متمرکز و حواس‌‌جمع نگه‌داشتن کودکان، بهویژه در دوران پرهیاهوی دبستان و بعد از آن در سنین بالاتر و دوران بلوغ، گاهی واقع دشوار است. البته تمرکز نداشتن فقط مشکلی مرتبط با دانش‌آموزان مدرسه‌ای نیست. استیسی استاتهرت از مؤسسه‌ی اسکیپتون انگلستان طی تحقیقی متوجه شد که افراد بالغ در بریتانیا، به‌طور میانگین بیش از ۱۴ دقیقه نمی‌توانند روی یک موضوع متمرکز باقی بمانند. با پیدایش و حضور همه جانبه تکنولوژی در خانواده‌ها، بالا رفتن سرعت زندگی و افزایش عدم تمرکز بین تمامی نسل‌ها، جای تعجب نیست که حفظ تمرکز در کلاس برای کودکان روز‌به‌روز دشوارتر می‌شود.
مطالب مرتبط:
نبود تمرکز در بزرگسالان شاید منجر به از دست رفتن یک برنامه‌ی تلویزیونی خوب شود اما حواس پرتی در کودکان بر روند تحصیل آنها تاثیر منفی خواهد داشت. دلایلی زیادی را می‌توان برای اختلال تمرکز کودکان در کلاس برشمرد که برخی از آنها ممکن است از کنترل بچهها خارج باشد.
به عنوان مثال برخی از کودکان ممکن است اختلالات یادگیری همچون دیسلکسیا داشته باشند، محیط حواسشان را پرت کند یا اینکه در معرض شیوه‌ی آموزشی مناسبی قرار نگیرند. متأسفانه، دلیل تمرکز ضعیف هرچه باشد، مشارکت کم و عدم تمرکز منتج به عملکرد و نمره‌هایی ضعیف، بی‌رغبتی به مدرسه و تداوم رفتار‌های اخلالگرانه می‌شود.
با وجود آنکه نمی‌توان حواس‌پرتی در کلاس را به طور کلی حذف کرد و به ۱۰۰ درصد تمرکز دانش‌آموزان – در کل زمان کلاس – رسید اما ۵ راهکار زیر می‌تواند تمرکز بچهها را چند درجه افزایش دهد.
۱– آب و رژیم غذایی
برخی از روش‌های موثر بر بهبود تمرکز کودک حتی قبل از ورود او به کلاس آغاز می‌شوند. رژیم غذایی کودک یکی از همین موارد است که در سطح تمرکز او به‌شدت موثر است چرا که غذا علاوه بر بدن، ذهن او را نیز تغذیه می‌کند.
صبحانه برای همه افراد مهم‌ترین وعده‌ی غذایی روز است و تغذیه مناسب کودک در وعده صبح می‌تواند میزان مشارکت و فعالیت ذهنی او را بیشتر و طولانی‌تر کند. غذاهایی مانند غلات جو دوسر، حلیم و موز انرژی بچهها را به آرامی منتشر می‌کنند و باعث می‌شوند کودک برای مدت بیشتری فعالیت داشته و تا سر رسیدن زمان ناهار احساس گرسنگی نکند. در حقیقت رژیم مناسب باعث تغذیه پیوسته مغز در تمام طول صبح می‌شود.
از سوی دیگر، گزینه‌های ناسالمی همچون غلات شکری، حجم زیادی از انرژی در کودک تولید می‌کند که به سرعت هم کم‌رنگ می‌شود. در نتیجه، مغز سریع‌تر خسته شده و پیش از زمان ناهار احساس گرسنگی سر می‌رسد و همانطور که می‌دانید هیچ عاملی بیشتر از گرسنگی مخل تمرکز حواس کلاس نیست.
عیب دیگر در خصوص غذاهای پر قند این است که انرژی زیاده از حدی در کودک ایجاد می‌کنند و چون مجالی برای تخلیه این انرژی مضاعف وجود ندارد هیچ بعید نیست که در انجام رفتار‌های شیطنت‌آمیز نسبت به هم‌کلاسی‌ها و معلم‌ها بروز پیدا کند.
امگای روغن ماهی، مکمل مناسبی برای تقویت تمرکز، فعالیت‌های شناختی و توجه بچهها است و مصرف آن بهویژه در ایام امتحانات، توصیه می‌شود. دکتر الکس ریچاردسون و مادلین پورتوود در آزمایشی انجام شده در بریتانیا به بچهها مکمل‌های حاوی امگا ۳ داده و پیشرفت‌های واضح و روشنی را در ۴۰ درصد از شرکت‌کنندگان مشاهده کردند. غذاهای تازه و طبیعی نیز برای کودکان بسیار سودمند هستند. تحقیقات زیادی نشان داده است که میوه و سبزیجات بدن را غنی از آنتی‌اکسیدان‌ها می‌کنند که موجب تقویت قدرت مغز می‌شود.
