ربکا پارلکیان، مدیر ارشد سازمانی غیرانتفاعی در ایالات متحده آمریکاست که بر رشد سالم کودکان در دوران خردسالی تمرکز دارد. او دارای مدرک کارشناسی ارشد در آموزش ویژه نوزادان و نوپاها از دانشگاه جورج واشنگتن است. در این مقاله او از تجربیات خود برای افزایش و مدیریت پشتکار و مداومت در کودکان می‌گوید.
دختر من شخصیتی سمج دارد. در کودکی ساعت‌ها مقابل پازل می‌نشست و تا هر تکه را در جایگاه‌های مختلف امتحان و پازل را تمام نمی‌کرد از آن دست نمی‌کشید. الان که دانش‌آموز دوران راهنمایی است، از چندین روش برای حل یک مساله ریاضی استفاده می‌کند و حتی قبل از درخواست کمک، برای پیدا کردن پاسخ در اینترنت جستجو می‌کند. از طرف دیگر فرزند دومم کاملا متفاوت است. مثلا پازل‌ها با آن همه تکه‌‌های چالش‌برانگیز و درهم نهایتا ۳ دقیقه توجهش را جلب می‌کند. در درس هم اوضاع به همین منوال است و تکالیف مشکل باعث ایجاد موجی از استرس و استیصال در او می‌شود. اما چرا اینگونه است؟ پاسخ پشتکار است!
پشتکار چیست؟
پشتکار از دید آدم‌های مختلف تعاریف متفاوتی دارد. یک دانش‌آموز پشتکار را تلاش برای رسیدن به نمرات عالی تعریف می‌کند، یک ورزشکار آن را تلاش برای شکستن رکوردهای قبلی و یک دانشجو تلاش برای موفقیت در امتحانات آخر ترم. در نهایت همه اینها یک ویژگی مشترک دارند و آن پافشاری، استقامت یا همان سعی و کوشش و خستگی‌ناپذیری است.
زمانی که هدفی در ذهن می‌سازیم و جسم را برای دستیابی به آن آماده می‌کنیم. موانع را پشت‌سر می‌گذاریم، ناهمواری‌های مسیر را تحمل می‌کنیم، با کمبود ابزار کنار می‌آییم، بیشتر می‌خوانیم، ارتباط می‌گیریم، از تفریحات دوری می‌کنیم تا در نهایت به هدف برسیم. همه اینها نمودهای خارجی پشتکار در زندگی واقعی هستند.
صفت پشتکار از قدرت تصمیم‌گیری، خودمدیریتی و خود‌آگاهی افراد نشات می‌گیرد و شرط اول و آخر آن عشق به هدفی است که برای خود تعریف کرده‌ایم. در ادامه بیشتر درباره اهمیت تقویت پشتکار کودکان می‌خوانید.
چرا پشتکار داشتن برای یادگیری مهم است؟
پشتکار نیرویی است که کودکان را وادار به درست انجام دادن کارها می‌کند. درمورد یادگیری، کودکی که پشتکار دارد، توجه بیشتری به‌خرج می‌دهد تا موانع این مسیر را با دقت و با حوصله از میان بردارد.
انتقاد دوستان، نمرات کم در امتحانات هفتگی و حتی سرزنش معلم، همگی موانعی هستند که کودک باپشتکار شما تا رسیدن به اهداف بزرگ خود تحمل می‌کند و تاب می‌آورد. بنابراین می‌توان ادعا کرد این ویژگی شخصیت کودک را در سن پایین شکل می‌دهد و آنان را برای تمام ابعاد زندگی آینده آماده می‌کند.
کودکانی که پشتکار بیشتری دارند، معمولا در مواجهه با دروس سخت پا پس نمی‌کشند؛ بلکه با صرف انرژی مضاعف برای یادگیری، قدرتمندانه و قاطعانه تلاش می‌کنند به اهداف خود دست پیدا کنند. در عوض کودکانی که پافشاری و اصرار تا رسیدن به هدف را یاد نگرفته‌اند، قطعا در تکمیل وظایف و فعالیت‌ها به مشکل می‌خورند، به‌محض مواجهه با کوچک‌ترین موانع از ادامه دست می‌کشند، نا امید می‌شوند، به تشویق نیاز دارند و به‌جای آنکه روحیه جنگجو داشته باشند، همیشه آماده سازش و کنار آمدن با شرایط هستند.
