اگر کمی اهل آداب باشیم احتمالا گفتن «برو بیرون و با هر خرت و پرتی پیدا کردی بازی کن!» سخت باشد. عبارت «بازی با وسایل بلا استفاده» هم کمی خشک و رسمی به نظر می‌رسد، اما هر جور که خطابش کنیم حقیقت این است که این مدل بازی‌ها بیش از آنچه فکر می‌کنیم ارزش دارند و والدین می‌بایست سرگرم شدن فرزندانشان با این وسایل را به عنوان راهی برای تقویت ذهن و بدن آنها به رسمیت بشناسند.
کارشناسان حوزه کودک، بازی با دور ریختنی‌ها را تقویت‌کننده تفکر انتزاعی و قابلیت حل مساله می‌دانند. نیاز به یادآوری نیست که این مدل سرگرمی از نظر مالی هم به نفع شماست چون از هر آنچه که در خانه دارید می‌توانید وسیله‌ی بازی درست کنید. شما به عنوان والد نیاز نیست کار خاصی انجام دهید. هدف، مجموعه‌ای از وسایل به ظاهر به درد نخور است که بچه‌ها، بسته به مفهومی که در ذهن خود دارند، چیزی با آنها می‌سازند. بیایید کمی بیشتر راجع به این موضوع صحبت کنیم:
ضایعات و دورریزها چه هستند و بزرگ‌ترها چطور می‌توانند بچه‌ها را به بازی با آنها تشویق کنند؟
«پیتر گری»، نویسنده و روانشناس در مورد ارزش بازی و اهمیت بازی آزادانه برای بچه‌ها می‌نویسد: «بازی، ابزاری است که بچه‌ها به وسیله آن ظرفیت‌های فیزیکی، ذهنی، روحی، اجتماعی و اخلاقی خود را تقویت می‌کنند. راهی است برای ایجاد و حفظ دوستی‌ها. بازی شرایطی ذهنی فراهم می‌کند تا کودک همانند بزرگ‌ترها، توانایی مخصوص به خود برای استدلال، حل مساله و تلاش برای خلاقیت بیشتر را به دست بیاورد».
بازی برای سلامتی و پیشرفت بچه‌ها ضروری است. یکی از راه‌های تحقق این امر «دور ریختنی‌ها» هستند. اما این ضایعات چه هستند؟ در یک جمله می‌توان گفت هر شی طبیعی یا مصنوعی که کودکی می‌تواند به بازی بگیرد. ضایعات قابلیت جا به جایی، طراحی و چینش دوباره قطعات و سرهم شدن به روش‌های متفاوت را دارند.
ضایعاتی مثل کارتن، مقوا، چسب، دور ریزهای قابل بازیافت، انواع در ظروف، سنگ، طناب، چوب، پارچه، پیچ و مهره، لوازم آشپزخانه و وسایل هنری از جمله قطعاتی هستند که برای این کار مناسبند. در این شاخه از سرگرمی گزینه‌ها فراوانند و آزادی عمل زیادی برای به کار گیری قوه‌ی تخیل بچه‌ها فراهم است.
به یاد داشته باشید این ضایعات لازم نیست حتما یک شی باشند، این نوع بازی می‌تواند آزمایش یا بازی با نور، سایه، باد، الکتریسیته، کلمات و بسیاری از مفاهیم اینچنینی باشد.
بازی با قطعات دور ریز باید سرگرم‌کننده، خلاقانه و بدون دخالت والدین باشد
این قطعات، وسایلی نیستند که از فروشگاه تهیه کنید. شما از هر چیزی که در منزل دارید می‌توانید استفاده کنید. بچه‌ها را به زیرزمین یا انباری بفرستید و از آنها بخواهید تا قفسه‌ها و کشوها را خوب بگردند. تشویق‌شان کنید تا چیزی پیدا کنند و با آن وسیله‌ای بسازند.
رفتن به طبیعت و جست‌وجو در دشت و دمن نیز همیشه جذاب است. در واقع یکی از آسان‌ترین روش‌ها بردن بچه‌ها به پیاده‌روی در طبیعت و جمع‌آوری مواد طبیعی برای بازی کردن است. کودکان می‌توانند یافته‌های خود را با مواد قابل بازیافت یا هر چیزی که در خانه پیدا می‌کنند ترکیب کنند.
پیتر گری ادامه می‌گوید: «من چنین تجربه‌ای با فرزندم داشتم. ما یک سطل پر از لگوی شکسته در خانه داریم. بچه‌های من عاشق لگو هستند و با آنها چیزهایی می‌سازند. گاهی بعد از پایان کار برخی قطعات می‌شکنند و سر از این سطل در می‌آورند تا تبدیل به قطعاتی شوند که با آنها چیز خلاقانه‌ی دیگری بسازیم. چیزهایی که پسرانم با این تکه لگوهای درهم برهم می‌سازند همیشه مرا شگفت‌زده می‌کند. گاهی اوقات لگوها را با چیزهایی ترکیب می‌کنند که حتی به ذهن من هم نمیرسد. این لگوهای شکسته در واقع دور ریختنی هستند و وقتی فرزندانم به این روش خلاقانه با آنها بازی می‌کنند به نوعی فعالیت مد نظر ما در این مطلب را انجام می‌دهند».
