بدخلقی در کودکان: دلایل و راه کارها

• اگر کودک شما دایما بدخلقی می‌کند، به دنبال عوامل محرک آن، عواقب یا پاداش‌های ناشی از رفتار فرزند خود باشید.
• برای کنترل بدخلقی کودک خود به این فکر کنید که چه چیزی را می‌توانید تغییر دهید؟ محرک عصبانیت فرزندتان؟ تنبیه یا پاداش ناشی از رفتارش؟ یا حتی رویکرد خودتان در مقابله با بدخلقی فرزندتان؟
• اگر تداوم و شدت بدخلقی کودک تاثیرات منفی بر کانون خانواده می‌گذارد، از متخصص کمک بگیرید.

بدخلقی

بدخلقی به این دلیل اتفاق می‌افتد که مهارت‌های اجتماعی و عاطفی کودکان هنوز در حال رشد است. کودکان اغلب، واژگان چندانی برای بیان احساسات بزرگ خود ندارند. اتفاقی که در حال رخ دادن است اینست که آن‌ها استقلال رو به رشد خود را محک می‌زنند و متوجه می‌شوند که بر نحوه رفتار و برخورد دیگران تاثیر گذارند.

مطالب مرتبط: خوش رفتاری در کودکان

این بدان معناست که بدخلقی امری بسیار رایج و طبیعی است.

اما اگر عصبانیت و بدخلقی فرزندتان به حدی زیاد است که عرصه را بر اعضای خانواده تنگ کرده و یا موجب استرس و ناراحتی برای شما و کودک می‌شود؛ می‌توانید از راه‌کار مطرح شده در این مقاله کمک بگیرید. اگر با بدخلقی کودک، عصبانی شده و نگران آسیب رساندن به او هستید، این رویکرد را پیشنهاد می‌کنیم.

همچنین اگر مدیریت عصبانیت و بدخلقی فرزندتان برای شما دشوار است، پیشنهاد می‌کنیم با متخصص کودکان، مشکل خود را در میان بگذارید. متخصصان، رفتار کودک را تحلیل و به شما کمک می‌کنند تا رویکرد‌ها و استراتژی‌های مختلف را عملی کنید. برای شروع، حتی می‌توانید مشکل خود را با پزشک عمومی در میان بگذارید.

رویکردی که در این مقاله توضیح داده شده است شامل بررسی موارد زیر است:

• محرک ها یا آنچه قبل از بدخلقی اتفاق می‌افتد.
• آنچه بعد از بدخلقی اتفاقی می‌افتد یعنی عواقب یا به عبارتی هرگونه پاداش یا تنبیهی که کودک به دلیل رفتار خود با آن مواجه خواهد شد.
• آنچه می‌توانید تغییر دهید یا همان محرک‌ها، پیامد یا روشی که شما به رفتار کودک واکنش نشان می‌دهید.

مطالب مرتبط: بدخلقی در کودکان

اگر کودک شما به دلیل اختلالات اوتیسم، نیازمند مراقبت‌های ویژه‌ای است، بدخلقی در او مکرر و شدید اتفاق می‌افتد. مطالب مربوط به کودکان اوتیستیک را بخوانید و یا از متخصصانی که با کودک شما کار می‌کنند، راهنمایی بخواهید.

آنچه قبل از بدخلقی اتفاق می‌افتد

اولین گام در این رویکرد این است که به این فکر کنید که چه چیزی باعث عصبانیت کودک شما می‌شود. این موضوع شامل شناسایی موقعیت‌هایی است که احتمال وقوع بدخلقی را بیشتر می‌کنند. به عنوان مثال: خستگی، خرید کردن، زمان صرف غذا یا با عجله کاری را انجام دادن.

همچنین باید محرک‌های بد خلقی فرزندتان را شناسایی کنید. عوامل رایج این جرقه‌ها عبارتند از:

• «نه» شنیدن کودک
• از کودک خواسته شود کاری را انجام دهد
• احساس یأس و استیصال
• احساس غرق شدگی و دیده نشدن در سر و صدا یا شلوغی زیاد

از این فکر که بد خلقی فرزند شما، فقط برای آزار شماست بر حذر باشید. کودکان عمدا عصبانی نمی‌شوند. ممکن است آن‌ها در یک عادت رفتاری بد گرفتار شده یا هنوز مهارت لازم برای کنار آمدن با شرایط را یاد نگرفته‌اند.

