رویداد آسیبزا میتواند در رفتار، احساسات یا روابط کودکان و نوجوانان تغییرات چشمگیری ایجاد کند. از همین رو اکثر بچهها با روشهای فیزیکی به این موقعیت واکنش نشان میدهند.
زندگی کودکان و نوجوانان زیادی پس از تجربه یک رویداد آسیبزا تا حد زیادی تحت تاثیر قرار میگیرد. بهبودی این مشکل باید به صورت آهسته، مستمر و به صورت روزانه حاصل شود. منظور ما از بهبودی فراموشی کامل یک حادثه آسیبزا نیست. در واقع کودک یا نوجوان شما پس از تجربه یک موقعیت آسیبزا هر زمان که بخواهد بخشی از آن را بهخاطر بیاورد کمی آزرده خواهد شد. اما اگر با راهکارهای درست و اصولی تحت درمان قرار گرفته باشد، میتواند واکنشهای کمتر و خفیفتری از خود نشان دهد. اهمیت این موضوع ما را بر آن داشت تا در این مقاله به شما بیاموزیم چگونه میتوان پس از یک رویداد آسیبزا کودکان و نوجوانان را در گروه های سنی مختلف مورد حمایت قرار داد. همراه ما باشید.
واکنش کودکان و نوجوانان به رویدادهای آسیبزا
رویدادهای آسیبزا را باید مجموعهای از تجارب ناگهانی، تکان دهنده و غیرمنتظرهای دانست که باعث ایجاد ترس، پریشانی و احساس غرق شدن در کودکان میشود. یک رویداد آسیبزا میتواند صحنهای همچون آتش سوزی بوتهها، تصادفات رانندگی و یا صدمه شدید شخصی باشد که کودک شما آن را از نزدیک مشاهده کرده است.
واکنش کودکان و نوجوانان نسبت به رویدادهای آسیبزا به روشهای مختلف خواهد بود. ممکن است برخی از کودکان نسبت به یک رویداد بسیار شدیدتر از بچههای دیگر واکنش نشان دهند. از طرفی بعضی از کودکان بلافاصله پس از مشاهده یک رویداد آسیبزا نسبت به آن واکنش نشان میدهند. این در حالی است که تعدادی دیگر پس از گذشت هفتهها یا ماهها واکنشهای مختلفی از خود بروز خواهند داد.
در این بین ممکن است شما نشانههایی از احساسات متفاوت و واکنشهای خاص را در رفتار، عواطف یا روابط کودکان مشاهده کنید. حتی واکنش بچهها به صورت فیزیکی هم یک امر طبیعی محسوب میشود.
رفتار کودکان و نوجوانان پس از یک رویداد آسیبزا
رفتاری که کودکان پس از آسیب از خود نشان میدهند میتواند یکی از اشکال زیر باشد:
- رفتار آنها بسیار پرخاشگرانه میشود و از رعایت قوانین اجتناب میکنند.
- به راحتی از شما جدا نمیشوند و در برابر این کار مقاومت میکنند.
- کارهایی که قبلا به راحتی انجام میدادند همچون لباس پوشیدن، دستشویی رفتن و مدیریت تکالیف درسی خود را نمیتوانند به آسانی انجام دهند.
- مشکلات زیادی در زمینه به خواب رفتن، خوابیدن و در خواب ماندن دارند.
- در اغلب موارد به نظر میرسد انرژی آنها بیشتر شده است.
- خلاقیت و بازیگوشی آنها کمتر میشود.
- آنها همچون گذشته نمیتوانند بر روی کارهای خود در مدرسه یا سایر فعالیتها تمرکز کنند. این کار برایشان سخت است.
احساسات کودکان و نوجوانان و روابط آنها
در این شرایط احساسات و عواطف کودکان به شدت درگیر میشود. تا جایی که آنها ممکن است دائما احساس گیجی، تردید، نگرانی، غم، عصبانیت، اضطراب، گناهکار بودن و شرم کنند. از طرفی بسیار تحریکپذیر خواهند بود.