راه‌کارهای افزایش پشتکار کودکان
راه‌کارهایی که در ادامه معرفی کرده‌ایم کمک شایانی به تقویت پشتکار کودکان می‌کنند:
۱. پدر و مادر با پشتکاری باشید
تا وقتی خود شما به‌عنوان الگوی فرزندانتان پشتکار نداشته باشید، هرچقدر هم از مزیت‌ها و فواید آن برای کودک بگویید، بی‌فایدست. کودک و نوجوان نیاز دارند شما را در حال تلاش و فعالیت ببینند تا این ویژگی در وجود او نهادینه شود. چه بهتر که دلیل تلاش خود را هم برای فرزندتان توضیح دهید و دستاوردهای خود را با او در میان بگذارید تا جمله «پشتکار تا رسیدن به هدف» را از نزدیک لمس کند.
۲. قدردان پشتکار فرزند خود باشید
اگر فرزندتان در نهایت تلاش و جدیت در مسیر رسیدن به اهداف خود قدم برمی‌دارد، شما به‌عنوان والدین اولین کسانی هستید که باید او را تحسین کنید. به این ترتیب کودک دلبند شما انگیزه می‌گیرد چشم از نقاط ضعف خود بپوشد، بیشترین تلاشش را به‌کار بگیرد و تا نقطه‌ای که می‌تواند رشد کند. گه‌گداری به فرزندتان یادآوری کنید که همانطور که هست دوستش دارید و هیچ‌کسی در دنیا مثل او نخواهد بود!
۳. در مواجهه با موانع، همدل و همدرد فرزندتان باشید
در مسیر رسیدن به هدف برخورد به موانع بزرگ و کوچک کاملا طبیعی است. مثل آن جمله معروف که می‌گفت «اگر در بازی دشمن دیدی، یعنی مسیرت درست است». زمانی که کودکتان با این موانع برخورد کرد، باید بتوانید احساسات و هیجانات منفی خود را کنترل کرده و صمیمانه با او همدردی کنید. فضای امنی که شما ایجاد می‌کنید انگیزه فرزندتان را برای ادامه مسیر بیشتر می‌کند و منجر به افزایش پشتکار کودکان می‌شود.
۴. هدف‌گذاری‌های کوچک را با هم شروع کنید
برای آنکه مفهوم تلاش و پشتکار را به‌طور عملی به فرزندتان یاد بدهید، هر هفته با موافقت هم یک هدف کوچک تعیین کنید، آن را روی کاغذ بنویسید، مراحل رسیدن به آن را مشخص کرده و زمان تحقق آن هدف را هم مشخص کنید. اگر شما این اهداف را جدی بگیرید، فرزند شما هم توجه بیشتری به آن نشان می‌دهد!
۵. از فرزند خود انتظارات غیرمنطقی نداشته باشید
این یکی از مهم‌ترین شروط تقویت پشتکار کودکان است. اگر اهداف بلندمدت تعریف می‌کنید، صبوری را هم بلد باشید! کودک شما یک‌شبه در درس ریاضی پیشرفت نمی‌کند، یک‌شبه از خامی و خردسالی در نمی‌آید و پخته نمی‌شود، یک‌شبه مسیر موفقیت را به آخر نمی‌رساند! اگر چنین بود، پشتکار معنایی نداشت. بنابراین عجله را کنار بگذارید و انتظارات‌تان را محدود نگه دارید. اگر موفق به حل مسئله‌ای نشد، سعی نکنید آن قدم را خودتان بردارید. بلکه پله پله همراه و هم‌قدم فرزندتان مسیر موفقیت را رو به جلو حرکت کنید و در هر قدم مشوق او باشید.
۶. برنامه‌ریزی را به کودک بیاموزید
نظم و برنامه‌ریزی یکی از بایدهای مهم مسیر موفقیت و عوامل موثر در افزایش پشتکار کودکان است. اگر نظم نباشد، پشتکار عملا نتیجه‌ای ندارد. بنابراین روال آماده‌شدن برای انجام یک کار را به فرزندتان بیاموزید. برای مشق‌نویسی لوازم تحریرش را بیاورد، شب‌ها برنامه درسی را چک کند و کتاب‌هایش را بردارد، برای پروژه‌های کلاسی از قبل ابزارهای مورد نیاز را تهیه کند. با وجود اینها احتمال آنکه کودک بین راه عقب بکشد و فرضا بگوید «نمی‌توانم درستش کنم چون فلان وسیله را ندارم» به‌مراتب کمتر خواهد بود.
۷. داستان افراد موفق را برای فرزندتان بخوانید یا مستند آن‌ها را ببینید
شنیدن سرگذشت آدم‌های موفق هرکسی را سر ذوق می‌آورد و باعث می‌شود این فکر در سر جرقه بزند که «چرا من نه؟». از آنجایی که بیشتر کودکان از شنیدن قصه لذت می‌برند، داستان افراد موفق و مسیری که پشت‌سر گذاشتند تا به هدف رسیدند را برای فرزندتان تعریف کنید تا پیغام پشتکار به‌طور غیرمستقیم به ذهن او منتقل گردد. علاوه‌بر قصه‌گویی، تماشای مستند زندگی این آدم‌ها خالی از لطف نیست.
