی مانند تنبک یا دف از ساعد دست استفاده می‌شود.

تقویت مهارت‌های اجتماعی

کلاس‌های گروهی یا هم‌نوازی به تعامل نیاز دارد و کودکان با حضور در چنین کلاس‌هایی مهارت‌های اجتماعی خود را تقویت می‌کنند. کودکان در این کلاس‌ها یاد می‌گیرند چطور سوال بپرسند، چطور ارتباط چشمی برقرار کنند و چطور نوبت بایستند تا زمان نواختن آنها شود.

توجه به انضباط و صبر

برای یادگیری سازی مانند ویولن قبل از نواختن باید بیاموزید چطور ساز را در دست بگیرید، چطور آرشه را در دست داشته باشید و پاهای خود را کجا قرار دهید. همه‌ی اینها به پرورش انضباط و صبر در کودکان کمک می‌کند.

افزایش عزت نفس در کودکان

زمانی که کودک بتواند یک قطعه حرفه‌ای را با ساز خود در جمع بنوازد، حس عزت نفس در او پرورش پیدا می‌کند. کودکان در این جایگاه متوجه می‌شوند که روی دیگران تاثیرگذار هستند.

آشنا شدن با فرهنگ‌های دیگر

در فرایند یادگیری موسیقی کودکان با فرهنگ شهرها و کشورهای دیگر هم آشنا می‌شوند. به عنوان مثال در طول آموزش سازهای سنتی ایرانی با موسیقی کردی، آذری، گیلکی و خراسانی آشنا می‌شوند.

بهترین روش‌های آموزش موسیقی به کودکان در جهان

در ایران بیشتر از روش «ارف – Orff» برای آموزش موسیقی به کودکان استفاده می‌شود این در حالی‌ست که روش‌های دیگری نیز وجود دارند که در سراسر دنیا آموزش داده می‌شوند. وجه مشترک همه روش‌ها پرورش خلاقیت در شنیدن و تولید موسیقی توسط کودکان است.  چهار متد محبوب در دنیا وجود دارد که بیشتر از سایر روش‌ها تدریس می‌شود. در ادامه این چهار روش را معرفی می‌کنیم.

۱- روش ارف

آهنگساز آلمانی کارل ارف (Carl Orff) بین سال‌های ۱۹۲۰ تا ۱۹۳۰ روش آموزش موسیقی ارف را ابداع کرد. در این متد مفاهیم موسیقی از طریق آواز خوانی، بازیگری، رقص و نواختن سازهای ریتمیک مانند بلز و طبلک آموزش داده می‌شود. کارل ارف اعتقاد داشت افزودن حرکت به موسیقی بهترین روش برای درگیر کردن ذهن کودکان است.

در روش ارف ۳ مرحله وجود دارد. کودکان مرحله اول را با شنیدن شعر و خواندن آنها آغاز می‌کنند. در مرحله دوم سعی می‌کنند با کف زدن یا پا کوبیدن روی زمین، ریتم موسیقی را اجرا کنند. در مرحله آخر یک ساز – اغلب بلز – به کودکان آموزش داده می‌شود تا قطعات را روی ساز بنوازند.

متد کارل ارف یک روش فوق‌العاده است که به کودکان اجازه می‌دهد در کنار موسیقی، به هنرهای دیگر مانند بازیگری، نویسندگی، خوانندگی یا نوازندگی هم علاقه‌مند شوند.

۲- روش کودالی

آهنگساز مجارستانی زولتان کودالی (Zoltan Kodaly) روش خاصی برای آموزش موسیقی به کودکان ابداع کرد. کودالی اعتقاد داشت موسیقی باید از سنین خردسالی آموزش داده شود و با لالایی‌های مادرانه آغاز شود. کودالی به موسیقی محلی توجه ویژه‌ای داشت و در فرایند آموزش موسیقی به کودکان از آهنگ‌های محلی آن منطقه استفاده می‌کرد.

در روش کودالی کودکان علاوه بر گوش دادن به موسیقی، بازی می‌کنند، آواز می‌خوانند، می‌رقصند، نت نویسی یاد می‌گیرند و ساز بلز را می‌نوازند. یکی از خلاقانه‌ترین نکاتی که درباره روش کودالی وجود دارد این است که هرکدام از نت‌های هفتگانه موسیقی با یکی از حرکات دست نشان داده می‌شوند و کودکان با حرکت دست خود نت‌ها را اجرا می‌کنند.

۳- روش سوزوکی

روش سوزوکی یکی دیگر از معروف‌ترین متدهای آموزش موسیقی به کودکان است. این روش توسط دکتر دانیل شینجی سوزوکی، نوازنده ژاپنی معروف ویولن ابداع شد و امروزه در کشورهای متعددی برای شروع آموزش سازهای جدی مانند پیانو از آن استفاده می‌شود.

سوزوکی روش خود را مبتنی بر رویکرد یادگیری زبان مادری بنا نهاد و اعتقاد داشت همانطور که کودکان زبان مادری را با شنیدن، حفظ کردن، تکرار و ساختن جمله یاد می‌گیرند، می‌توانند موسیقی را هم بیاموزند. در این روش مثلث هنرجو، معلم و والدین بسیار اهمیت دارد و کودکان و خانواده‌ها باید در تمام طول هفته در فرایند آموزش حضور داشته باشند.