شما با یادداشت روزانه بدخلقی فرزندتان به مدت ۷ تا ۱۰ روز، می‌توانید علل عصبانیت او را بررسی کنید. نموداری با چهار ستون بکشید. ستون‌ها عبارتند از: روز بدخلقی، جایی که اتفاق افتاد، دقیقاً قبل از آن چه اتفاقی افتاد و بلافاصله پس از آن چه اتفاقی افتاد. سپس وقایع را یادداشت کنید.

مطالب مرتبط: چگونه با کودک پیش دبستانی خود ارتباط برقرار کنیم؟

آنچه بعد از بدخلقی اتفاقی می‌افتد

اتفاقی که پس از یک بدخلقی رخ می‌دهد می‌تواند احتمال بروز عصبانیت در آینده را کاهش یا افزایش دهد. بنابراین شناسایی عواقب بدخلقی بسیار مهم است. آیا ممکن است کاملا به صورت ناخودآگاه، شما با رفتارهایی که در حین یا بعد از بدخلقی کودک دارید باعث تشویق فرزندتان به این رفتار شوید؟ 

به عنوان مثال، اگر فرزند شما بابت نخریدن آبنبات چوبی بدخلقی کرد و شما بعد از این رفتار آبنبات را خریدید در واقع به کودک خود بابت بدخلقی پاداش داده‌اید. فریاد زدن شما یا خواهش و التماس از کودک هم پاداش بدخلقی تلقی می‌شود چرا که در واقع کودک توجه شما را به خود جلب کرده است. 

به یاد داشته باشید احتمال تکرار رفتاری که کودک بابت آن تحسین شده‌ بسیار زیاد است.

این بدان معناست که شما می‌توانید از تحسین و تمجید برای تغییر رفتار فرزندتان استفاده کنید. هنگامی که او رفتاری باب میل شما انجام داد، بلافاصله توجهش را به خود جلب کرده و بگویید دقیقا چه چیزی را دوست داشتید. مثلا بگویید «اینکه برای خواستن اسباب بازی، با خواهش درخواست کردی را دوست داشتم».

آنچه می‌توانید تغییر دهید: محرک‌ها

یکی از راه‌های مواجهه کمتر با بد خلقی کودک این است که از وقوع جرقه‌های عصبانیت او اجتناب کنید. اگر موقعیت‌های خاصی محرک هستند، سعی کنید از ‌آن‌ها اجتناب کرده و یا از استرس‌زایی آن‌ها بکاهید. به عنوان مثال، اگر کودک شما اغلب هنگام خرید عصبانی می‌شود؛ می‌توانید:

• زمانی که شخص دیگری از فرزند شما مراقبت می کند، خرید کنید.
• زمانی که می‌دانید فرزندتان خسته یا گرسنه نخواهد شد، خرید کنید.

اگر «نه» شنیدن موجب بدخلقی کودک می‌شود، موارد زیر را امتحان کنید:

• اشیای جذاب اما شکننده را دور از دسترسی کودک قرار دهید. از کودکان بزرگتر بخواهید اسباب بازی‌های خود را دور از دسترس بگذارند.
• هر زمان که معقول است، به درخواست کودک «بله» بگویید.
• گزینه‌های دیگری پیشنهاد دهید. مثلا: الان نمی‌توانی  آبنبات چوبی داشته باشی اما موز می‌خوری؟ انگور چطور؟
• با فعالیتی متفاوت، حواس فرزندتان را پرت کنید.

اگر درخواست انجام کار، محرک عصبانیت فرزندتان است، موارد زیر را امتحان کنید:

• کمتر دستورالعمل بدهید. اینکه هر لحظه به کودکتان بگویید دقیقا چه کاری انجام دهد، دامی است که به راحتی می‌توان در آن گرفتار شد.
• اطمینان حاصل کنید که دستورالعمل برای کودک قابل اجرا باشد. اگر کودک نتواند از پس کاری که به او سپرده شده است بر بیاید، بدخلقی بسیار محتمل است.
• از قبل زمان‌بندی را به کودک خود اطلاع دهید. این یعنی او متوجه شود چه زمانی شما کار دیگری دارید یا چه زمانی کودک باید فعالیت خود را تغییر دهد.
• در موقعیت‌های مناسب، راهکارهای مختلف را به فرزندتان پیشنهاد دهید.