رژیم غذایی مناسب کودکان علاوه بر اینکه بر حافظه، تمرکز و ظرفیت ذهنی تاثیرگذار است، مواد مغذی مورد نیاز و سوخت حیاتی مغز به سرعت در حال رشد آنها را نیز تامین می‌کند.
مطالب مرتبط:
نه فقط خوراک کودک که میزان و محتوای نوشیدنی مورد مصرف او نیز بر سطح تمرکز موثر است. تحقیقات متعدد ثابت کرده است که نوشیدن آب در طول روز عادتی شایسته برای کودکان است. امروزه ذائقه کودکان کم سن و سال بیشتر به سمت نوشیدنی‌های کافئینی، قندی و نوشیدنی‌های انرژی‌زا رفته است. این نوشیدنی‌ها بیش از مقدار لازم قند وارد بدن کودکان می‌کنند و تقریبا هیچ ارزش غذایی ندارند.
۲- ورزش
تحقیقات بسیاری به این نتیجه رسیده‌اند که ورزش برای تمرکز حواس کودکان مدرسه‌ای بسیار مفید است. مطالعه‌ای در دانمارک نشان داده است که پیاده‌روی به سوی مدرسه به جای استفاده از خودرو یا وسایل حمل و نقل عمومی سطح تمرکز کودک را در طول صبح افزایش می‌دهد.
پیاده‌روی علاوه بر مزایای روان‌شناختی، برای سلامت عمومی کودک نیز مفید است، خصوصا این روزها که مصرف خوراکی و نوشیدنی‌های وسوسه‌برانگیز و ناسالم، افزایشی روزافزون در میان بچهها دارد.
همین مطالعه نشان داد وقت‌گذرانی در فضای آزاد، سلامت روان بچهها را افزایش داده است به‌طوری که ۹۸ درصد معلمان اذعان داشته‌اند که فعالیت کودکان در فضای آزاد موجب تقویت مهارت‌های اجتماعی آنها شده است و ۸۴ درصد نیز این امر را عامل خوشحالی بیشتر کودکان دانسته‌اند. در بررسی سطح تمرکز دانش‌آموزان نیز معلمان نتایج جالبی گزارش کرده و ۷۵ درصد از آنها اعلام داشتند که بازی در فضای آزاد بیرون موجب تقویت تمرکز بچهها می‌شود.
ایجاد موقعیت زمانی و مکانی برای فعالیت و بازی کودکان به این معنی است که آنها انرژی‌های جسمانی خود را پیش از کلاس تخلیه کرده و برای نشستن دوباره روی نیمکت و متمرکز شدن، آماده‌اند.
۳- خواب و استراحت
جای تعجب ندارد که یک برنامه‌ی خواب مناسب به کودک کمک می‌کند در طول روز عملکرد بهتری داشته باشد. این عادت سالم باعث می‌شود ذهن و جسم، بعد از یک روز طولانی و پر از تعامل و تمرکز و بازی، زمان کافی برای تجدیدقوا داشته باشد.
کودکان مدرسه‌ای در سنین بین ۶ تا ۱۳ سال به دلایل مختلف به ۹ تا ۱۱ ساعت خواب روزانه نیاز دارند. اول آنکه، خواب برای رشد طبیعی، سالم و شاداب کودک لازم است. دوم اینکه الگو‌های خواب ناکافی منجر به تندخویی و دم‌دمی‌مزاجی شدن بچهها می‌شوند و دست آخر اینکه کودکان این روزها بیشتر از هر زمان دیگری در معرض تکنولوژی و نمایشگر‌ها و قرار دارند و این موضوع نیاز آنها به استراحت و فاصله گرفتن از این ابزار‌ها را دوچندان می‌کند.
وقفه‌های زمانی برای آسایش و استراحت عادت دیگری است که می‌تواند تمرکز را در ادامه‌‌ی روز برای کودک تسهیل کند و البته مهم است که میان «استراحت» و بازی و اوقات فراغت تفاوت قائل شویم.
به عنوان مثال این که کودک که در حین بازه‌ی استراحت خود مشغول بازی با کنسول‌ها شود، چندان جالب نیست چرا که این فعالیت، بازی کردن تلقی می‌شود و خود نیازمند گونه‌‌ی دیگری از تمرکز است.
گفتنی است که بسیاری از معلمان و والدین برای آرام کردن ذهن کودکان در ایام مدرسه و دوباره متمرکز کردنشان به تمرینات ذهن‌آگاهی روی می‌آورند.
بیشتر بخوانید: ۱۷ سوال رایج درباره خواب کودکان
۴- نظم
شاید تاثیر نظم بر تمرکز خرافات به نظر بیاید، اما این مفهوم هم توانایی جمع کردن حواس دانش‌آموزان بچهها را دارد و هم پرت کردن ذهن آنها را. نظم را از دو جنبه می‌توان بررسی کرد: اول، توانایی کودکان در نظم بخشیدن به خودشان و دوم، نظم و سامان محیط کلاس درس.