اگر علاقهمند هستید در مورد کمک کردن به احساسات کودکان بیشتر بدانید مقاله مواجهه با احساسات در کودکان را مطالعه کنید.
روابط آنها ممکن است بعد از یک رویداد آسیبزا به شکل زیر باشد:
- بسیار گوشهگیر و ساکت میشوند.
- از دوستان خود و سایر افراد دوری میکنند.
- رفتارهایی همچون مجادله، قلدری، خود محوری و رئیس بودن در روابط آنها مشهود است.
پاسخهای فیزیکی کودکان و نوجوانان پس از این رویداد
کودک و نوجوانی که از نزدیک یک حادثه آسیبزا را مشاهده کرده، ممکن است با مشکلات فیزیکی همچون معده درد، سردرد یا از دست دادن اشتها مواجه شود.
زمانی که کودکتان یک رویداد آسیبزا را تجربه میکند، پس از مشاهده، بلافاصله در روزها و هفتههای نخست به حمایت شما نیاز دارد. کودکان زیادی پس از تجربه یک موقعیت آسیبزا به شدت ناراحت میشوند، اما بیشتر بچهها با گذشت زمان بهبود پیدا میکنند و با حادثه کنار میآیند.
بیشتر بخوانید: روشهای مقابله با مشکلات رفتاری در کودکان
راهکارهایی برای حمایت از کودکان و نوجوانان پس از یک حادثه آسیبزا
کودکان در هر سنی که باشند راهکارهایی همچون صحبت کردن با آنها، مراقب بودن در خصوص عدم یادآوری آن حادثه و پیروی از کارهای روزمره آشنا میتواند برایشان کمک کننده باشد. در زیر شما را با هر یک از این موارد بیشتر آشنا میکنیم:
صحبت کنید و گوش دهید
اگر با کودکتان در مورد رویداد اتفاق افتاده صحبت کنید، میتوانید متوجه شوید او این حادثه آسیبزا را چگونه تجربه کرده و نسبت به آن چه احساسی دارد.
بهتر است همیشه زمان زیادی را برای صحبت کردن به کودک و نوجوان خود اختصاص دهید. همچنین با این کار میتوانید مراقب لحظاتی باشید که فرزندتان میخواهد در مورد آن اتفاق حرف بزند. این کار شما پیام مهمی برای او میفرستد. اینکه گوش دادن و کمک به فرزندتان به منظور کسب احساس بهتر برای شما از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است.
احتمالا فرزندتان از شما سوالاتی میپرسد. شما میتوانید از این فرصت سوال پرسیدن استفاده کنید تا متوجه شوید آیا کودکتان از اتفاقاتی که در حال رخ دادن است چیزی میداند یا خیر. از طرفی میتوانید به راحتی هرگونه اطلاعات نادرست یا سوءتفاهم به وجود آمده را اصلاح کنید.
صحبت کردن با کودکتان به شما فرصتی میدهد تا به او اطمینان کافی دهید. به عنوان مثال بگویید: “دخترم/پسرم مدرسه شما هنوز باز است. میتوانی با رفتن به مدرسه دوستانت را ببینی و در کنار آنها باشی. دوستان تو بچههای بسیار خوبی هستند”

از کارهای روزمره کمک بگیرید
کارهای روزمرهای که اعضای خانواده با یکدیگر انجام میدهند میتواند به کودکان کمک کند تا احساس امنیت و آرامش بیشتری داشته باشند. به همین دلیل استفاده از آنها در موقعیتی که کودک یک رویداد آسیبزا را تجربه کرده است، بسیار مهم خواهد بود و توصیه میشود.
در این قسمت راههای را برای استفاده از کارهای روزمره به جهت حمایت از فرزندتان معرفی میکنیم:
- شما باید تمرکز خود را بر روی حفظ سلامت ذهن و بدن کودک خود بگذارید. به عنوان مثال استفاده از میان وعده، وعدههای غذایی سالم منظم، وقت گذاشتن برای ورزش یا بازی در بیرون از خانه و خواب شبانه به آرام شدن کودکتان کمک میکند.