در این بازی هیچ درست و غلطی در ساختن معنی نداشته و همه چیز بستگی به خلاقیت شما دارد. هیچ روش گام به گامی نیست تا به هدف برسید. پس چگونه می‌توان به بچه‌ها انگیزه داد تا از این قطعات استفاده کنند و خلاقیت خود را محک بزنند؟
والدین و معلم‌ها باید فضای بیشتری به بچه‌ها بدهند
در حالت عادی بچه‌ها خود به خود سراغ بازی با وسایل دور ریختنی می‌روند، اما گاهی اوقات هم پیش می‌آید که کودک تمایلی نشان نداده و منتظر والدی خود باشد تا راه بازی کردن را نشان دهند.
بسیاری از بچه‌ها برای بازی با خرت و پرت‌های موجود در خانه با جواب منفی مواجه می‌شوند و محدودیت‌هایی برای بازی کردنشان وجود دارد، اما واقعیت این است که آزاد گذاشتن بچه‌ها برای بازی با دور ریزها به آنها اعتماد به نفس می‌دهد و دست آنها را برای کارهای خلاقانه باز می‌گذارد.
در این مدل بازی همه چیز به خود بچه‌ها بستگی دارد؛ اینکه از چه قطعاتی استفاده کنند و یا در نهایت چه چیزی بسازند. شما به عنوان بزرگ‌تر، آزمون و خطا و تلاش‌های فزرندتان را تشویق کنید ولی خودتان مستقیم وارد عمل نشوید.
در دنیایی که هر روز جدید‌ترین بازی‌ها و سرگرمی‌ها به بازار می‌آیند، بازی با دور ریختنی‌ها به ما کمک می‌کند تا به یاد داشته باشیم بچه‌ها برای سرگرمی نیاز به اسباببازیهای گران‌قیمت و پیچیده ندارند. در این نوع بازی، طبیعت کنجکاو و روح آزمایش‌گر کودک تنها عنصر مورد نیاز است.
چطور می‌توان به این قطعات دسترسی داشت؟
همانطور که گفتیم این ضایعات می‌توانند مصنوعی یا طبیعی باشند. این قطعات به کودکان کمک می‌کنند تا خلاقیت و تخیلات الهام‌بخش را به شرایط و روش یکتای خود تجربه کنند.
معنی دادن به دور ریزها مستلزم آن است که به چگونگی یادگیری و نوع توجه بچه‌ها به مواد و محیط اطراف‌شان دقت کنیم. این قطعات دور ریز، دنیایی از امکان و خلاقیت به همراه می‌آورند. برای مثال وقتی کودک سنگی را برای بازی بر می‌دارد، در واقع آن را در ذهن خود بدل به شی‌ای دیگر کرده است. خیال‌پردازی، خلاقیت، کنجکاوی، تمایل و احساس نیاز از مؤلفه‌های انگیزه‌بخش این بازی هستند.
دور ریزها یادگیری را بی‌نهایت می‌کنند
بازی با دور ریختنی‌ها مزایای بی‌شماری دارد. اشیای همیشه در دسترس محیط و تجربیات حاصل از بازی با آنها قابلیت حل مساله در کودکان را تقویت می‌کنند. بازی با این وسایل بچه‌ها را درگیر نوعی از تجربه عینی کرده که منجر به کشف ناخودآگاه می‌شود.
در نظر داشته باشید که بچه‌ها چطور از جا‌به‌جایی قطعات و پیدا کردن آنها لذت برده و بین آنها ارتباط برقرار می‌کنند. مثلاً کودکی را فرض کنید که با علف‌های هرز و سنگ دستور پخت اسپاگتی را تمرین می‌کند. تجربه‌ی آنها در یادگیری می‌تواند بی‌پایان باشد.
کدام ضایعات قابل بازی کردن هستند؟
قبل از هر چیز مطمئن شوید هنگام بازی در محیط بیرون آسیبی به موجودات زنده محیط نمیرسد.
- در طبیعت: آب، ماسه، خاک، چوب، شاخه، الوار، درخت خشکیده، چمن، خزه، برگ، گل، میوه و برگ کاج، بذر، صدف، پوست درخت، پر، تخته سنگ، صخره و سنگ‌ریزه
- در زمین بازی: توپ، حلقه‌ی پلاستیکی، طناب ورزشی، لاستیک، ماسه، آب، خاک، پوشال، سنگ، سنگ‌ریزه، سطل، دبه، لیوان، ظروف در دار، بیل و بیلچه، گچ، شال، روبان و پارچه
- در محیط داخلی: بلوک، مواد ساخت و ساز، قطعات جورچین و بازی فکری، ابزارهای اندازه‌گیری، فنجان، قاشق و چنگال، سطل، قیف، اسباببازیهای قدیمی، کارت‌های بازی، حیوانات و آدم‌های پلاستیکی، پتو، اضافه کفپوش مثل پارکت یا سرامیک، آب، شن، مواد بازیافتی (همچون کاغذ، لوله مقوایی، روبان، کلاه نقاب‌دار، درپوش‌ها، خرده ضایعات چوب، سیم، فوم و مقوا)، ناودان پلاستیکی، چاه‌بازکن، ابزار، لوازم هنری (مثل قلمو، آبرنگ، ته‌مانده رنگ)، چوب بستنی.
به شدت مراقب خطر خفگی و بلعیدن اجسام توسط کودکان باشید. بچه‌های خردسال به راحتی قطعات کوچک را می‌بلعند. قطعاتی که برای کودکان زیر ۳ سال خطرناک هستند و باید حتما از دسترس آنها دور باشند عبارتند از: باتری ساعت مچی، آهن‌ربا، کیسه پلاستیکی، فوم و یونولیت، سکه، بادکنک، دستکش لاتکس و زیورآلات.
بیشتر بخوانید: اهمیت بازی های کودکان و نقش آن در رشد تخیل کودکان خردسال