در روش سوزوکی که از سن ۲-۳ سالگی آغاز می‌شود، کودکان در گام اول آثار کلاسیک معروف دنیا را دائما می‌شنوند. این اولین قدم برای یادگیری موسیقی در کودکان است. سپس به مرور با بزرگ‌تر شدن کودکان، ساز زدن یا آواز خواندن به آنها آموزش داده می‌شود.

۳- روش دالکروز

یکی دیگر از متدهای آموزش موسیقی به کودکان روش آهنگساز سوئیسی، امیل ژاک دالکروز (Emile Jaques-Dalcroze) است. این روش بر مبنای رقص و حرکات موزون کودکان ساخته شده است. اجرای حرکات ریتمیک، آواز خوانی (سرایش) و بداهه نوازی ۳ ضلع اصلی روش دالکروز است و بیشتر روی بداهه نوازی و پرورش حرکات موزون تاکید دارد.

برخلاف روش سوزوکی در این روش برنامه درسی مشخصی وجود ندارد که معلمان بر اساس آن جلو بروند و معلم باید با توجه به استعداد و توانایی کودک روش مخصوص به او را انتخاب کند. برخی از دانشگاه‌ها در دنیا مدرک یادگیری روش دالکروز را به دانشجویان خود می‌دهند. البته باید توجه داشته باشید که این روش کمترین تمرکز را روی آلات موسیقی دارد و بیشتر روی جنبه‌های حرکتی متمرکز است.

آشنا کردن کودک با ساز و موسیقی

برای اینکه متوجه شوید کودک شما تا چه اندازه به موسیقی علاقه دارد و آنها را با سازهای مختلف آشنا کنید، باید کارهایی انجام دهید که در ادامه بیان می‌کنیم.

• کودکان را با موسیقی احاطه کنید

بهترین راه برای علاقه‌مند کردن کودکان به موسیقی این است که گوش دادن به موسیقی به یک عادت روزانه برای آنها تبدیل شود. کودکان با شنیدن موسیقی، مفاهیمی مانند ریتم، ملودی و تغییرات آنها را یاد می‌گیرند. می‌توانید فرزندتان را به چالش بکشید و از او بخواهید با وسایلی که در خانه است موسیقی تولید کند.

• اجازه دهید خودشان انتخاب کنند

پیانو، گیتار، فلوت ریکوردر، ویولن، سنتور، سه‌تار، تنبک یا هنگ‌درام فرقی نمی‌کند. کودک شما باید خودش سازش را انتخاب کند. در فرایند انتخاب ساز می‌توانید به کودک کمک کنید و او را در موقعیت‌هایی که سازهای مختلف اجرا می‌شوند قرار دهید تا درک درست‌تری از ساز خود داشته باشند. بهترین کار این است که کودک خود را به کنسرت‌های متعدد ببرید تا با سازهای مختلف آشنا شود.

• معلم موسیقی مناسب پیدا کنید

پیدا کردن یک معلم موسیقی خوب کار بسیار دشواری‌ست. مهم‌ترین ویژگی یک معلم موسیقی خوب این است که بهترین روش یادگیری موسیقی را برای کودک شما انتخاب کند و مطمئن شود کودک در حین ساز زدن از نظر بدنی (دست، کمر، گردن و …) آسیب نمی‌بیند. معلم موسیقی باید پیگیر، دلسوز، پرانرژی، تحصیل کرده و باانگیزه باشد.

این روزها آموزش آنلاین و آفلاین موسیقی هم وجود دارد اما پیشنهاد می‌شود کودکانی که در شروع راه هستند، حتما در کلاس‌های حضوری شرکت کنند.

• تمرین موسیقی را به یک سرگرمی تبدیل کنید

اکثر معلم‌های موسیقی پیشنهاد می‌کنند که کودک باید روزی ۱۵ تا ۳۰ دقیقه تمرین موسیقی انجام دهند. خوب است زمان مشخصی برای تمرین کودکان در نظر بگیرید و در زمان تمرین کودکتان، کمترین حواس پرتی را برای او ایجاد کنید. مقید بودن به یک زمان بخصوص برای تمرین موسیقی می‌تواند تاثیر مثبتی روی پیشرفت کودک داشته باشد.

• کودک خود را تشویق کنید

ما موسیقی را از اشتباه کردن یاد می‌گیریم پس اگر کودک شما در فرایند یادگیری موسیقی اشتباه کرد به هیچ وجه واکنش بدی از خود نشان ندهید. برعکس وقتی تمرینات کودک خوب بودند و نتیجه‌ی خوبی داشت کودک خود را با هدیه دادن تشویق کنید. بسیاری از آموزشگاه‌های موسیقی و معلمان از این روش برای افزایش انگیزه‌ی بچه‌ها استفاده می‌کنند.

سخن پایانی 

یادگیری موسیقی در کودکان باید از سنین پایین آغاز شود. این در صورتی‌ست که فضای تمرین موسیقی توسط خانواده ایجاد شود. خانواده‌هایی که توجهی به موسیقی ندارند، اغلب در فرایند آموزش موسیقی کودکانشان مشکلاتی به وجود می‌آید. بنابراین فرایند یادگیری موسیقی در کودکان یک امر دسته‌جمعی است و خانواده و معلم موسیقی باید به طور دائم در ارتباط باشند. در این مقاله بهترین سن برای یادگیری موسیقی کودکان در سازها مختلف را معرفی کردیم. شما هم می‌توانید تجربیات خود از شروع موسیقی فرزندتان را با ما به اشتراک بگذارید.

بیشتر بخوانید: چگونه بیان احساسات کودکان از طریق موسیقی تقویت می‌شود؟