آموزش کودکان بیش‌فعال با چالش‌های مختلفی همراه است. زیرا آن‌ها ذاتاً فعال هستند و به طور مداوم در حرکت هستند و از یک فعالیت به یک فعالیت دیگر می‌پرند. واقعیت این است که روش‌های سنتی تدریس برای آموزش به کودکان ADHD کارآمد نیست. از این رو باید از راهبردهای جایگزین استفاده شود. روش‌هایی که هم سرگرم‌کننده باشد و هم به هدایت انرژی آن‌ها در جهت درست کمک کند.
در واقع آموزش به کودکان بیش‌فعال باید ترکیبی از ایجاد انگیزه و احترام متقابل باشد. به نحوی که هم انرژی بیش از حد او را کنترل کند و هم به افزایش تمرکز او منجر شود. در ادامه مهم‌ترین راه‌کارهای موثر آموزش به کودکان ADHD شرح داده شده است. انجام این راه‌کارها می‌تواند تا حد زیادی در کاهش مشکلات این کودکان موثر عمل کند. با ادامه این مطلب ما را همراهی کنید.
ویژگی‌های دانش‌آموزان بیش‌فعال
قبل از اینکه به کودک پر جنب و جوش خود برچسب بیش‌فعال بزنید، ابتدا مطمئن شوید که واقعا بیش‌فعال است. او باید همه یا اغلب ویژگی‌های مشترک در کودکان ADHD را داشته باشد. به عنوان مثال این دانش‌آموزان در توجه کردن مشکل دارند. بی‌قرار هستند و تکانشی به نظر می‌رسند. تکانشی بودن به این معناست که آن‌ها قبل از اینکه سوال به صورت کامل مطرح شود، پاسخ‌هایشان را به زبان می‌آورند.
در واقع این کودکان ویژگی‌های مختلفی را از خود نشان می‌دهند که ممکن است برای معلم، سایر دانش‌آموزان و حتی خودشان آزاردهنده باشند. اما مهم‌ترین ویژگی دانش‌آموزان بیش‌فعال حواس پرتی است. به این معنا که فقط برای مدت کوتاهی روی یک مطلب تمرکز می‌کنند و بلافاصله به یک موضوع بی‌علاقه می‌شوند. گاهی این کم توجهی به حد افراطی می‌رسد و کودک در تمام ساعات درس به جای توجه به معلم یا تخته کلاس، به سایر همکلاسی‌ها یا فضای کلاس نگاه می‌کنند.
اغلب کودکان بیش‌فعال فراموشکار هستند و در انجام وظایفشان با مشکل مواجه می‌شوند. آن‌ها همچنین بی‌نظم هستند و حتی بی‌ادب و بی‌توجه به نظر می‌رسند. زیرا هنگام مکالمه به صحبت‌های طرف مقابل توجه نمی‌کنند و مدام وسط صحبت دیگران می‌پرند. در انتظار کشیدن برای رسیدن نوبت خود مشکل دارند یا در کار دیگران مداخله می‌کنند.
در مواجهه با یک کودک بیش‌فعال متوجه خواهید شد که دست‌ها یا پاهای خود را مداوم حرکت می‌دهد. هنگام نشستن روی صندلی غر می‌زنند یا اینکه بیش از حد صحبت می‌کنند. این کودکان در انجام فعالیت‌های بی‌سر و صدا مشکل دارند و طوری رفتار می‌کنند که گویی یک موتور خاموش نشدنی هستند.
اگر تمایل دارید در مورد این اختلال بیشتر بدانید، مقاله “اختلال کم توجهی-بیش فعالی یا ADHD چیست؟” را مطالعه کنید.
آموزش خواندن و نوشتن به کودکان بیش‌فعال
به طور کلی این کودکان در کسب و به کارگیری مهارت خواندن و نوشتن مشکل ندارند. با این حال یک سری موارد حاشیه‌ای می‌تواند آن‌ها را دچار دردسر کنند. برای کاهش این مشکلات می‌توانید از راهبردهای زیر استفاده کنید.
- کاهش عوامل حواس‌پرتی: با این کار می‌توانید آن‌ها را آرام نگه دارید. مثلاً بهتر است این کودکان را به دور از پنجره یا درب کلاس بنشانید. از این طریق حواس‌شان با شنیدن صداهای بیرونی پرت نخواهد شد.
- استفاده از تایمر: کودکان ADHD اغلب با مدیریت زمان مشکل دارند. این کار کمک می‌کند که نسبت به مقوله زمان حساس‌تر شوند. البته در نظر داشته باشید که آن‌ها اغلب با اضطراب و استرس دست و پنجه نرم می‌کنند و استفاده از تایمر نباید این احساس را تشدید کند.
- درگیر کردن همه حواس کودک: با درگیر کردن حواس پنجگانه این کودکان، می‌توانید تمرکز آن‌ها برای یادگیری را افزایش دهید. مثلا بد نیست هنگامی که کودک هجاها را تلفظ می‌کند برای او دست بزنید. یا اینکه از وسایلی مانند بلوک‌ها و تصاویر متحرک استفاده کنید.