- در صورت امکان کودکتان را تشویق کنید تا از یک بچه کوچکتر مراقبت کند یا حتما به یک گروه بازی، مهدکودک و مدرسه برود. بهتر است اجازه دهید تا معلمان و مراقبان فرزندتان در مدرسه از اتفاقی که رخ داده مطلع باشند. در این صورت آنها با حمایت و مراقبت بیشتر به کودک شما کمک میکنند.
- هر زمانی که احساس کردید فرزندتان از آمادگی لازم برخوردار است، تشویقش کنید تا به سراغ کارهایی که قبلا از انجام آنها لذت میبرد (کارهایی همچون ورزش کردن یا دیدار با دوستان قدیمی) برود. همچنین بهتر است فعالیتهای مثبت جدیدی پیدا کنید که احتمال میدهید کودکتان از انجام آنها لذت میبرد.
یادآوری رویدادهای آسیبزا را کنترل کنید
به احتمال زیادی فرزندتان با یادآوری رویداد و تجربیاتی که به او گذشته است، احساس ترس شدیدی میکند. مواردی همچون دود، بو، شلوغی، آب جاری، سروصدا و غیره میتوانند در دسته عواملی قرار بگیرند که موجب یادآوری آن حادثه میشود.
در این لحظه شما میتوانید با توضیح دادن در مورد چیزی که در حال وقوع است به کودکتان بگویید موقعیت ترسناکی وجود ندارد. در واقع شما باید به فرزندتان اطمینان دهید که اگر چیز ترسناکی هم باشد او اکنون در امان است. برای مثال توضیح دهید: “دخترم/پسرم تو از دود میترسی چون فکر میکنی دلیل آن آتشسوزی جنگل است، اما نگاه کن این دود از خانه همسایه میآید، آنها در حال پخت کباب هستند” بنابراین تو در امان هستی.
همچنین حرف زدن با نوجوانان و کودکان بزرگتر در مورد یادآوری رویداد آسیبزا یا سالگرد آن اتفاق بسیار کمک میکند. در این صورت میتوانید متوجه شوید یادآوری چه احساسی در آنها ایجاد میکند و راهحل کنار آمدن آنها با این موقعیت چیست. به عنوان مثال میتوانید بپرسید: «نوروز گذشته روزهای سختی برای خانواده ما بود. امسال چه احساسی داری؟ به نظرت امسال چه کارهایی میتوانیم انجام دهیم که مطمئن شویم سرگرم کننده است؟»
بهبودی پس از حوادث آسیبزا برای کودکان نوپا و پیشدبستانی به چه شکل است؟
کودکان نوپا و پیشدبستانی در حال رشد مهارتهایی برای بیان احساسات خود با کلمات هستند. این کودکان در اغلب موارد برای بیان احساسات خود از بازی، رفتار و کلمات به صورت ترکیبی استفاده میکنند. کودکان نوپا و پیشبستانی معمولا برایشان سخت است از والدین خود جدا شوند، به همین دلیل به نظر میرسد آنها انجام برخی کارها همچون دستشویی رفتن را فراموش کردهاند.
برای ایجاد احساس بهتر در کودکان خردسال راهکارهای زیادی وجود دارد. در زیر با اصلیترین راهها آشنا میشوید:
- شما باید به فرزند نوپا و پیشدبستانی خود کمک کنید تا بتواند نام احساسی که از رفتار او متوجه شدهاید را به زبان بیاورد. به عنوان مثال وقتی متوجه شدید او غمگین است بگویید: «دخترم/پسرم به نظر میرسد که احساس غمگینی میکنی. اشکالی ندارد که این احساس را داری. فقط به من در مورد این احساست بگو» زمانی که کودکتان آرام شد میتوانید کمک کنید او به سمت بازی کردن، داستانسرایی یا گوش دادن به یک آهنگ سرگرم کننده برود.
