اگر تا به حال احساس کرده‌اید که دانش‌آموزان شما تمرکزی اندازه‌ی یک ماهی قرمز کوچک را دارند، بدانید که تنها نیستید! معلمان مدت‌هاست تلاش می‌کنند برخی دانش‌آموزان را وادار به حفظ تمرکز در کلاس کنند اما تحقیقات فزاینده نشان می‌دهد بچه‌ها توانایی تمرکز کردن به روش بزرگسالان را ندارند.
این موضوع، لزوما اتفاق بدی نیست. در یک مطالعه روی کودکان و بزرگسالان که در دانشگاه ایالتی اوهایوی ایالات متحد آمریکا برای درک بهتر تمرکز و یادآوری انجام شده است، محققان دریافتند که بچه‌ها قادر نیستند همانند بزرگسالان تمرکز کنند، اما بیشتر از بزرگسالان مسائل را به یاد می‌آورند، حتی اگر ذهنشان پراکنده باشد.
حال سوال این است که آیا باید از تلاش برای افزایش تمرکز دانش‌آموزان کلاس درس خود دست بکشید؟ جواب منفی است! ما این مقاله را از چکیده تحقیقات مختلف گردآوری کرده‌ایم تا بدانید علت عدم تمرکز دانش آموزان چیست و چه استراتژی‌هایی برای بهبود تمرکز در کلاس درس موثر است.
مدت زمان حفظ تمرکز در دانش‌آموزان چقدر است؟
جای تعجب ندارد که مدت زمانی که هر دانش آموز می تواند تمرکز خود را حفظ کند، نسبتا منحصر به فرد است. یکی از مواردی که دانشمندان علوم اعصاب به ما می‌گویند این است که با بزرگتر شدن بچه‌ها، میانگین طول توجه او نیز بیشتر میشود.
طبق نظر بسیاری از کارشناسان، میانگین طول توجه کودک را می‌توان با این فرمول ساده محاسبه کرد:
میانگین زمان حفظ تمرکز = (۲ الی ۵ دقیقه) * سن
| میانگین زمان تمرکز | سن |
| ۸ – ۲۰ دقیقه | ۴ |
| ۱۰ – ۲۵ دقیقه | ۵ |
| ۱۲ – ۳۰ دقیقه | ۶ |
| ۱۴ – ۳۵ دقیقه | ۷ |
| ۱۶ – ۴۵ دقیقه | ۸ |
| ۱۸ – ۴۵ دقیقه | ۹ |
| ۲۰ – ۵۰ دقیقه | ۱۰ |
| ۲۲ – ۵۵ دقیقه | ۱۱ |
| ۲۴ – ۶۰ دقیقه | ۱۲ |
البته این یک نتیجه‌گیری کلی است و شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد با افزایش حجم رسانه‌ها، آموزش‌پذیری مغز در یک موضوع خاص برای بچه‌ها در حال سخت‌تر شدن است. به عنوان مثال، یک پژوهش توسط بنیاد خانواده کایزر نشان داد که نیمی از بچه‌های ۸ تا ۱۸ ساله در حین انجام تکالیف خود، به طور همزمان در حال تماشای یک برنامه تلویزیونی یا گشت‌و‌گذار در اینترنت هم هستند. جالب است بدانید که این داده‌ها مربوط به سال ۲۰۱۰، یعنی قبل از به وجود آمدن خیلی از اپلیکیشن‌های امروزی، است.
واقعیت دیگری که وجود دارد این است که ابتلا به اختلال «کم‌توجهی – بیش‌فعالی» یا «ADHD» در حال رشد است. در حال حاضر تخمین زده میشود که ۹/۴ درصد از کودکان آمریکایی به این اختلال – که مرتبط با میزان توجه – است مبتلا شده‌اند و بسیاری از این کودکان دارای اختلالات دیگری نیز هستند که می‌تواند بر توانایی آن‌ها در تمرکز در کلاس تأثیر بگذارد؛ از اضطراب گرفته تا افسردگی و اوتیسم.
البته این واقعیت ساده هم وجود دارد که گاهی اوقات بچه‌ها – درست مثل ما -روزهای بدی دارند که قدرت تمرکز یا توجه آن‌ها را تحت تاثیر قرار می‌دهد.