آموزش ریاضی به کودکان بیش‌فعال
برای آموزش ریاضی به کودکان بیش‌فعال بهتر است که صبور باشید. ایجاد یک محیط منفی یا نشان دادن بی‌حوصلگی و عصبانیت به افزایش یادگیری کودک کمکی نخواهد کرد. بهتر است به جای روش‌های آموزش ریاضی به شیوه‌های قدیمی، از ابزارها و راه‌کارهای به روز و منعطف استفاده کنید.
هر جلسه را به قسمت‌های کوچکتر تقسیم کنید: به جای اینکه دو ساعت متوالی به آموزش ریاضی بپردازید، این کار را در چهار بخش یک ربعه انجام دهید. سپس به دانش‌آموز زمان استراحت بدهید تا بتواند مطالب آموزش داده شده را بهتر حفظ کرده و برای یادگیری مطالب بعدی راحت‌تر تمرکز کند.
همه دستورالعمل‌ها را بنویسید: کودکان ADHD دستورالعمل‌های شفاهی را به راحتی نمی‌پذیرند. اما زمانی که مطالب مهم را برایشان یادداشت می‌کنید این فرصت را پیدا می‌کنند که اگر از مطلب عقب ماند‌ند، خود را به سایر همکلاسی‌ها برسانند.
از فناوری‌های نوین استفاده کنید: خوشبختانه علم و تکنولوژی به اندازه‌ای پیشرفت کرده که در حال حاضر ابزارهای بسیاری برای سرگرمی و یادگیری همزمان وجود دارد. به عنوان مثال بازی‌های رایانه‌ای بسیاری هستند که برای تقویت ریاضی کودکان مورد استفاده قرار می‌گیرند.
مدام تمرین کنید: کودکان بیش‌فعال به ندرت یک موضوع را در همان بار اول یاد می‌گیرند. برای اینکه مطمئن شوید مطالب را به خوبی یادگرفته‌اند، به طور مداوم آن‌ها را مورد خطاب قرار دهید و تمرین کنید.
از مثال‌های زنده واقعی استفاده کنید: سعی کنید در حین آموزش دادن سوالاتی را طرح کنید که به زندگی واقعی مرتبط باشد. مثلاً هنگام آموزش ریاضیات از مثال‌های زندگی واقعی و عملی مانند محاسبه قیمت‌ها موقع خرید استفاده کنید.
نحوه برخورد با کودکان بیش‌فعال در مدرسه
نمی‌توانید برای آموزش کودکان بیش‌فعال از یک ساختار آموزشی سخت و غیر منعطف استفاده کنید. والدین و معلمان باید به دنبال ایجاد یک فضای گفتگوی باز باشند و با توجه به نیازهای کودک به تربیت او بپردازند. در ادامه نکاتی را در این باره توضیح می‌دهیم.
کودک را نسبت به بیش‌فعالی او آگاه کنید
اولین قدم در آموزش کودکان ADHD، معطوف کردن توجه آن‌ها به مسئله ذهن آگاهی است. آگاه بودن نسبت به تفاوت آن‌ها با سایر کودکان بسیار مهم است. زیرا از تشدید استرس و احساس خودتخریبی این کودکان جلوگیری خواهد کرد. آموزش یوگا، تکنیک‌های تنفسی و مدیتیشن به کنترل احساسات این دانش‌آموزان کمک می‌کند.
از تکنیک تصویرسازی استفاده کنید
بسیاری از افراد موفق برای بهبود عملکرد خود از این تکنیک استفاده می‌کنند. تصویرسازی یکی از روش‌های مهم برای حفظ انگیزه کودک برای تمام کردن پروژه‌های درسی است.
آن‌ها را تشویق کنید که خود را درگیر یادگیری کنند
شما نمی‌توانید از یک کودک بیش‌فعال توقع داشته باشید که با آرامش پشت میز بنشیند، به سخنرانی گوش بسپارد و آزمون بدهد. آن‌ها تنها از طریق درگیر شدن با فرآیند یادگیری و فعال بودن، مطالب را بهتر به خاطر می‌سپارند. مثلاً می‌توانید از آن‌ها بخواهید که بخشی از برنامه درسی یک کتاب خاص را نقاشی کنند.
به آن‌ها اجازه حرکت بدهید
بی‌حرکت ماندن برای کودکان ADHD عذاب‌آور است. بنابراین بهترین کار این است که کلاس را به یک فعالیت مهیج تبدیل کنید. مثلاً هنگام تدریس تاریخ می‌توانید آموزش را به یک پروژه بازیگری تبدیل کنید. هر دانش‌آموز نقشی را دریافت کند و شما نیز به عنوان راوی حقایق تاریخی را بیان کنید.