- در صورتی که فرزند شما بسیار گوشهگیر و ساکت است، برای کشف احساسات او از بازی کردن استفاده کنید. به عنوان مثال بگویید: “دخترم/پسرم غمگین هستی؟ فکر میکنی بغل کردن میتواند به تو کمکی کند؟”
- اگر کودکتان هنگام جدایی از شما اذیت میشود احتمالا نگران خودش یا شماست. حتی احتمال دارد فکر کند شما نگران جدا شدن از آنها هستید. در این بین باید به فرزند نوپا یا پیشدبستانی خود اطمینان دهید که هیچ خطری شما را تهدید نمیکند و در امان هستید. کمک گرفتن از معلمین و مراقبان کودک هم برای مدیریت فرآیند جدایی بسیار کمک کننده خواهد بود.
- اگر متوجه شدید کودک شما پس از یک رویداد آسیبزا انجام کارهایی همچون صحبت کردن یا دستشویی رفتن را «فراموش» کرده است، نگران نباشید. باید بدانید که این رفتار یک واکنش طبیعی به موقعیت ایجاد شده است. زمانی که فرزند نوپا یا پیشدبستانی شما دوباره آرامش خود را به دست آورد، میتوانید مهارتهای مذکور را به او آموزش دهید.
- به یاد داشته باشید برگشت عاداتی همچون مکیدن شست دست یا خیس کردن رختخواب را هم میتوان واکنش طبیعی به این موقعیت دانست. این عادتهای رفتاری معمولا پس از بهبود کودکان نوپا و پیشدبستانی از بین خواهند رفت.
بهبودی پس از حوادث آسیبزا برای کودکان در سن مدرسه و پیش از نوجوانی به چه شکل است؟
یادتان باشد کودکان در این موقعیت زمان زیادی را به فکر کردن در مورد آینده، امنیت خود و دیگران اختصاص میدهند. همچنین احتمال زیادی وجود دارد که کودکان مدرسهای و گروه سنی پیش از نوجوانی خود را در برابر آن رویداد و تاثیر حادثه بر افراد دیگر مسئول بدانند.
در اینجا راهکارهایی وجود دارد که میتوانید توسط آنها به کودکتان کمک کنید تا احساسات و واکنشهای خود را نسبت به رویداد آسیبزا درک کند و با آنها کنار بیاید:
- اگر متوجه شدید کودکتان نمیخواهد از شما جدا شود باید به او اطمینان دهید که هم خودش و هم شما در امنیت کامل هستید. معلمین مدرسه میتوانند برای مدیریت این جدایی به شما کمک کنند.
- در صورتی که فرزندتان رفتارهای چالش برانگیزی دارد، باید به او کمک کنید تا دلیل این رفتار خود را بشناسد و راهکارهای دیگری برای بروز احساساتش پیدا کند. به عنوان مثال بگویید: “دخترم/پسرم آن در را بسیار محکم بستی. من فکر میکنم عصبانی هستی. به نظرت میتوانی با پا لگد بزنی و مقداری از عصبانیتت را از بین ببری؟”
- زمانی که کودک شما دچار سردرد یا معده درد شد به او کمک کنید تا از خودش مراقبت کند – به عنوان مثال میتوانید از فرزندتان بخواهید استراحت کند یا یک لیوان آب بنوشد. در صورتی که فرزند مدرسهای شما دچار دردهای جسمی شدید یا طولانی مدت شد حتما با یک پزشک عمومی در این مورد صحبت کنید.
- اگر فرزند شما به خاطر اتفاقاتی که رخ داده است، خودش را سرزنش میکند حتما به کمک صحبت کردن حقایق را با او در میان بگذارید. این کار به او کمک میکند تا آن چیزی که رخ داده است را بهتر درک کنند. در این صورت مطمئن میشوند که خودشان در برابر آن رویداد مسئول نبودهاند و کسی آنها را سرزنش نمیکند.