دانش‌آموزی که یادداشت‌برداری منظمی دارد، آنها را با رنگ کدگذاری می‌کند و در دسته‌بندی‌های مجزا قرار می‌دهد، در هنگام نیاز فوری به یکی از یادداشتها، دیگر زمانی را هدر نخواهد داد. این شیوه او را قادر می‌سازد با برگزیدن بهترین روش‌های نظم‌دهی سازگار با خودش، کنترل فرآیند آموزش را به دست بگیرد.
همچنین، نظم‌دهی به یادداشتها و تکالیف باعث می‌شود توجه کودک بیشتر به کار‌های ناقص و فراموش‌شده جلب شود و این خود علاج یکی از دلایل بزرگ عملکرد ضعیف دانش‌آموزان است.
نظم‌دهی فقط به کار و تکالیف کودکان اختصاص ندارد و آنها می‌توانند فضاهای شخصی‌شان همچون میز، کمد، کشو و کوله‌پشتی را هم منظم کنند. این کار هم می‌تواند به نظام ذهنی دانش‌آموز و میزان توجه و تمرکزش در کلاس کمک کند. با منظم نگه داشتن این محیط‌ها، پیدا کردن وسایل آسان‌تر شده و زمان لازم برای جست‌وجو و پیدا کردن اشیاء مورد نیاز کاهش می‌یابد.
مطالب آموزشی:
آشنایی با مشاغل برای پیش دبستانی ها
آموزش زبان انگلیسی برای پیش دبستانی
آموزش نقاشی برای پیش دبستانی ها
گاهی و به ویژه در دبستان، فضای کلاس باعث حواس‌پرتی و رویاپردازی کودک می‌شود. البته طبیعی است که هنگام آموزش کودکان کم سن و سال، معلمان تلاش می‌کنند از جنبه‌های مهیج‌تر آموزشی مانند رنگ و تصویر استفاده کنند، اما فضای بیش از حد آذین‌بندی‌شده‌ی کلاس می‌تواند نقش بزرگی در حواس‌پرتی کودک ایفا کند و به «اضافه‌بار احساسی» تبدیل شود. البته تمام تزئینات و دکوراسیون‌ها بد نیستند، خصوصا اگر موجب دانش‌افزایی کودک شوند.
۵- چیدمان صندلی‌ها
یکی دیگر از عوامل بزرگ حواس‌پرتی در کلاس، تمایل کودکان به تعامل با یکدیگر است. بعضی از بچهها حتی اگر مشغول حرف زدن با بغل‌دستی‌شان، تبادل جزوه یا بازی با صندلی نباشند، حواسشان پرت وسایل و گجت‌های همراهشان می‌شود. برخی از معلمان «استفاده از تلفن همراه» را عاملی موثر بر حواس‌پرتی دانش‌آموزان در کلاس دانسته‌اند.
با وجود این که برخی اقدامات ممکن است چندان دلخواه بچهها نباشد، اما می‌توان آنها را به نحوی مدیریت کرد که برای دانش‌آموز و معلم به یک میزان مفید باشند. طرح چیدمان فکرشده و دقیق صندلی‌ها یکی از این اقدامات سازنده‌ای است که می‌تواند به تعاملات دانش‌آموزان سروسامان دهد.
پرهیز از تشکیل «میزهای شیطنت»، یعنی جمع شدن چند کودک بی‌قرار و شلوغ در کنار یکدیگر یکی از اصولی است که باید در طراحی چیدمان کلاس به آن توجه کرد. قرار دادن دانش‌آموزان بدرفتار در یک کلاس و در کنار هم شاید لطفی برای حفظ توجه و تمرکز سایر دانش‌آموزان باشد، اما این شیوه برای خود آنها پیامدهای خوبی به همراه ندارد.
مورد بعدی دانش‌آموزانی هستند که می‌خواهند روی تکالیف و تمرین‌هایشان تمرکز کنند و فقط به توجه و همراهی بیشتری نسبت به سایرین احتیاج دارند. اگر معلمی تشخیص دهد توجه بیشتر برای کودکی مفید است، بهترین کار این است که او را در ردیف‌های جلو جا دهد تا به آسانی به معلم دسترسی داشته باشد و وقایع پشت سرش در کلاس بیش از این حواسش را پرت نکند.
این راهکار‌ها نقطه‌ی شروع خوبی برای معلمان و دانش‌آموزان است تا با کمک یکدیگر فضای آموزشی‌‌ِ آرام و متمرکز‌تری ایجاد کنند.
بیشتر بخوانید: ۱۴ روش کارساز برای افزایش تمرکز دانش آموزان