۸. مفهوم پشتکار را با بازی بیاموزید
فرزندان خردسال از بازی‌کردن لذت می‌برند و تقریبا همه‌چیز را با بازی یاد می‌گیرند. شما می‌توانید برای آموزش پشتکار از همین بازی‌های کودکانه استفاده کنید. فعالیت‌هایی پر از تلاش و هیجان با هدف مشخص که تلاش جدی و صبوری تا رسیدن به هدف را به کودک یاد می‌دهند. حتی اگر این بازی‌ها گروهی و با عده‌ای از همسالان است، تا لحظه آخر مشوق فرزندتان باشید تا تسلیم نشود و عقب نکشد.
پشتکار یک ویژگی مفید در زندگی است. این ویژگی، مشخص می‌کند چه مدت می‌توانیم به یک کار پایبند بمانیم، ناامیدی را مدیریت کنیم و چالش‌هایی که با آن مواجه می‌شویم را پشت سر بگذاریم. پشتکار، بخشی از مهارت‌های خودتنظیمی رو به رشد کودک است که بین ۳ تا ۷ سالگی ظاهر می‌شود و تا سال‌ها بعد توسعه می‌یابد.
پشتکار، نحوه اتصال افراد به مسایل را نشان می‌دهد. برخی از ما تا زمانی که به مساله‌ای تسلط پیدا نکرده‌ایم، از آن جدا نمی‌شویم. اگرچه گاهی اوقات این بدان معناست که ما به کاری، فراتر از مقدار زمانی که سازنده یا مفید است، ادامه می‌دهیم! برخی دیگر از ما به گونه‌ای طراحی شده‌ایم که تحمل محدودتری برای تداوم در انجام وظایف داشته باشیم، به ویژه زمانی که با چالش‌ها مواجه می‌شویم. اما صرف نظر از خلق و خوی ما، پشتکار نشان دهنده مجموعه‌ای از مهارت‌ها است که می‌توانیم آن‌ها را یاد گرفته و در طول زمان در آن بهتر شویم.
در ادامه به چند پیشنهاد برای تربیت بهتر کودکان – با هر میزان پشتکار و پایداری – می‌پردازیم.
اگر کودک شما به طور طبیعی پشتکار بالایی ندارد
سرگرمی
به یاد داشته باشید که بچه‌ها فعالیت‌هایی را به صورت طولانی مدت ادامه می‌دهند که از انجام آن‌ها لذت برده و به آن‌ها علاقه‌مند باشند. اجازه دهید کودک، خودش بازی و سرگرمی‌هایش را انتخاب کند. شما نهایتا می‌توانید پیشنهادات خود را مطرح کرده یا وسایل و تجهیزاتی را برای افزایش شور و شوق او تهیه کنید. در هر صورت اجازه دهید آن‌ها پیش قدم شوند.
فعالیت های چند مرحله‌ای را امتحان کنید
به عنوان مثال، بسیاری از پروژه‌های هنری چند مرحله‌ای هستند. آن‌ها باید خشک شوند، دوباره رنگ آمیزی شده و مجدد خشک شوند. فعالیتهای گسترده و چند مرحله‌ای، صبر و پشتکار را آموزش می‌دهند.
احساسات فرزندتان را به رسمیت بشناسید
مواجهه با چالش‌ها می‌تواند باعث بروز احساسات زیاد و شدیدی شود. به کودک خود بیان این احساسات را در قالب کلمات آموزش دهید. برای مثال: «وقتی برجی که ساختی فرو می‌ریزه احساس سرخوردگی به وجود میاد. انجام بازی‌ای که تازه یاد گرفتی، مشکله. وقتی مطمئن نیستی مشکل رو چه جوری حل کنی، از دیگران کمک بگیر. اولین تلاش برای انجام هر کاری، سخت‌ترین باره، ولی با تمرین آسانتر می‌شه».
بیشتر بخوانید: چگونه بیان احساسات کودکان از طریق موسیقی تقویت می‌شود
به دنبال فرصتی برای بسط دادن به فعالیتهای مناسب سن کودک باشید
برای والدینی که کودکی کم پشتکارتر دارند، احتمالا ارائه فعالیت‌هایی که مطمئن هستند فرزندشان در آن مهارت دارد، وسوسه انگیزتر است. چرا که تحمل بدخلقی کودک – وقتی که فعالیتی را نتوانسته به سرانجام برساند – اصلا خوشایند نیست.