بیشتر بخوانید: ۳ روش برای افزایش تمرکز و تحمل کودکان دوران کرونا
چرا متمرکز بودن دانش‌آموزان مهم است؟
پاسخ بدیهی است. شما می‌خواهید دانش‌آموزانتان تمرکز داشته باشند تا تمام مطالب درسی را به طور کامل بیاموزند. اما مسائل مربوط به بچه‌هایی که در کلاس شما تمرکز نمی‌کنند، بسیار فراتر از یک بی‌توجهی ساده در کلاس درس است.
تحقیقی در کانادا نشان داده که بین عدم تمرکز دانش‌آموز در کلاس درس و میانگین حقوق پایین‌تر در بزرگسالی، همبستگی وجود دارد. این تحقیق که در مجله پزشکی «JAMA Psychiatry» منتشر شده است، نشان داد که تنها یک واحد کاهش از میانگین میزان بی‌توجهی در سن ۶ سالگی، نزدیک ۳۰۰۰ دلار از درآمد سالانه مردان بالغ و حدود ۲۰۰۰ دلار از درآمد سالانه زنان بالغ را به جیب آنان بازمی‌گرداند.
چند لحظه – یا حتی یک یا دو روز – عدم تمرکز بچه‌ها در کلاس، داستانی دیگر است اما بی‌توجهی اگر مزمن شود، عواقبی طولانی مدت به همراه خواهد داشت. با در نظر گرفتن این موضوع، در ادامه راه‌کارهایی ارایه می‌دهیم که به دانش‌آموزان کمک می‌کند تا تمرکز کرده و روی کار خود متمرکز باقی بمانند.
چگونه تمرکز دانش‌آموزان را افزایش دهیم؟
بعد از اینکه دامنه میزان حفظ تمرکز را در گروه سنی کلاس تدریسی خود، مشخص کردید، به این فکر کنید که چگونه می‌توانید محتوای درسی و فعالیت‌های کلاسی را به نحوی ارائه دهید که از وجود حداکثر تمرکز در کلاس، اطمینان داشته باشید. این استراتژی‌ها می‌تواند به بهبود تمرکز در کلاس کمک کند.
۱- از امتیاز مراکز آموزشی خصوصی استفاده کنید
مراکز آموزشی خصوصی علاوه بر فراهم آوردن وسایل کمک آموزشی برای دانش‌آموزان و تدریس عمیق‌تر مفاهیم موجود در برنامه درسی، تاثیرات مثبت دیگری هم دارد. تحقیقات مستندی وجود دارد که نشان می‌دهد فعالیت‌های گروهی این مراکز جمع و جور و کوچکتر، به افزایش تمرکز دانش‌آموزان کمک می‌کند. پژوهشگران موسسه کارنگی ملون «Carnegie Mellon» و کالج معلمان کلمبیا در سال ۲۰۱۶ مطالعه‌ای را منتشر کردند که نشان می‌داد دانش‌آموزان در فعالیت‌های گروهیِ کلاس‌های پرجمعیت، بیشتر از کارهای گروهی کوچکتر یا انفرادی تمرکزشان بهم می‌خورد و حواسشان به موضوعات پراکنده پرت میشود. تفاوتی که از مقایسه رفتار دانش‌آموزان در مدارس دولتی و خصوصی به راحتی مشاهده میشود.
۲- درس‌های خود را مختصر و کوتاه کنید
ذهن بچه‌ها معمولا بعد از حدود ۱۰ دقیقه شروع به منحرف شدن از موضوع می‌کند. هنگامی که در حال برنامه‌ریزی برای ارائه درس هستید، آن را به بخش‌های کوچکتر تقسیم کنید تا تمرکز دانش‌آموزان خود را بهبود بخشید. این بدان معنا نیست که لزوما تدریس در مورد موضوع را متوقف کنید بلکه می‌توانید در آموزش خود تنوع دهید. مثلا بدین‌گونه که از یک فعالیت گروهی به کار دو نفره یا از تمرین انفرادی به فعالیت در گروه‌های کوچک تغییر روش دهید.
۳- در کلاس خود روتینی را برای استراحت مغز اضافه کنید
در راستای کوتاه نگه داشتن دروس، باید در طول روز وقفه‌هایی برای استراحت مغز گنجانده شود تا به بچه‌ها این امکان را بدهد که از شر افکار متفرقه رها شوند و قدرت تمرکز خود را بازگردانند. قاعده کلی این است که حدود ۳ تا ۵ دقیقه زمان استراحت را در نظر گرفته و به ذهن آن‌ها فرصت دهید تا دوباره تنظیم شود.