- با تشویق کردن فرزندتان از آنها بخواهید به همه چیزهای خوبی که خودشان و سایر افراد برای ایجاد امنیت انجام دادهاند، فکر کنند. این کار باعث میشود تا کودک مدرسهای و گروه سنی پیش از نوجوانی احساس قدرت و توانمندی بیشتری داشته باشد. به عنوان مثال میتوانید بگوید: “دخترم/پسرم میدانم از دیدن آن تصادف بسیار ناراحت شدی. کار خوبی کردی با پلیس تماس گرفتی”
- در صورتی که متوجه شدید کودکتان با انجام یک بازی یا نقاشی دوباره در موقعیتی شبیه به رویداد آسیبزا قرار میگیرد به آرامی او را به سمت یک بازی دیگر و نقاشی متفاوتی هدایت کنید. به عنوان مثال: “دخترم/پسرم نقاشیهای زیادی از آبگرفتگی در خانه ما کشیدی. معمولا بچهها پس از سیل این کار را انجام میدهند. به نظر من بیا یک نقاشی از خانه جدیدی بکشیم که در برابر سیل ایمن است. به نظر تو آن خانه شبیه چیست؟”
- با فرزند مدرسهای خود در مورد آن چیزی که میبیند یا میشنود و اهمیت محدود شدن آنها صحبت کنید. در واقع شما باید به او کمک تا بتواند با پوششهای رسآنهای مختلف کنار بیاید. بهتر است برای فرزندتان توضیح دهید تماشای تصاویر ناراحت کننده برای او مفید نیست. همچنین باید از اطلاعات دقیق، مناسب سن کودکتان و اینکه آیا فرصتی برای حرف زدن در مورد آن پیدا میکند یا خیر اطمینان حاصل کنید.
بهبودی پس از حوادث آسیبزا برای نوجوانان به چه شکل است؟
نوجوانان پس از تجربه یک رویداد آسیبزا ممکن است احساسات و واکنشهایی مشابه با کودکان کوچکتر نشان دهند. از طرفی احتمال اینکه نوجوانان احساس افسردگی یا اضطراب کنند و درگیر رفتارهای پرخطر همچون نوشیدن الکل یا سیگار کشیدن شوند، بسیار زیاد است. در اغلب موارد نوجوانانی که یک رویداد آسیبزا را پشت سر گذاشتهاند ترجیح میدهند از همسالان خود دور بمانند یا در اکثر اوقات با آنها سازگاری نخواهند داشت.
در اینجا ایدههایی وجود دارد که میتوانید به کمک آنها از نوجوانان خود در این دوران حمایت کنید:
- در صورتی که فرزند شما خودش را بهخاطر اتفاقی که رخ داده سرزنش میکند به او بگویید احساسش بسیار طبیعی است. شما باید تلاش کنید تا بفهمید چرا فرزندتان در مورد خودش این چنین فکر میکند. بهتر است در مورد حقایق با آنها حرف بزنید تا خودشان را مسئول این اتفاق ندانند و از اینکه کسی سرزنششان نمیکند مطمئن شوند.
- اگر متوجه شدید نوجوان شما احساسات خودش را مخفی میکند، تلاش کنید تا آنها را بفهمید و با تشویق کردن از فرزندتان بخواهید احساساتش را ابراز کند. در واقع شما باید به فرزندتان اجازه دهید تا متوجه شود با گذشت زمان میتوان به راحتی احساسات را کنترل کرد. به عنوان مثال بگویید: “من فکر میکنم در حال حاضر افراد زیادی احساس ناراحتی میکنند. اشکالی ندارد که تو هم چنین احساسی داشته باشی. این احساسات با گذشت زمان حل خواهند شد”
- اگر فکر میکنید حرف زدن کودکتان با دوستانش برای آنها مفید است او را به انجام این کار تشویق کنید. ممکن است گاهی اوقات نوجوانان ترجیح دهند بهجای والدین با دوستان خود حرف بزنند. این کار اشکالی ندارد.