به کودکان بیاموزید که مفید باشند
وظیفه شما این است که نیاز به جنب و جوش را تبدیل به یک فعالیت مفید و سازنده کنید. مثلاً می‌توانید دانش‌آموز خود را تشویق کنید مسئولیت نظافت کلاس را بر عهده بگیرد. زمانی که کودک بیش‌فعال انرژی اضافی خود را در فرایند کارهای گروهی یا فعالیت‌های جسمانی می‌سوزاند، در باقی روز آرام‌تر می‌ماند.
پاداش بدهید
بچه‌های بیش‌فعال انگیزه خود را خیلی زود از دست می‌دهند. آن‌ها معمولا نسبت به یادگیری موضوعات جدید تمایلی از خود نشان نمی‌دهند. شما باید آن‌ها را تشویق و متقاعد کنید موضوعات جدید را یاد بگیرند. می‌توانید این کار را از طریق اهدای جوایز ملموس مانند یک برچسب یا خوراکی‌های سالم انجام دهید یا اینکه به او بازخوردهای کلامی مثبت بدهید.
راه‌کارهای آموزش به کودکان بیش‌فعال
بیش‌فعالی و بی‌قراری کودکان تنش‌های بسیاری را در خانه و مدرسه برای آن‌ها ایجاد می‌کند. مسئله مهم این است که والدین، معلم‌ها و حتی خود کودکان به یاد داشته باشند که این تنش‌ها با رعایت یک سری اصول به راحتی رفع می‌شوند. در ادامه راهکارهایی را برای آموزی به کودکان بیش فعال می‌آوریم.
استراحت و تعطیلات را دریغ نکنید
شاید وسوسه انگیز باشد که برای مدیریت کودک بیش‌فعال زمان استراحت یا بازی فیزیکی او را حذف کنید. اما این کار به هیچ عنوان ایده خوبی نیست. چرا که خودداری از فعالیت فیزیکی می‌تواند بیش‌فعالی کودک را بیشتر کند.
کودک را با یک دوست جفت کنید
یکی از روش‌های تربیتی مهم برای آموزش کودکان ADHD این است که از او بخواهید به همراه یک دوست کارهای کلاسی را انجام دهد. این استراتژی به آن‌ها این فرصت را می‌دهد که ضمن فعال بودن احساس مفید بودن کنند.
انرژی آن‌ها را تخلیه کنید
خارج از زمان‌های مدرسه فعالیت‌های فیزیکی متعددی مانند بازی کردن، دویدن یا فعالیت‌های ورزشی را تدارک ببینید تا بی‌قراری آن‌ها کاهش پیدا کند و تحمل‌شان بالا برود.
اجازه دهید کودک بایستد
زمانی که احساس کردید که کودک به شدت بی‌قرار شده اجازه دهید که به صورت ایستاده به درس گوش بدهد یا تمرین‌های خود را انجام دهد.
به او کمک کنید به جزئیات توجه کنند
هرموقع احساس کردید که کودک در انجام کار خود عجله دارد، از او بخواهید که قبل از تحویل پروژه خود آن را به دقت بررسی کند. این کار به کودک می‌آموزد که به جزئیات توجه کند و یک شانس دوباره برای رفع اشتباهات خود داشته باشد.
در این راستا می‌توانید هنگام نمره دهی اشتباهات او را علامت گذاری کنید و اجازه بدهید تا با اصلاحات اشتباهاتی که انجام داده، اعتبار کسب کند. البته این کار به مرور کمک خواهد کرد که توجه بیشتری به جزئیات داشته باشند و برای تجدید نظر در اشتباهاتشان انگیزه پیدا کنند.
سختگیری نکنید
از یاد نبرید که کودکان بیش‌فعال فقط بچه هستند و می‌خواهند تفریح کنند. آن‌ها نمی‌توانند جدی باشند یا به دستورالعمل‌ها پایبند بمانند. بنابراین از جدیت بیش از حد دست بردارید و به جای آن از تکنیک‌های آموزشی سرگرم کننده استفاده کنید تا انرژی بیش از حد آن‌ها در جهت صحیح هدایت شود و یک فرد موفق را تحویل جامعه دهید.
کلام آخر
در واقع بسیاری از کودکان بیش‌فعال نیاز بدنشان در رابطه با جنب‌وجوش مکرر را پاسخ می‌دهند. این کار آن‌ها عمدی نیست. بنابراین باید نسبت به آن‌ها صبر و همدلی بیشتری از خود نشان دهید. برای اغلب این کودکان تمرکز بسیار چالش برانگیز است و باید در آموزش آن‌ها از روش‌هایی استفاده کنید که در رفع این مشکل موثر عمل کند.
اگر بیش‌فعالی کودک بیش از حد طبیعی بود یا در زندگی روزمره او اختلال ایجاد می‌کرد، بهتر است با یک پزشک متخصص اطفال مشورت کنید. گاهی لازم است پس از غربالگری اختلال نقص توجه یا ADHD، از سایر روش‌های درمان مانند دارودرمانی و گفتار درمانی استفاده کنید.