با خلاقیت خود، می‌توانید با انجام یک بازی گروهی این کار را انجام دهید.
۴- فعالیت‌هایی را مختص بچه‌های سریع‌تر در نظر بگیرید
هیچ چیز نمی‌تواند به اندازه همکلاسی‌ای که زودتر از بقیه کارش را به اتمام رسانده و حوصله‌اش سر رفته، حواس بقیه را پرت کند و به علت اصلی عدم تمرکز دانش‌آموزان بدل شود. فعالیت‌هایی را برای این دسته از شاگردان در نظر بگیرید و از آن‌ها بخواهید بلافاصله بعد از اتمام کارشان، به آن بپردازند تا هیچ زمانی برای پرت کردن حواس دیگر شاگردان پیدا نکنند.
تصویری برای رنگ کردن، حل کردن معما یا پازل، خواندن مطالب متفرقه می‌تواند گزینه‌های مناسبی باشند.
۵- از دانش‌آموزان تنبیه شده غافل نشوید
هرچند که تعلیق یا تنبیه گوشه کلاس ایستادن در خیلی از مدارس انجام نمی‌شود اما اگر در جایی که شما آموزش می‌دهید این موضوع، امری عادی است، می‌تواند به ضرر شما در متمرکز نگه داشتن کلاس تمام شود. انجام کاری را به کودک محول کنید. مثلا، به نظر می‌رسد انجام فعالیت بدنی یک عامل کلیدی در بهبود همه چیز – از حافظه گرفته تا حتی تمرکز – است!
۶- بازی‌های پرتحرک انجام دهید
همانطور که در مورد قبلی به آن اشاره کردیم، گنجاندن فعالیت بدنی در کلاس درس می‌تواند در بهبود تمرکز تاثیر‌گذار باشد. از بازی‌های پرتحرک جمعی در حین تمرین یا مرور درس استفاده کنید. بدین‌گونه، هم از مزایای فعالیت بدنی بهره خواهید برد و هم شادی مضاعفی در فضای کلاس به وجود خواهد آمد.
برای مثال، بازی‌هایی مثل پانتومیم، بشین‌پاشو و غیره.
بیشتر بخوانید: اهمیت بازی در دنیای کودکان پیش دبستانی
۷- از دانش‌آموزان خود بخواهید به فعالیت‌های درسی امتیاز دهند
بازخوردهای دانش‌آموزان برای کمک به شما در موثرتر کردن آموزش بسیار مفید خواهد بود. شما متوجه خواهید شد که هر فعالیتی که انجام داده‌اید چقدر آن‌ها را درگیر کرده و یا چقدر جذاب نبوده است. از اینکه از دانش‌آموزان خود بپرسید کارهای کلاسی را چقدر جالب می‌دانند، نترسید. همچنین بپرسید در حین انجام آن کار آیا – کم و یا زیاد – غرق در افکار خودشان شده‌اند؟
۸- دکور محیط درس را ساده نگه دارید
خانم کری گادوین، استاد دانشگاه ایالتی کنت است. او به دلیل تحقیقاتش در محافل آموزشی در مورد اینکه چگونه دکوراسیون کلاس می‌تواند بر توانایی تمرکز دانش‌آموزان تاثیر بگذارد، شناخته شده است. البته که همه ما عاشق دکوراسیون زیبا هستیم، اما تحقیقات ایشان در سال ۲۰۱۶ نشان‌دهنده این واقعیت است که تزئینات زیاد و سنگین در کلاس درس می‌تواند مانع یادگیری شود.
۹- اجازه دهید دانش‌آموزان آدامس بجوند
می‌دانیم که حتی به زبان آوردن این موضوع، می‌تواند خشم سرایداران مدرسه را نسبت به شما برانگیزد! اما خوب است بدانید تحقیقات نشان داده است که جویدن آدامس به حفظ مدت زمان بیشتری از تمرکز کمک می‌کند، به ویژه در هنگام انجام کارهایی که نیازمند حافظه بصری هستند.
البته بسیاری از معلمان ترجیح می‌دهند آدامس جویدن را فقط در زمان امتحانات مجاز اعلام کنند که دانش‌آموزان قدرت تمرکز بیشتری در حین آزمون داشته باشند.