اگر احساس یأس و استیصال، محرک است؛ موارد زیر را به کار ببندید:

• از قبل به فرزندتان بگویید کجا می‌روید و چه اتفاقی ممکن است بیفتد.
• با فرزند خود در مورد اینکه چگونه می‌تواند به شما بفهماند که او مستاصل است، صحبت کنید.
• در موقعیت‌های این چنینی و صورت امکان به کودک خود استراحت دهید. برای مثال: مکانی آرام و خصوصی پیدا کنید که بتواند به کتاب مورد علاقه‌اش نگاه کند.
• در مورد انتظاراتی که از فرزندتان دارید واقع‌بین باشید.

خودتنظیمی و چهارچوب ساختن، یعنی توانایی درک و مدیریت رفتار و واکنش‌ها است. این مهارت در کودکان از حدود ۱۲ ماهگی شروع به رشد می‌کند. با بزرگتر شدن فرزندتان، او بیشتر و بیشتر قادر به تنظیم واکنش‌های خود خواهد بود تا وقتی اتفاق ناراحت کننده افتاد، بتواند خود را آرام کند. در نتیجه بدخلقی‌های کمتری از سوی او مشاهده خواهید کرد.

آنچه می‌توانید تغییر دهید: پاداش‌

یکی دیگر از راه‌های کاهش مواجهه با بدخلقی این است که پاداش‌هایی را که فرزندتان با عصبانیت دریافت می‌کند، تغییر دهید.

وقتی متوجه شدید که کودک با بدخلقی به دنبال جلب توجه شماست، می‌توانید یک سیستم پاداش برای تشویق به حفظ آرامش و توجه بیشتر به فرزندتان ایجاد کنید. مثلا از نوعی نمودار ستاره‌ای که بابت هر کار خوب یک برچسب ستاره روی آن چسبانده می‌شود یا جوایزی تصادفی از چیزهای کوچکی که فرزندتان دوست دارد استفاده کنید.

همچنین می‌توانید به فرزندتان کمک کنید تا مهارت‌های مقابله‌ با بدخلقی یا «Coping Skills» را در موقعیت‌هایی که معمولا عصبانی می‌شود، آموخته و تمرین کند. مثلا بگویید: «عزیزم، ۵ دقیقه دیگه من ازت می‌خوام که دستگاه بازی رو خاموش کنی. این فرصتیه برای تو تا به من نشون بدی که چقدر بزرگ و بالغ شدی». سپس می توانید به فرزندتان به خاطر انجام رفتار مطلوب پاداش دهید.

آنچه می‌توانید تغییر دهید: واکنش شخص شما

کودکان با تماشای اعمال و رفتار شما، چیزهای زیادی یاد می‌گیرند. چه کاری را ممکن است بتوانید متفاوت انجام دهید؟

ممکن است بتوانید از بدخلقی‌ها به عنوان فرصتی برای کمک به کودک خود برای درک احساساتش و ایجاد خودتنظیمی استفاده کنید. البته بهتر است این کار را زمانی که فرزندتان آرام است، انجام دهید. به عنوان مثال بگویید: «امروز وقتی دوستت توپت رو گرفت خیلی عصبانی بودی، به نظرت به جای گاز گرفتن او، بهتر نبود از یه بزرگتر کمک می‌گرفتی؟» این کار تعداد و شدت بد خلقی را کاهش می‌دهد.

همچنین می توانید راهکار‌هایی برای تنظیم احساسات، افکار و رفتار در موقعیت‌های روزمره، ارائه دهید. به عنوان مثال: «من واقعاً از تلاش برای باز کردن این شیشه ناامید شدم. شاید وسیله ای در کشو داشته باشم که بتواند به باز کردن آن کمک کند». 

درخواست کمک حرفه‌ای

بدخلقی مداوم و شدید گاهی اوقات نشانه‌ای از مشکلات رشدی یا سلامتی است. کمک گرفتن از متخصص حرفه‌ای راهکار مناسبی است اگر:

• به سختی می‌توانید بدخلقی‌ها را در یک چشم‌انداز بزرگتر و گذرا ببینید و تاثیری بیش از یک آزار موقتی روی شما دارد.
• در مواجهه با بدخلقی کودک، کنترل بر احساسات خود را از دست می‌دهید و خشمگین می‌شوید.
• فعالیت‌های شما و خانواده متاثر از بدخلقی کودک، محدود شده است.

بیشتر بخوانید: چگونه رفتارهای بد فرزندم را متوقف کنم؟