اما حقیقت این است که بچه‌ها وقتی یاد بگیرند که می‌توانند از پس چالش‌ها برآمده و موفق باشند، پشتکارشان رشد می‌کند. بنابراین به جای انجام دوباره آن پازل ۱۰ تکه که کودکتان در آن ماهر است، پازل‌های ۱۵ یا ۲۰ تکه را امتحان کنید و ببینید چه اتفاقی می‌افتد.
از دخالت و کمک آنی خودداری کنید
کودکان از رویارویی با موانع و تلاش برای پیدا کردن راه حل، پشتکار داشتن را یاد می‌گیرند و در عین حال می‌آموزند ناامیدی طبیعی خود را مدیریت کنند. اگر بزرگسالان در اولین رویارویی با مانع یا دشواری، وسط پریده و به کودک کمک کنند، او آموزش نمی‌بیند.
شما بهتر از همه فرزندتان را می شناسید، بنابراین مراقب علائم استیصال و سرخوردگی باشید و فقط در آن هنگام وارد عمل شوید و بپرسید: «می‌بینم که حسابی تلاش کردی. میخوای کمی استراحت کنی؟ یا کمکی از من بر میاد؟».
بیشتر بخوانید: تلاش برای تربیت فرزند موفق را متوقف کنید!
اگر کودک شما به طور طبیعی پشتکار بالایی دارد
حواستان باشد کودک در همه موارد سماجت دارد، حتی در محدودیت‌هایی که شما برای او وضع کرده‌اید
کودکانی که به طور طبیعی پشتکار دارند، سمج نیز هستند. این یعنی اگر کودک چیزی را می‌خواهد، پس می‌خواهد! قوانین و محدودیت‌‌های ثابتی که وضع کرده‌اید را مهربانانه و مداوم به کودک خود بازگو کنید. خیالتان راحت باشد که این ویژگی کودک، در آینده باعث موفقیت او می‌شود.
به احساسات کودک اعتبار ببخشید
وقتی فرزند شما نتوانسته به هدف خود برسد، احتمالاً احساسات متلاطم و شدیدی را تجربه می‌کند. نام بردن از این احساسات می‌تواند به او کمک کند: «می‌دونم که تو واقعا دوست داشتی امروز بریم پارک، اما همین الان رعد و برق زد و هوا ابریه، پس باید منتظر باشیم. می‌دونم که احساس ناراحتی و ناامیدی می‌کنی. درک می‌کنم که الان چه احساسی داری».
برای کمک، فعالیت متفاوتی را به کودک پیشنهاد دهید
گاهی اوقات کودکانی که به شدت پیگیر هستند، به سختی می‌توانند یک فعالیت را ترک کرده و به سراغ کار دیگری بروند. می‌توانید هر ۵ دقیقه و سپس هر۳ دقیقه یکبار، تغییر در فعالیت را یادآوری کنید یا یک زمان‌سنج بصری – همچون ساعت شنی – را امتحان کنید که به فرزندتان کاهش زمان را نشان می‌دهد تا او فعالیت خود را در انتها تغییر دهد.
اگر فرزندتان در سیکل معیوب گرفتار شده، مداخله کنید
گاهی اوقات کودکان پیگیر به نقطه‌ای می‌رسند که استراتژی مشابه و ناموفق خود را بارها و بارها امتحان می‌کنند، زیرا مطمئن نیستند که باید چه کاری را به جای آن انجام دهند. بررسی کنید و ببینید آیا فرزندتان کمک می‌خواهد یا نه. به او بگویید اشکالی ندارد اگر کمک بخواهد: «می‌بینم که تا حالا چند بار گذاشتن اون بلوک بزرگه بالای برج خودت رو امتحان کردی و مدام در حال سقوطه. برای فکر کردن به حل این مشکل کمک میخوای؟».
در حقیقت هیچ راه درست یا غلطی برای تجربه جهان وجود ندارد. پشتکار فقط یک ویژگی است که همه ما را کاملا منحصر به فرد می‌کند. کودکان زمان زیادی دارند تا یاد بگیرند که راه‌های زیادی برای درگیر شدن با یک چالش، کشف راه‌حل و در نهایت رسیدن به نتیجه وجود دارد و همه اینها در حالی اتفاق می‌افتند که باید همزمان تلاطمات احساسی زیادی را نیز مدیریت کنند.
این مساله‌ای پیچیده‌ا است! به همین دلیل آن‌ها تمام دوران کودکی خود – و رابطه خود با شما -را نیاز دارند تا آن را بفهمند و بیاموزند.