۱۰- به بچه ها اجازه دهید از اسباب‌بازی‌های فیجت استفاده کنند
اگرچه استفاده از این نوع اسباب‌بازی ضداسترس در بسیاری از کلاس‌ها ممنوع شده است اما شواهد رو به رشدی وجود دارد که نشان می‌دهد فیجت‌ها یا همان اسباب‌بازی‌های حباب‌دار، چرخاننده‌ها، کلیک‌کننده‌ها و غیره می‌توانند در متمرکز نگه‌داشتن بچه‌ها روی فعالیت‌های کلاس مفید بوده و از عدم تمرکز دانش آموزان بکاهند.
۱۱- یک روال روزانه ذهن آگاهی ایجاد کنید
تمرکز برای اکثر ما به طور طبیعی به وجود نمی‌آید بلکه باید آن را تمرین کرد. استفاده از ذهن‌آگاهی در کلاس درس مزایای گوناگونی دارد و از جمله آن‌ها می‌توان توانایی تمرین تمرکز را نام برد. مجموعه‌ای از فعالیت‌های کوتاه و آسان ذهن‌آگاهی برای بچه‌ها وجود دارد که می‌توان آن‌ها را در برنامه روزانه خود بگنجانید.
برنامه‌ریزی کنید که یک تمرین ذهن‌آگاهی ۵ تا ۱۰ دقیقه‌ای را در زمانی اجرا کنید که می‌دانید دانش‌آموزان به چیزی اضافی برای بهبود تمرکز و نهایت استفاده از توانایی یادگیریشان در آموزشی که در شرف وقوع است، نیاز دارند.
برای مثال، تمرکز بر روی تنفس، فکر کردن به شرایطی آرامش‌بخش در حین تنفس یا خوردن یک خوراکی کوچک مانند تکه‌ای میوه یا شکلات و تمرکز بر جنس و مزه و بوی آن و غیره.
بیشتر بخوانید: ۱۱ استراتژی برای علاقه‌‌مند کردن دانش‌آموزان به یادگیری
۱۲- حواستان به زمان‌بندی باشد
حالا که متوجه میانگین زمان حفظ تمرکز در سنین مختلف شده‌اید، مراقب زمان سپری شده از آغاز فعالیت درسی خود باشید. از دانش‌آموزانی که می‌دانید با عدم تمرکز دست و پنجه نرم می‌کنند بخواهید بعد از مدت زمانی مشخص، فعالیتی که به او محول کرده‌اید را به شما نشان دهند. این عمل ساده، آن‌ها را ملزم می‌کند که روش قبلی خود و مشغولیت به امور متفرقه را با تلاش برای برقراری ارتباط با شما جایگزین کنند. این کار می‌تواند راهی موثر برای متمرکز نگه داشتن دانش‌آموزانی است که به راحتی حواسشان پرت می‌شوند و این مزیت را دارد که به آن‌ها – در صورت نیاز – فرصت درخواست کمک یا توضیح می‌دهد.
۱۳- انعطاف و تنوع در نشستن دانش‌آموزان ایجاد کنید
نحوه نشستن منعطف یکی دیگر از رویکردهای فعال برای بهبود عملکرد دانش‌آموزان است. روشی برای تنظیم کلاس درس که با کنار گذاشتن مفهوم سنتی «ردیفی از میزهای روبروی معلم» انجام میشود. سعی کنید گزینه‌های گوناگونی از چیدمان صندلی‌ها را برای دانش‌آموزان فراهم کنید تا بتوانند راحت‌ترین حالت را برای خود انتخاب کنند.
۱۴- بازی‌های حافظه‌ای انجام دهید
بازی‌های حافظه یا سایر بازی‌های تمرکز‌محور را در دسترس دانش‌آموزان قرار دهید تا در زمان‌های مناسب بازی کنند. عمل ساده تمرکز برای مدت طولانی – در حالی که در فضای ذهنی بازی انجام میشود – تمرینی ارزشمند برای بهبود مهارت‌ها حفظ توجه است.
در نهایت، واقعا راه‌های زیادی برای بهبود دامنه تمرکز کلاس شما وجود دارد، اما ارزشمندترین رویکرد، آن‌هایی هستند که تجربیات عملی، آموزش‌های کاربردی و یادگیری مبتنی بر تحقیق که نیازمند تفکر خلاق و حل مسئله توسط دانش‌آموز هستند را تسهیل می‌کند.