- در صورتی که فرزند نوجوان شما قوانین خانوادگی را زیر پا میگذارد یا با بی احترامی رفتار میکند دلیل این رفتارش را از او بپرسید. به عنوان مثال: “فکر میکنم بهخاطر اینکه عصبانی هستی سر من داد زدی. خودت چه فکری میکنی؟ به نظر من بیا راه بهتری برای بیان عصبانیت تو پیدا کنیم. با اینکه برویم و کمی بدویم تا عصبانیتت از بین برود موافقی؟”
- اگر فکر میکنید فرزند شما در مدرسه مشکلی دارد، حتما با خودش و معلمانش در مورد اتفاقی که رخ داده است حرف بزنید. از مدرسه بپرسید آیا نیاز است که نوجوان شما به مشاور یا روانشناس مراجعه کند؟ آیا او باید برای انجام تکالیف خود وقت بیشتری بگذارد یا میتواند میزان مطالعه خود را کمی کاهش دهد؟
- در صورتی که فرزند نوجوان شما در معرض خطرهایی با ریسک بالا همچون نوشیدن الکل یا مصرف مواد مخدر است حتما با پزشک خانوادگی خود در این خصوص صحبت کنید. همچنین با یک دوست یا اقوام خانوادگی مورد اعتماد حرف بزنید تا با فرزندتان صحبت کند.
- اگر متوجه شدید فرزندتان میخواهد تصمیمهای مهمی همچون ترک مدرسه را با عجله بگیرد به او بگویید در حال حاضر بهتر است تا زمانی که کمی آرام شود، تصمیمهای بزرگ نگیرد.
- با نوجوان خود در مورد پوششهای رسانه ای مختلف حرف بزنید و به او کمک کنید تا با انواع آنها کنار بیایند. این امر از آن جهت که آنها اطلاعات فراوانی از رسانه اجتماعی دریافت میکنند، اهمیت زیادی دارد. میتوانید برای نوجوان خود توضیح دهید که مشاهده پوشش خبری مداوم در مورد رویدادهای آسیبزا ممکن است باعث تشدید ناراحتی و احساس استرس در آنها شود.
راهحلی برای مشکل کنار آمدن کودکان و نوجوانان پس از یک رویداد آسیبزا
مشکلاتی که پس از تجربه یک حادثه آسیبزا رخ میدهد، با گذشت زمان بهبود پیدا میکند. شاید این بهبودی زمان زیادی ببرد اما کودکان به مرور با مشکل به وجود آمده کنار میآیند. اما توصیه میشود برای بهبودی و کوتاهتر شدن فرایند آن بهتر است حمایتهایی دریافت کنید. در این صورت شما و فرزندتان مجبور نیستید این دوره را به تنهایی بگذرانید.
اگر رویداد آسیبزا در منطقهای که زندگی میکنید اتفاق افتاده – برای مثال سیل یا آتشسوزی – میتوانید از شوراهای محلی، مدارس و مهدکودکها کمک بگیرید. این مراکز در اغلب موارد حمایت زیادی ارائه میدهند.
اگر نگران هستید فرزندتان با این مشکل چگونه مقابله میکند، میتوانید با پزشک عمومی او در مورد روانشناس، مشاور یا سایر خدمات پشتیبانی تخصصی مشورت کنید.
همچنین تماس گرفتن و صحبت کردن با معلمان و سایر بزرگسالانی که به نحوی با کودک شما در ارتباط هستند ایده خوبی است، زیرا میتوانید مطمئن شوید فرزندتان درک و حمایت مورد نیاز را دریافت میکند.
مراقبت از خود پس از ضربه اهمیت بسیار زیادی دارد. این کار هم به شما و هم به فرزندتان کمک بزرگی میکند. اگر برای مقابله با این مشکل راهحل درستی ندارید حتما از پزشک عمومی خود، متخصصین یا دوست قابل اعتماد کمک بگیرید.
سخن پایانی
برای درک کودک و نوجوانی که یک رویداد آسیبزا را تجربه کرده است ابتدا باید آنها را به خوبی درک کنید و بدانید این بچهها چگونه درد خود را از تجربه آن موقعیت ابراز میکنند. در این صورت میتوانید به فرزندتان کمک کنید تا با چالش ایجاد شده در زندگی خود مقابله کند. هدف اصلی این است که بتوانید با راهکارهای مختلف توازن را به زندگی کودکان و نوجوانان بازگردانید. به همین منظور ما در این مقاله راهکارهای مختلفی را برای رسیدن به بهبودی پس از رویداد آسیبزا در سنین مختلف ارائه دادیم. شما هم میتوانید نظرات و تجربیات خود را در این زمینه با ما به اشتراک بگذارید